الیاف کربن ؛ آشنایی با خصوصیات و کاربردهای آن

آشنایی با الیاف کربن

نگارش :  دکتر شاهین کاظمی – دکتری مهندسی شیمی نساجی و علوم الیاف، دانشگاه صنعتی امیرکبیر

الیاف کربن یکی از مهم ترین اعضای خانواده الیاف پیشرفته است که خواصی نظیر استحکام بسیار بالا (با توجه به نوع الیاف بین ۷ تا ۱۰ برابر فولاد)، چگالی پایین (حدود ۷۰درصد آلومینیوم)، رسانایی الکتریکی بسیار خوب، قابلیت بافت و تولید پارچه، ساخت کامپوزیت های سبک و مستحکم و پایداری در برابر حرارت آن را از سایر مواد مهندسی متمایز می سازد.

الیاف کربن با توجه به خواص فوق العاده مکانیکی، حرارتی و الکتریکی از کاربردهای متنوعی برخوردار است و حجم بسیار زیادی از تولید جهانی آن به صورت کامپوزیت (مواد مستحکم شده پلیمری با الیاف و یا منسوجات) مورد استفاده قرار می گیرد.

تاریخچه

سابقه استفاده از الیاف کربن به دهه ۱۸۸۰ میلادی بر می گردد و اولین بار توماس ادیسون این الیاف را در لامپ های روشنایی مورد استفاده قرار داد. در آن زمان این الیاف را از کربونیزه کردن چوب بامبو و الیاف ریون تولید می کردند. ادیسون در سال ۱۸۸۸ این الیاف را به عنوان کربن ادیسون به ثبت رسانید و از آن به عنوان تار درون لامپ برق استفاده کرد. بهترین نوع الیاف کربنی از چوب بامبوی کربنی تولید شده و لامپ های ساخته شده از آن، طول عمری چند صد ساعته داشت (امروزه عمر تقریبی لامپ ها در حدود ۱۰۰۰ ساعت می باشد). در همان زمان یعنی در سال ۱۸۸۳، آقای سوان برای نخستین بار فیلامنت مصنوعی و سبک کربن را با عبور دادن محلول نیترات سـلولز که از روزنه های ریزی بیـرون می آمد (صفحه رشته ساز امروزی – اسپینرت) در استیـک اسـید و در حمام انعـقاد محتوی الکل بدست آورد. این دو محقق به صورت همزمان، توانستند لامپی بسازند که عملاً از الکتریسیته نور تولید نماید، که مسلماً بدون حضور الیاف مناسب اینکار آنها امکانپذیر نبود. استفاده از الیاف کربن تا سال ۱۹۰۷، زمانی که تارهای تنگستن عرضه شد، ادامه یافت و وقتی کارایی این تار فلزی در تبدیل الکتریسیته به نور به اثبات رسید به تدریج جای الیاف کربنی را گرفت و تا به امروز نیز همچنان ادامه یافته است. بدون توجه به رشته های طلا و نقره، الیاف و تارهای کربن را می توان جزو نخستین الیاف ساخت دست بشر به حساب آورد که کاربردی واقعی پیدا نموده و امروزه، یعنی یکصد سال بعد نیز با اصلاحات صورت گرفته بر روی آن همچنان به عنوان یک لیف مصنوعی بسیار مهم مورد استفاده قرار می گیرد. پس از جایگزینی الیاف کربن با تارهای تنگستن در لامپ قریب به ۶۰ سال استفاده از الیاف کربن مهجور واقع شد تا در آغاز دهه ۱۹۷۰ که تولید موفق تجاری الیاف کربن در ژاپن آغاز گردید.

شرکتهای تورای اینداستریز، توهو تناکس و میتسوبیشی ریون اولین شرکتهایی بودند که تولید تجاری الیاف کربن را آغاز نمودند. در آغاز با توجه به حجم کم تولید، این الیاف بسیار گرانقیمت بوده و تنها در کاربردهای بسیار ویژه ای مورد استفاده قرار می گرفتند، اما از دهه ۱۹۸۰ به بعد با آغاز تولید تجاری این الیاف در آمریکا و تعدادی از کشورهای اروپایی قیمت این الیاف نیز کاهش چشمگیری یافت و بازار استفاده از آن در کاربردهای مختلف گسترش بسیاری پیدا کرد.
با توجه به آمار منتشر شده امروزه میزان تقاضای سالیانه جهت الیاف کربن در حدود ۵۰ هزار تن می باشد و پیش بینی می شود در طی چند سال آینده این میزان به حد ۷۰ هزار تن در سال نیز برسد (شکل ۱).

