آتش قاچاق در تار و پود طاقه های پارچه

نگاهی به دلایل رکود بزازی ها و چالش های پیش روی صنعت نساجی (بخش نخست)

وارد راسته پارچه فروشی های مولوی که می شوی رنگ ها چشمانت را محسور می کنند.بته جقه های زمینه پارچه ترمه در آبی لاجوردی خوش نشسته اند .

     پیچش زیبای اسلیمی ها در زمینه پارچه یشمی بیانگر روح جستجوگر ایرانی ست که ذهن را به افلاک می کشاند. گوشه گوشه پارچه ها با طرح ایرانی روح حساس و ذوق هنرمندانه طراحان بومی را به نمایش می گذارد.اما از این دست پارچه ها در مقابل طاقه های وارداتی انگشت شمارند.اگر هم باشد خیلی خیلی گران تر از نمونه های کپی شده چینی به فروش می رسند. از این رو در طبقه پارچه هایی که مشتریان خاص دارند، جا می گیرند و البته کمتر هم مورد معامله هستند.این روزها اگرچه قیمت پارچه و دوخت آن نسبت به لباس های آماده موجود در بازار چندین برابر است اما باز هم مشتریانی هستند که دنبال پارچه های جدید و خلاقانه اند. دنبال پارچه هایی می گردند که در طراحی شان نهایت سلیقه به کار رفته و مثلابعد از بُرش لباس یک طرح زیبا در زمینه پارچه گوشه ای از لباس خوش بنشیند.برای مثال دسته ای از شکوفه ها گوشه یک کت زنانه جلوه گر شود. بنابراین اگر طراحی پارچه را توسط طراحان داخلی جدی بگیریم و نقش های مدرن و سنتی را در هم بیامیزیم به گونه ای که مُهر ایرانی بودن با انتخاب نقش های اصیل و به یاری سلیقه و طراحی مدرن بدرخشد ما نیز لااقل می توانیم بر سکوی طراحی پارچه حرف های زیادی برای گفتن داشته باشیم. فراموش نکنید که تعداد فارغ التحصیلان رشته طراحی پارچه در کشورمان کم نیستند.

    یکی از بزرگ ترین معضلات صنعت پارچه کشورمان بعد از فرسودگی تجهیزات پارچه بافی در کارخانه ها بی بهره ماندن صنعت پارچه بافی ایران از تکنولوژی های جدید که می تواند پتانسیل این صنعت را تا سطح رقابت جهانی بالاببرد، و نیز بها ندادن به طراحی های خلاقانه وبومی پارچه، صرفا کپی برداری ازنقش های وارداتی، قاچاق پارچه است.

    چندی پیش در اخبار آمده بود: در راستای برخورد با شبکه ها و باندهای فعال در زمینه قاچاق کالا، ماموران اداره مبارزه با قاچاق کالاو ارز پلیس آگاهی با تشدید اقدامات کنترلی به یک دستگاه کامیونت ایسوزو که از سمت استان کرمانشاه به مقصد تهران در حال حرکت بود در حوالی ایستگاه بازرسی مشکوک شده و جهت بررسی بیشتر آن را متوقف کردند. ماموران در بازرسی به عمل آمده از خودرو که به ظاهر حامل سبد خالی مرغ بود،متوجه جاسازی کالای قاچاق در لابه لای سبد های خالی حمل مرغ شدند که برهمین اساس راننده و سرنشین را دستگیر و به همراه خودرو جهت بررسی بیشتر به اداره مبارزه با قاچاق کالاو ارز منتقل کردند.پس از تخلیه سبدهای حمل مرغ ۱۹۶ طاقه پارچه خارجی به ارزش تقریبی ۸۰۰ میلیون ریال کشف شد که در این خصوص پرونده تشکیل و در مراجع ذی صلاح در حال رسیدگی می باشد.
    
