آقای رسول پیرهادی: از طراحی فرش دستباف تا نوآوری در سنت

لطفاً خودتان را معرفی کنید و بگویید چگونه وارد حرفه طراحی فرش دستباف شدید؟

بنده رسول پیرهادی تواندشتی دارای مدرک ارشد طراحی فرش از دانشگاه هنر اصفهان هستم و مدت ۲۳ سال بصورت حرفه ایی در خدمت صنعت فرش دستباف و ماشینی کشور به طراحی نقشه ها در سبک های رایج و شناخته شده قم اصفهان و تبریز می پردازم.

با توجه به اینکه همیشه از ابتدا در نقاشی و ریاضی مهارت داشتم، تکلیفم مشخص بود که در چه زمینه‌ای استعداد دارم. به همین دلیل، با توجه به امکان اشتغال بیشتر در صنعت فرش، این رشته را در دانشگاه انتخاب کردم تا هم در هنر و علاقه‌ام مشغول باشم و هم به شغل و درآمد اقتصادی برسم.

منابع الهام شما برای طراحی فرش‌های دستباف چیست؟

هنرمندان در هر عرصه ایی که فعالیت کنند با توجه به تجربه و مهارت خود از تمام تصاویری که میبینند و صداهایی که میشنوند برای پیشبرد کار خود الهام میگیرند مثلا یک موسیقیدان با شنیدن نوایی اهنگین آن را با مهارت خود ساخته و پرداخته میکند و سمفونی ماندگاری میسازد طراحان فرش هم از این قانون دور نیستن وقتی یک تابلو نقاشی یک نقش از پارچه یا ترکیبات منظم عجیبی که طبیعت نشان میدهد چه بصورت یک گل یا یک باغ زیبا میتواند برای طراح فرش الهام بخش باشد.

چه تکنیک‌ها و مواد اولیه‌ای را در طراحی و تولید فرش‌های خود استفاده می‌کنید؟

در خصوص تولید فرش بنده از کامپیوتر و امکاناتی که این نعمت بزرگ برای رسیدن به هدف یعنی محصول نهایی فرش در اختیار من میگذارد بهره زیادی میبرم و با توجه به پسند مشتریها و بازار میتوانم رنگ و نقش مورد علاقه انها را قبل از تولید و هدر رفت مواد و مصالح ببینم و تنظیم کنم اینجانب از ابریشم خالص در تولید فرش های هنری استفاده میکنم.

چه تفاوت‌هایی بین طراحی فرش دستباف و فرش ماشینی وجود دارد؟

بین طراحی فرش دستباف و ماشینی هیچ‌گونه تفاوتی وجود ندارد و تمامی ریزه‌کاری‌ها، هنر دست و هنر رنگ‌آمیزی یکسان است. تنظیم نقشه برای فرش ماشینی به مراتب سخت‌تر و زحمت بیشتری دارد به‌خاطر محدودیت تعداد رنگی که ماشین می‌تواند بخواند و ببافد. تنها تفاوت این دو در بافت است؛ در دستباف، بافندگان هنرمند با رنگ‌های نامحدود می‌توانند ببافند، اما در فرش ماشینی، بافنده ماشین است و سرعت بالا دارد. البته کیفیت نیز در نظر گرفته می‌شود؛ زیرا در دستباف، ابریشم یا پشم و کرک به دور تار گره می‌خورد و استحکام بالایی دارد، در حالی که در ماشینی، بافت به‌صورت یو انگلیسی به تار می‌چسبد و با آغشته‌سازی و چسب‌کاری مستحکم می‌شود که دوام آن نسبت به دستباف کمتر است.

به نظر شما چه عواملی باعث می‌شود یک فرش دستباف منحصر به فرد و ارزشمند باشد؟

منحصر به فرد بودن یک فرش دستباف به نقشه هنرمندانه و تک آن، بافت منظم بدون پارگی در پود و تولید تعداد کم آن بستگی دارد. این عوامل باعث می‌شوند این فرش از حالت تجاری به فرش هنری تبدیل شده و منحصر به فرد شود.

چالش‌های اصلی که در فرآیند طراحی و تولید فرش‌های دستباف با آن مواجه هستید چیست؟

بیشترین چالش در برابر تولید محصولات، نبود مواد اولیه و گرانی آن است که باعث می‌شود محصول نهایی با هزینه‌های گزاف، قیمت بالایی را تجربه کند و در بازارهای جهانی اقبالی برای خرید این محصولات از مشتری‌های داخلی و فرامرزی وجود نداشته باشد. در صورتی که ارزانی مواد اولیه، امکان تولید محصول با قیمت تمام‌شده کمتر را فراهم کند، قشر متوسط جامعه قادر به هزینه در این خصوص خواهند بود. با خرید این قشر و قشر بالاتر، رونق در تولید ایجاد می‌شود که معادل است با اشتغال بیشتر و کاهش جرم و جنایت، و در نهایت به جامعه‌ای سالم‌تر و کشوری با امنیت و قدرت منجر خواهد شد.