شکل ۱- میزان تقاضا جهت الیاف کربن در طی ۵ سال گذشته

انواع الیاف کربن

الیاف کربن را می توان براساس تعداد فیلامنت، مدول یانگ، استحکام و دمای نهایی عملیات حرارتی به گروههای مختلفی دسته بندی کرد، که در شکل ۲ نموداری شماتیک از دسته بندی بر اساس خصوصیات فیزیکی و معتبرترین تولیدکنندگان جهانی هر کدام از این الیاف نشان داده شده است.

شکل ۲- نمودار استحکام کششی و مدول یانگ (گیگا پاسکال) الیاف کربن تولید شده توسط شرکتهای مختلف

دسته بندی بر اساس تعداد فیلامنت:

. دسته الیاف کمتر از ۲۴۰۰۰ فیلامنت که اصطلاحاً توو (TOW) سبک یا کوچک نامیده می شوند
. دسته الیاف بیشتر از ۲۴۰۰۰ فیلامنت که اصطلاحاً توو سنگین یا بزرگ نامیده می شوند.

دسته بندی براساس خصوصیات فیزیکی:

. الیاف کربن با مدول یانگ بسیار بالا؛ بیشتر از ۴۵۰ گیگا پاسکال
. الیاف کربن با مدل یانگ بالا؛ بین ۳۵۰ تا ۴۵۰ گیگا پاسکال
. الیاف کربن با مدول یانگ متوسط؛
بین ۲۵۰ تا ۳۵۰ گیگا پاسکال
. الیاف کربن با استحکام کششی بالا و مدول یانگ پایین؛ استحکام کششی بیش از ۳ گیگا پاسکال و مدول یانگ کم تر از ۲۰۰
. الیاف کربن با استحکام کششی بسیار بالا؛ بیشتر از ۵ گیگا پاسکال

دسته بندی براساس نوع پیش زمینه:

. الیاف کربن با پیش زمینه الیاف اکریلیک (پلی اکریلونیتریل)
.لیاف کربن با پیش زمینه قیر صنعتی
. الیاف کربن با پیش زمینه قیر مزو فاز
. الیاف کربن با پیش زمینه قیر ایزوتروپیک
. الیاف کربن با پیش زمینه الیاف ویسکوز ریون (ابریشم مصنوعی)
. الیاف کربن با پیش زمینه فاز گازی

دسته بندی براساس دمای نهایی عملیات حرارتی:

. الیاف نوع ۱، دمای عملیات حرارتی بالاتر از ۲۰۰۰ درجه سانتی گراد؛ الیاف HM
. الیاف نوع ۲، دمای عملیات حرارتی حدود ۱۵۰۰ درجه سانتیگراد؛ الیاف HS
. الیاف نوع ۳، دمای عملیات حرارتی کمتر یا حدود ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد؛ الیاف با استحکام پایین

کاربردها

دردهه های اخیر، الیاف کربن به صورت لیفی، نخ و یا پارچه (شکل ۳) در موارد غیر نظامی بسیاری، همچون هواپیماهای مسافربری و باربری (ایرباس A350 و بوئینگ ۷۸۷)، خودروسازی، ساخت قطعات صنعتی، صنایع پزشکی، صنایع تفریحی ورزشی و بسیاری موارد دیگر کاربردهای روزافزونی یافته است. الیاف کربن در کامپوزیت های با زمینه سبک مانند انواع رزین ها به کار می رود. کامپوزیت های الیاف کربن در مواردی که استحکام و سختی بالا به همراه وزن کم و ویژگی های استثنایی مقاومت به خوردگی مدنظر باشند، بهترین گزینه است. همچنین هنگامی که مقاومت مکانیکی در دمای بالا، خنثی بودن از لحاظ شیمیایی و ویژگی ضربه پذیری بالا نیز انتظار برود، بازهم کامپوزیت های کربنی بهترین گزینه هستند. با توجه به این ویژگی ها، پهنۀ گسترده موارد کاربرد این ماده در گستره های گوناگون فن آوری به سادگی قابل تصور است.