    قاچاق پارچه های بی کیفیت و تعطیلی بزازی ها

    انقلاب صنعتی با ماشینی شدن تولیدات منسوجات آغاز شد و صنعت نساجی به دلیل ماهیت و ویژگی های خاص خود زمینه رشد سایر صنایع را فراهم می آورد. در ایران نیز این صنعت از قدمت طولانی برخوردار بوده و یکی از مهم ترین بخش های اشتغال زا است که در سال های اخیر با مشکلاتی روبرو شده و توجه به مشکلات این صنعت شامل:قاچاق منسوجات به داخل کشور، عدم امکان تامین مواد اولیه با کیفیت مطلوب و با قیمت ارزان، افزایش قیمت تمام شده محصولات نساجی به دلیل پایین آمدن بهره وری و عواملی همچون بالابودن نرخ بهره بانکی،تورم بالای سالانه،به هم خوردن تعادل عرضه و تقاضا با عنایت به پایین آمدن قدرت خرید مردم و بیمه نبودن نرخ ارز مورد نیاز صنایع،مستهلک بودن ماشین آلات تولید در تعدادی از واحدهای تولیدی و… است،سپس باید به اقدامات صورت گرفته توسط کشورهای پیشرو در این صنعت نگاهی انداخت که اهم اقداماتشان برای بهبود شرایط صنعت پارچه شامل کاهش هزینه های تولیدی و ضایعات از طریق اتوماسیون پیشرفته به منظور رقابتی کردن کالاهایشان از لحاظ قیمت، بهبود کیفیت و ارائه طرح ها و مدل های جدید و مشتری پسند، تحقیقات وسیع برای دستیابی به نظرات،خواسته ها و علایق واقعی مصرف کنندگان در بازارهای داخلی و … است.

    امیر قدیمی نیا رئیس اتحادیه بنکداران و طاقه فروشان تهران می گوید:«با توجه به واردات بی رویه پوشاک، ۶۰ درصد از اعضای صنف طاقه فروشان مغازه های خود را تعطیل کرده اند. در حال حاضر تنها ۳۵۰۰ عضو از اعضای این صنف در تهران فعالیت دارند.حدود ۴ هزار عضو در سال گذشته فعالیت خود را به خاطر واردات بی رویه پوشاک تعطیل کرده و ترجیح دادند به کسب و کاری دیگر مشغول شوند.هم اکنون بازار پوشاک از کالاهای ارزان قیمت و بی کیفیت خارجی پر شده به طوری که میزان تولید و فروش پوشاک ایرانی به صفر و یا حتی منفی رسیده است. ۷۰ درصد بازار پوشاک در اختیار کالاهای قاچاق است و پوشاک کشورهای چین، ترکیه و در کنار آنها آلمان در این بازار حاکمیت می کنند.بنابراین در این شرایط نامساعد متعاقبا به تولید پارچه و البسه داخلی نیز ضربات کمر شکنی وارد آمده است.»

    رئیس اتحادیه بنکداران و طاقه فروشان تهران تولید و فروش پارچه در ایران را بدون حامی دانست و می گوید:«چندین سال پیش، دولت قیمت تمام شده پارچه را افزایش داد؛ براین اساس قیمت پوشاک داخلی بالارفت و از سویی دیگر جنس های ارزان قیمت به سمت بازار ایران روانه شد. اما دولت همچنان بر افزایش قیمت تمام شده پارچه تاکید دارد به طوری که رکود هر روز بیش از روز قبل بر بازار طاقه فروشان حاکم می شود.»

    وی با تاکید بر نبود فضای رقابت در این صنف ادامه می دهد:« پوشاک ایرانی بسیار با کیفیت هستند؛ اما متاسفانه پوشیدن لباس خارجی افتخار به شمار می رود از این رو نباید انتظار داشت که با وجود حاکمیت پوشاک و برند خارجی در بازار، بتوان سلیقه مصرفی مردم ایران را تغییر داد.»
    
    پارچه معرف فرهنگ و هویت ملی

    اگر بگوییم صنعت بافندگی در خون و هنر ایرانی جای دارد به گزاف نگفته ایم. لنگرها و دوک هایی که طی سی سال اخیر در حفاری های مختلف به دست آمده گواه وجود کارگاه های بافندگی در ایران کهن است. باستان شناسانی چون پروفسور «گیرشمن” و دکتر »فیلیس اکرمن” تایید می کنند که عمر این دوک ها و لنگرها، با نخستین آثار سکونت انسان در فلات ایران مطابقت کامل دارد. در دوره تمدن شوش (۴۵۰۰ سال قبل از میلاد) فن پارچه بافی با توجه به ظرافت پارچه، راه کمال را طی کرده است؛ تیغه مسینی که با سفال های عهد اول در شوش به دست آمده و اثر املاح مس بر روی پارچه ای که تیغه را در آن پیچیده بودند، گواه این مدعاست. هم اکنون قسمت هایی از این قطعه پارچه در موزه لوور موجود است.