تا چه اندازه به اصالت و سنت‌های محلی در طراحی‌های خود پایبند هستید و چگونه نوآوری را با این سنت‌ها ترکیب می‌کنید؟

سنت‌های محلی و اصالت نشان‌دهنده ریشه‌های عمیق و هزاران ساله مردمان در هر موقعیت جغرافیایی هستند. این فرهنگ‌ها را می‌توان با موسیقی و نقوش در هنرهای دستی به نسل‌های بعد و جهانیان معرفی کرد. من نیز به نوبه خود و با توجه به کتاب‌های گرانبهایی که درباره تاریخ هنر ایران و جهان مطالعه کرده‌ام، به ارزش حفظ این سنت‌ها بیشتر پی بردم. به تمامی هنرمندان در این عرصه توصیه می‌کنم که مطالعه کنند تا با افزایش آگاهی از کپی‌کاری و تولید محصولی بی‌محتوا دوری کنند.

به عنوان مثال، دستباف‌های عشایری در نگاه اول بسیار ساده به نظر می‌رسند، اما وقتی هنری که نقاشان غربی به آن هنر مدرن می‌گویند را مطالعه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که ایرانیان در دستباف‌های ذهنی خود به این موضوع پرداخته‌اند. نقشی که پیلاسو ادعا می‌کند توسط او انتزاعی و ساده شده، در دستباف‌های عشایری ایران در قرون گذشته وجود داشته است. به‌عنوان نمونه، در گبه‌های ایل زیبای قشقایی، می‌توان دید که حیوانات اهلی و وحشی چگونه به‌صورت انتزاعی و در ساده‌ترین شکل ممکن در این بافته‌ها نقش بسته‌اند.

بنابراین، با مطالعه این آثار، در طراحی و رنگ فرش‌های جدید، گوشه‌ای از قوانین بصری یک محصول را که در نگاه اول از طرف بیننده حس می‌شود، اعمال می‌کنم تا به همه مدعیان بفهمانم که ریشه فرش در ایران بوده و هست؛ مانند فرش زیبای پازیریک که نقوش آن، این فرش را به عنوان آثار زیبای قدیمی‌ترین کشور دنیا، یعنی ایران عزیزمان، معرفی می‌کند.

به نظر شما آینده فرش‌های دستباف چگونه خواهد بود و چه تغییراتی را در این صنعت پیش‌بینی می‌کنید؟

به نظر بنده، فرش دستباف با توجه به پیشرفت بافت و رنگ در صنعت ماشینی به شدت در حال نزول است و هم‌اکنون هم شاهد این موضوع هستیم. گرانی مواد اولیه و قیمت تمام‌شده بالای محصول نهایی در فرش دستباف، باعث کاهش تقاضا شده است. در آینده، این محصول مانند تابلوهای نقاشی به صورت هنری و تک ادامه خواهد داشت و اقشار متمول از آن به‌عنوان یک سرمایه استفاده خواهند کرد.

آیا پروژه یا طرح خاصی دارید که به آن افتخار می‌کنید؟ لطفاً در مورد آن بیشتر توضیح دهید.

بنده پروژه طراحی و بافت دستباف‌های ابریشم با نقشه‌های سراسری و هنری که ریشه در سنت‌ها و اصالت دارند را در پیش گرفته‌ام. این نقشه‌ها مورد اقبال خریداران فرش قرار گرفته است. تولید نقشه‌هایی که هیچ کارخانه فرش ماشینی نتواند اقدام به تولید آن کند، به دلیل عدم صرفه اقتصادی، باعث می‌شود که وقت و هزینه‌ای برای طراحی و ریسایز صرف نکنند. اصولاً بافت ماشینی به دنبال تولید فرش‌های تجاری و مورد استقبال عموم است؛ بنابراین، همین نگرش باعث بقای دستباف ابریشم برای سال‌ها خواهد بود.

چه توصیه‌ای برای جوانان و علاقه‌مندانی که می‌خواهند وارد حرفه طراحی فرش دستباف شوند دارید؟

توصیه بنده به جوانان در این زمینه این است که با دستانی قوی در طراحی و ذهنی سرشار از مطالعه، از تکنولوژی کامپیوتر و هوش مصنوعی بهره‌برداری کنند تا به نقشه‌هایی دست یابند که مانند آثار بزرگ نقاشان غربی، چشم هر بیننده‌ای را صیقل دهد. مسلماً برای فعالیتی که با عشق انجام می‌دهند، افرادی هستند که با عشق برای کسب آن هزینه کنند و فرش دستباف نیز چنین است. این هنر، کامل‌ترین هنر جهان در تمام سبک‌هاست و فرش‌هایی با طرح‌های مدرن تا کلاسیک، از نقاشی‌های مدرن جکسون پولاک و پیکاسو تا آثار میکل‌انژ و داوینچی، در آن خودنمایی کرده‌اند.