شکل ۳- پارچه بافته شده از الیاف کربن

خواص مکانیکی بالا، چگالی پایین، مقاومت مکانیکی و مدول بالا، مقاومت در برابر اصطکاک و دمای بالا، دوام و عمر طولانی در برابر مواد شیمیایی و نفوذ ناپذیری در برابر اشعه ایکس از بارزترین خصوصیات الیاف کربن به شمار می رود. به همین دلیل الیاف کربن در تکنولوژی های نوین پیشتاز می باشد. به جرات میتوان تمام پیشرفتهای بشر در صنایعی نظیر هوافضا، خودرو و محصولات ورزشی و صنایع دیگر را مرهون خواص بی نظیر این محصول دانست.
الیاف کربن در موارد صنعتی گوناگونی به کارمی رود که در این قسمت تنها نمونه هایی از آن ارایه شده است.

صنعت حمل و نقل

مخازن گاز مایع خودروها، قطعات موتور، کمک فنر، شفت های انتقال نیرو، ملحقات چرخ و جعبه فرمان، لنت های ترمز، بدنه ماشین های مسابقه، بدنه کشتی ها، فنرهای لول و …

صنایع ساختمانی و معماری

مواد ساختاری پل ها، پل های جمع شونده، تقویت کننده بتن های بامقاومت بالا، سازه های باربر، دیوارهای جداکننده، سازه های پیش تنیده برای کمک به سازه های بتنی حمل بار، استفاده در تعمیر ساختمانهای در حال تخریب، استفاده در جداره داخلی تونل ها برای جلوگیری از ریزش تونل، استفاده در رمپ ها برای جلوگیری از ریزش خاک و …

صنایع هواپیما سازی و هوافضا

سازه های داخلی کابین مسافرین اعم از پانل های جداره صندلی ها و میزها، پوشش ها، اجزای سازه ای ماهواره ها، لبه بال هواپیماهای جنگنده، نوک هواپیماهای مافوق صوت، نازل موشک های دوربرد، قطعات حساس موتور هواپیماها و …

صنایع پزشکی

ساخت استخوان مصنوعی، اجزای تجهیزات پرتوی ایکس، صندلی های چرخدار، انواع اجزای مصنوعی بدن برای معلولین، دریچه قلب و …

بخش انرژی

باتریهای سوختی، پره های توربین و پره های آسیاب های بادی برای تولید برق از انرژی باد و …

صنایع الکترونیک،تجهیزات الکتریکی و ماشین سازی

قاب رایانه های همراه، اجزای رایانه ها، بازوی ربات های صنعتی، چرخ دنده ها، غلتک ها، چرخ دنده های پرسرعت، قطعات خود روغنکاری شونده، آنتن ها، مواد عایق الکتریکی، مخازن تحت فشار، غلتک چاپگرها، قاب تلفن های همراه و … (شکل ۴)
شاید یکی از مهمترین دلایل سرعت نفوذ کم استفاده از الیاف کربن در صنایع مختلف در طی دهه های گذشته قیمت این الیاف می باشد. به همین دلیل امروزه بیشترین توجه مراکز تحقیقاتی بر یافتن روشی جهت کاهش قیمت این الیاف متمرکز شده است. روشهای کاهش قیمت این الیاف را می توان در سه حوزه مورد بررسی قرار داد:
– بهینه سازی شرایط تولید
– بهینه سازی خصوصیات الیاف
– بهینه سازی تجهیزات تولید
مسلماً پیشرفت در هرکدام از حوزه های فوق تاثیر بسیار مهمی در قیمت عرضه این الیاف خواهد داشت.

شکل ۴- قاب محافظ موبایل کربنی

روش تولید الیاف کربن

الیاف کربن از طریق پیرولیز پیش زمینه های آلی که به شکل الیاف هستند، ساخته می شود. در واقع انجام عملیات حرارتی موجب حذف عناصری مانند اکسیژن، نیتروژن و هیدروژن و باقی ماندن کربن به شکل الیاف می شود. در پژوهش هایی که برروی الیاف کربن انجام شده، مشخص گردیده که ویژگی های مکانیکی الیاف کربن با افزایش درجه تبلور و میزان جهت گیری الیاف پیش زمینه و کاهش نواقص موجود در آنها، بهبود می یابد. بهترین راه برای دستیابی به الیاف کربن با ویژگی های مناسب، استفاده از الیاف پیش زمینه با بیشترین مقدار جهت گیری و حفظ آن در طی فرآیندهای پایدار سازی و کربونیزاسیون از طریق اعمال کشش در طول فرآیند است. الیاف اکریلیک به دلیل دارا بودن بیش از ۵۵% کربن در ساختار خود یکی از بهترین پیش زمینه ها جهت تولید الیاف کربن می باشند. تولید الیاف کربن از پیش زمینه الیاف پلی اکریلونیتریل دارای سه مرحله اساسی است:

۱- مرحله پایدار سازی اکسیداسیونی: در این مرحله الیاف اکریلیک هم زمان با اعمال کشش تحت عملیات حرارتی اکسیداسیونی در محدوده دمایی ۲۰۰ تا ۳۰۰ درجه سانتیگراد قرار می گیرد. این عملیات پلی اکریلونیتریل را به ترکیبی با ساختار نردبانی یا حلقه ای تبدیل می کند.