    اگر پارچه و سبک لباس کشورها بومی باشد مطمئنا در زمینه پارچه و سبک لباسشان می توان به راحتی رگه های فکری ،هنری و فرهنگی ایشان را حدس زد اما هم اکنون یکدستگی که در نوع پارچه ها و مدل ها تحت تاثیر فرهنگ وارداتی غربی مستولی شده این حدس زدن در باب فرهنگ و گرایش های ملت ها از روی لباس هایشان را دشوار ساخته است.

    مریم محمدیان یک فارغ التحصیل طراحی پارچه برایمان توضیح می دهد:«در تاریخ می خوانیم استیلای مغول با آنکه نخست در سفال سازی و فلزکاری تاثیر مهمی نداشت، طراحی پارچه را به کلی تغییر داد. نقش هایی که از پیش از اسلام رواج داشت به کلی متروک شد. ترکیب ها و تصاویر همه از رواج افتادند. رنگ روشن و حتی سفید که برای زمینه های طرح ها انتخاب می شد تا طرح و شکل را برجسته تر جلوه دهد دیگر به کار نرفت و به جای آن رنگ های تند و تیره برای زمینه معمول شد. حتی روش کار هم تغییر کرد. سبک پارچه ها کم وبیش یکنواخت بود و اصل و منشاء طرح های این دوره غالباً نامعلوم است. هجوم سبک چینی و مغولی که سرشار از خشونت بود در پارچه بافی موثر افتاد. در دوره تیموری پارچه بافان را از شهرهای مختلف جمع آوری، و به سمرقند اعزام کردند تا در آنجا مشغول کار گردند. بدیهی است آنچه در قالب دستور و سلیقه تیموریان به وجود آمد نمی توانست گامی به سوی پیشرفت باشد.»

    وی ادامه می دهد:«امروز نیز اگر تسلیم طرح ها و نقش های وارداتی شویم اندک اندک صنعت نساجی خود را بر باد می دهیم.هم از نظر فرهنگی ضربات جبران ناپذیری می خوریم،چون در همه جای دنیا هویت هر فرد را ابتدا از نوع پوشش حدس می زنند. در ثانی وقتی لباس به سبک وارداتی دوخته شده از پارچه های وارداتی را به تن می کنیم در حقیقت اولین گام در زمینه نفی فرهنگ خودی و پذیرش فرهنگ بیگانه را برداشته ایم.اگر لباس خودی آن قدر اهمیت نداشت ماهاتما گاندی در راستای نشان دادن اعتراض خود به انگلیسی ها تمام عمر آن پارچه سفید ساده بافته شده به دست هموطنانش را ترجیح نمی داد.»

    این کارشناس در تکمیل صحبت هایش می گوید:«درهر دوره از تاریخ کشورمان بعینه می توان حساسیت نگرش های مختلف سیاسی و فرهنگی را در باب انتخاب پارچه ها و سبک لباس ها به خوبی لمس کرد.برای مثال در دوره تیموریان با چیره شدن مغولان همه تلاش خود را برای یک جا گرد آمدن طراحان به خرج دادند اما چون پشت سلیقه توام با خشونت مغولان ایده های لطیف منطبق با روح آزاد اندیش ایرانی وجود نداشت،لذا تیموریان از لحاظ پارچه بافی پیشرفت چندانی نداشتند.اما بر عکس پس از اسلام در دوره صفویه توفیق عظیمی در پارچه بافی به دست آمد.پارچه هایی که در این دوره بر گرفته از نقوش و طرح های ایرانی-اسلامی بافته شده اند،در تمام تاریخ هنر نساجی جهان همتا ندارد.»
    
    400 هزار شغل مستقیم و درآمد زایی یک و نیم میلیاردی

    علیمردان شیبانی نایب رئیس انجمن صنایع نساجی ایران با اشاره به اهمیت صنعت نساجی در کشور وظرفیت آن در ایجاد ۴۰۰ هزار شغل مستقیم و درآمد زایی یک و نیم میلیاردی آن تنها در سال گذشته می گوید:«متاسفانه این صنعت با وجود چنین پتانسیل و ظرفیتی با مشکلات و موانع بسیاری روبه روست.»

    وی با اشاره به مشکلاتی که اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده برای این صنعت بوجود آورده است، می گوید:«فعالان این حوزه جز اجرای صحیح این قانون چیز دیگری از دولت و مجلس نمی خواهند.»