۲- مرحله کربونیزاسیون: بعد از اکسیداسیون، الیاف بدون اعمال کشش در پیرامون دمای ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد در محیط خنثی (معمولاً نیتروژن) برای مدت چند ساعت، تحت عملیات حرارتی کربونیزاسیون قرار می گیرند. درطی این فرآیند، عناصر غیرکربنی آزاد می شود و الیاف کربن با بالانس جرمی ۵۰ درصد به نسبت الیاف اکریلیک اولیه به دست می آید.

۳- مرحله گرافیتاسیون: با توجه به نوع الیاف کربن مورد نظر، از لحاظ ضریب کشسانی، و اعمال این مرحله در محدوده دمایی ۳۰۰۰ – ۱۵۰۰ درجه سانتیگراد، موجب بهبود درجه جهت گیری بلورهای کربنی درجهت محور الیاف و بنابراین باعث بهبود ویژگی ها می شود.
تولید الیاف کربن از دیگر پیش زمینه ها نیز کمابیش دارای مراحل اصلی است مشابه مراحل فوق است (شکل ۵).

شکل ۵- تصویر شماتیک فرآیند تولید الیاف کربن از اکریلونیتریل و الیاف اکرلیک

مشخصه های ساختاری الیاف کربن بیشتر با دستگاههای میکروسکوپ الکترونی و پراش پرتوی ایکس قابل بررسی است. برخلاف گرافیت، ساختار کربن بدون هرگونه نظم سه بعدی است. در الیاف کربن برپایه پلی اکریلونیتریل، ساختار الیاف در طی عملیات پایدار سازی اکسیداسیونی و متعاقب آن کربونیزاسیون، از ساختار زنجیره ای خطی به ساختار صفحه ای تغییر می کند. به این ترتیب صفحات اصلی در پایان مرحله کربونیزاسیون در جهت محور طولی الیاف قرار می گیرند. بررسی های پراش پرتو ایکس با زاویه باز (WAXS) نشان می دهد که با افزایش دمای عملیات کربونیزاسیون، ارتفاع انباشتگی و مقدار جهت گیری صفحات اصلی، افزایش می یابد.

قطر منوفیلامنت های پلی اکریلونیتریل تأثیرعمده ای بر نفوذ عملیات کربونیزاسیون در الیاف کربن تولیدی دارد، به همین دلیل تغییر در ساختار بلورینگی پوسته و هسته هر منوفیلامنت در الیافی که کاملا ً پایدار شده اند به وضوح قابل مشاهده است. پوسته از جهت گیری طولی بالا به همراه انباشتگی زیاد بلورها برخوردار است درحالی که هسته، جهت گیری کمتر صفحات اصلی و حجم کمتر بلورها را نشان می دهد. هرچه استحکام کششی الیاف پیش زمینه بیشتر باشد، ویژگی های کششی الیاف کربن به دست آمده نیز بیشتر می شود. چنانچه مرحله پایدار سازی به صورتی مناسب انجام گیرد، در آن صورت استحکام کششی و ضریب کشسانی با کربونیزاسیون تحت کشش، به مقدار بسیار زیادی در محصول الیاف کربنی نهایی بالا می رود. استحکام الیاف کربن به نوع پیش زمینه، شرایط فرآیند، دمای عملیات حرارتی و وجود نواقص ساختاری در الیاف، ارتباط دارد.

تولیدکنندگان

همانگونه که گفته شد مهمترین تولیدکنندگان این الیاف در کشورهای ژاپن، آمریکا و اروپا واقع شده اند و به تازگی شرکت الیاف پیشرفته ایران نیز با دستیابی به دانش فنی و بومی سازی تولید الیاف کربن T۳۰۰، توانسته است ایران را به عنوان یازدهمین کشور دنیا در تولید این الیاف مطرح سازد (جدول ۱).