    شیبانی همچنین تامین مواد اولیه را از دیگر موانع و معضلات صنعت نساجی کشور بر شمرده و می گوید:«این صنعت سالانه به ۱۸۰ هزار تن پنبه نیاز دارد که متاسفانه تولید داخل حداکثر ۶۰ هزار تن است و مابقی ۱۲۰ هزار تن را مجاز هستیم از طریق واردات تنها از دو کشور تامین کنیم. در چنین شرایطی طبیعی است اگر کشورصادر کننده بداند که تنها تامین کننده مواد اولیه ما است محدودیت هایی را به میل خود اعمال می کند، و خواسته فعالان صنعت نساجی از دولت این است که با از میان برداشتن موانع، زمینه ای فراهم شود تا بتوانند از هر کشوری که محصول مرغوب تری دارد و به نفع صنعت است اقدام به واردات پنبه کنند.»

    وی در رابطه با مواد اولیه مصنوعی مورد نیاز کارخانه های نساجی می گوید:«با راه اندازی تاسیسات پتروشیمی صنعت نساجی کشور به طور۱۰۰ درصد از واردات مواد اولیه مصنوعی بی نیاز شد، اما متاسفانه در حال حاضر با وجود نیاز مبرم واحدهای تولیدی نساجی به یک تن مواد اولیه صنایع پتروشیمی، دولت اقدام به صادرات این محصولات می کند. واقعا جای سوال است که در کدام قانون گنجانده شده است که وقتی کارخانه داخلی برای تامین مواد اولیه اش با مشکل روبه روست دولت اجازه صادرات این مواد را به خارج از کشور می دهد.»

    نایب رئیس هیئت مدیره انجمن نساجی کشور همچنین در ادامه با اشاره به مشکلات ناشی از نوسانات نرخ ارز در این صنعت تصریح می کند:«ده سال پیش برخی تولید کنندگان با تایید وزرات صنعت، بانک مرکزی و تمامی نهادهای مربوطه اقدام به واردات ماشین آلات با نرخ ارز ۷۸۰ تومان کردند، که متاسفانه امروز مجبورند به دلیل افزایش نرخ ارز ۴ برابر تسهیلاتی که دریافت کرده اند را بازگردانند. اگر چاره ای برای حل این مسئله اندیشیده نشود کمر آن عده از صنعتگران و صنایعی که از این ارز استفاده کردند شکسته خواهد شد. صنعتگران قصد بد حسابی و عدم پرداخت بدهی خود را ندارند، اما امروز قادر به پرداخت ۴ برابر بدهی خود نیستند، چراکه در بوجود آمدن چنین شرایطی دخیل نبوده اند.»
    
    سرمایه گذاری برای بازاریابی محصولات نساجی کشور

    برای دستیابی به توان رقابتی لازم است از تکنولوژی نوین و وسایل جدید برای تولید بهتر استفاده شود و به دلیل بالابودن دستمزد در مقابل سایر تولید کنندگان بهتر است روش های سرمایه گذاری در این بخش اصلاح شود زیرا با وجود صنایع عظیم پتروشیمی، صنعت نساجی از مزیت عمده ای در جهت تهیه مواد اولیه ارزان قیمت برخوردار است.

    عامر وحید زاده یکی از فعالین صنعت نساجی برایمان توضیح می دهد:«صنعت نساجی یکی از مهم ترین صنایع کشور بعد از صنعت پتروشیمی، نفت و مواد غذایی است اما اگر نتواند همگام با سایر کشورها صادرات داشته باشد صنعت مفیدی نخواهد بود. همچنین مساعد نبودن وضعیت کشت پنبه در ایران بخشی از صنایع نساجی را در تهیه مواد اولیه با کیفیت دچار مشکل کرده است به همین دلیل برای تامین پنبه مورد نیاز مجبوربه تهیه مواد اولیه از کشورهای قزاقستان و ترکمنستان هستیم که کیفیت پایین تری نسبت به پنبه ایرانی دارند.»

    وی ادامه می دهد:«اغلب دستگاه های نساجی در کشور فرسوده است و باید کل تجهیزات صنایع نساجی در ایران نوسازی شود از این رو باید با یک جهش ملی سرمایه ملی را به سمت ماشین آلات نو در نساجی سوق داد.»

    برخی صاحبنظران و کارشناسان اساسی ترین مشکل صنعت نساجی را عدم سرمایه گذاری در بخش های مهم این صنعت در سنوات گذشته اعلام می کنند و تاکید دارند که سرمایه گذاری در بخش محصول نهایی، تولید، بسته بندی و بازاریابی از جمله بخش های مهم است که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر این بازاریابی محصولات، مهم ترین مشکل صنعت نساجی در جهان و در ایران است که متاسفانه در این زمینه نیز سرمایه گذاری کمتری انجام شده است.

نویسنده: گالیا توانگر