جدول ۱ – ظرفیت تولید الیاف کربن در شرکتهای مختلف در طی ۵ سال گذشته

تعدادی از مهمترین تولیدکنندگان جهانی این الیاف عبارتند از:

شرکت تورای اینداستریز

این شرکت ژاپنی در سال ۱۹۲۶ با نام تویو ریون تاسیس شد و در حال حاضر بزرگترین تولیدکننده الیاف کربن در جهان می باشد. امروزه این شرکت علاوه بر کارخانه تولیدی خود در ژاپن، یک کارخانه در آمریکا به نام تورای کربن فایبرز و یک کارخانه در فرانسه به نام سوسیته دس فایبرز دی کربن نیز دارد که مهمترین وظیفه آنها تامین نیاز رو به گسترش صنایع هواپیماسازی بوئینگ آمریکا و ایرباس فرانسه است. این شرکت علاوه بر برنامه ریزی جهت افزایش ظرفیت تولید خود در هر ۳ کارخانه تا سال ۲۰۱۵ درصدد است تا جدیدترین خط تولید خود را نیز در کره جنوبی راه اندازی نماید تا موقعیت خود را به عنوان بزرگترین شرکت تولیدکننده الیاف همچنان حفظ نماید.

شرکت توهو تناکس

این شرکت ژاپنی که به عنوان زیرمجموعه ای از گروه تیجین فعالیت می نماید نیز علاوه بر خط تولید خود در ژاپن، جهت نزدیکی بیشتر به بازارهای اروپایی یک کارخانه تولیدی به نام توهو تناکس یوروپ نیز در اروپا دارد. علاوه بر این گروه تیجین در سال ۲۰۱۲ با تاسیس یک مرکز تحقیقاتی الیاف کربن و کامپوزیتهای تولید شده از آن در آمریکا همکاری نزدیکی را با شرکت جنرال موتورز آمریکا آغاز نموده است تا بتواند کاربردهای الیاف کربن را در صنایع خودروسازی توسعه دهد.

شرکت زولتک کمپانیز

مرکز این شرکت آمریکایی در شهر سنت لوئیز می باشد و در طی ۲۰ سال گذشته با خرید شرکتهایی نظیر مگیار ویسکوزا (۱۹۹۵) و سی داسا (۲۰۰۷)  توانسته است ظرفیت تولید خود را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.

شرکت میتسوبیشی ریون

این شرکت ژاپنی بزرگترین تولیدکننده الیاف اکریلیک در ژاپن می باشد که از سال ۱۹۷۶ فرایند تولید الیاف کربن را نیز آغاز نموده است. این شرکت به تازگی با عرضه نوع جدیدی از الیاف کربن توانسته است تحولی در ساخت پره های بسیار بزرگ توربین های بادی ایجاد نماید.

گروه اس جی ال

این شرکت آلمانی از سال ۲۰۱۰ تمرکز خود را بر روی ساخت قطعات کامپوزیتی از الیاف کربن جهت صنایع خودروسازی استوار ساخته است و با همکاری شرکت بی ام دابلیو (BMW) مدلهای بسیار سبک وزنی نظیر I3 و I8 را عرضه نموده است. این شرکت از سال ۲۰۱۲ با خریداری کارخانه پرتغالی فیسیپه توانست ظرفیت تولید الیاف اکریلیک به عنوان پیش زمینه تولید الیاف کربن را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.

آکسا اکریلیک کیمیا

این شرکت ترکیه ای از سال ۱۹۷۱ تولید الیاف اکریلیک را آغاز نموده و به دنبال آن توانست در سال ۲۰۰۸ اولین الیاف کربن ساخت ترکیه را به نام تجاری آکساکا به بازار عرضه نماید. از اواخر سال ۲۰۱۱ این شرکت با مشارکت شرکت داوو کمیکالز (DOW) توانست گستره محصولات خود را متنوع سازد به گونه ای که استحکام کششی جدیدترین محصول این شرکت به نام A49 نزدیک به ۵ گیگا پاسکال (۴۹۰۰ مگاپاسکال) می باشد.

شرکت کم راک اینداستریز

این شرکت هندی که در ابتدا فعالیت خود را با ساخت قطعات کامپوزیتی سبک وزن از الیاف کربن آغاز نموده بود در سال ۲۰۱۰ توانست اولین کارخانه تولید الیاف کربن در هند را به بهره برداری تجاری برساند و محصول آنرا به نام جایتک به بازار عرضه نماید.

شرکت مونته فیبره هیسپانا

این شرکت ایتالیایی که از سال ۱۹۱۸ در عرصه تولید الیاف پلی استر و اکریلیک در ایتالیا و اسپانیا فعال بوده است، از سال ۲۰۱۲ با همکاری شرکت سابیک عربستان قدم به عرصه تولید الیاف کربن نیز گذاشت. در فاز اول این پروژه الیاف کربن تنها در اسپانیا و در کنار خط تولید اکریلونیتریل مونته فیبره تولید می شود و پس از آن یک کارخانه با ظرفیت ۳۰۰۰ تن در سال در عربستان احداث خواهد شد تا به نیازهای روبه رشد کامپوزیتها در کشورهای خاورمیانه پاسخ دهد. ظرفیت تولید الیاف اکریلیک این شرکت در کارخانه اسپانیا و چین خود که به نام جیلین جیمونت شناخته می شود بالغ بر ۲۰۰ هزار تن می باشد.

شرکت کومپوزیت

این شرکت روسی نیز از سال ۲۰۱۲ با همکاری شرکت دولتی انرژی اتمی روسیه فعالیت در عرصه الیاف کربن را جهت تامین نیازهای صنایع هوافضای روسیه آغاز نمود و در سال ۲۰۱۳ توانست ۱۵۰۰ تن الیاف کربن تولید نماید.

شرکت تائه کوانگ اینداستریز

این شرکت کره ای نیز از سال ۲۰۱۲ تولید الیاف کربن را در کارخانه خود واقع در اولسان کره جنوبی آغاز نمود. این شرکت توانایی تولید ۳۰۰۰ تن در سال الیاف اکریلیک پیش زمینه الیاف کربن و ۱۵۰۰ تن الیاف کربن را دارد.

آزمایشگاه ملی اووک ریج

مهمترین وظیفه این آزمایشگاه تحقیقاتی گسترش کاربردهای الیاف کربن با مشارکت ۱۴ شرکت بزرگ آمریکایی می باشد. در سال ۲۰۱۲ این آزمایشگاه برای اولین بار در جهان الیاف کربن را از الیاف پلی اتیلن تولید نمود و به زودی خط تولید صنعتی آنرا نیز به بهره برداری خواهد رساند.

مرکز تحقیقات الیاف استرالیا

این مرکز هم اکنون با همکاری مرکز تحقیقات الیاف کربن استرالیا، دانشگاه دائه کین ملبورن و مرکز تحقیقات مواد پیشرفته ویکتوریا و با حمایت مالی دولت استرالیا در حال انجام یک سری پژوهش درخصوص اصلاح ساختار الیاف کربن و بازیافت آن می باشد. علاوه بر این این مرکز تحقیقات بسیار گسترده ای را در خصوص کاهش مصرف انرژی در خطوط تولید الیاف کربن به انجام رسانده است.

چشم انداز

با توجه به توضیحات ارائه شده پیش بینی می شود که میزان تولید و مصرف الیاف کربن در طی چند سال آینده جهش قابل ملاحظه ای بیابد. یکی از مهمترین موارد در این زمینه کاهش قیمت الیاف کربن می باشد که استفاده از آنرا در صنعت خودروسازی گسترش خواهد داد و در صورت موفقیت آمیز بودن پروژه هایی نظیر خودرو الکتریکی بی ام دابلیو با کد I3 در سال ۲۰۱۴ انقلابی شگرف در این صنعت به وقوع خواهد پیوست. (شکل ۶)

شکل ۶- نخ کربن

 مراجع:

۱. WARNECKE, M., POGGENBURG, B., SEIDE, G., GRIES, TH., “THE CARBON FIBER MARKET – AN UPDATE”, CHEMICAL FIBERS INTERNATIONAL, 4/2012, 189-191.
۲. WWW.FA.WIKIPEDIA.ORG/
۳. WWW.KHATAM-STONE.COM/
۴. WWW.PARSLIAN.ORG/
۵. IRAN-ENG.COM/
۶. کتاب الیاف کربن و کامپوزیتهای آن، مترجم: دکتر سید علی هاشمی، انتشارات پژوهشگاه پلیمر، ۱۳۷۲
۷. کتاب مقدمه ای بر الیاف کربن، نویسندگان: دکتر پرویز نورپناه و دکتر شهرام ارباب، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر

 منبع : شماره  ۲۲ مجله کهن

تلفن اشتراک : ۷۷۲۴۵۷۸۰-۰۲۱