آیا فرش ماشینی متولی دارد؟

فرش ماشینی صنعتی است که امروزه دیگر نمی توان نسبت به آن بی تفاوت بود. صنعتی که در دو دهه گذشته با وجود همه محدودیت ها و مشکلات اقتصادی توانسته به رشد خوبی دست پیدا کند. امروزه صنعت فرش ماشینی با تکیه بر تکنولوژی روز و  نوآوری و تلاش فعالان خود علاوه بر جلوگیری از واردات این کالا به کشور و خروج ارز کشور توانسته به بازارهای صادرات هم وارد شود و طبق آمارها ها در ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۱ نزدیک به ۴۰۰ میلیون دلار ارز وارد کشور کند. در حال حاضر بیش از ۵۰ هزار نفر در این صنعت به طور مستقیم و غیر مستقیم مشغول کار و فعالیت هستند. جالب است بدانید که زمانی واردات فرش ماشینی به ایران بیش از ۳۰۰ میلیون دلار بوده است! در حال حاضر بالغ بر ۱۲۰۰ واحد تولیدی، تجاری، طراحی، خدماتی و … در این بخش مشغول فعالیت هستند و تازه اگر تعداد واحدهای صنفی و فروشگاه داران و بنکداران این صنف را هم ذکر کنیم بیشتر می توان از اهمیت این صنف سخن به میان آورد. از طرف دیگر فرش ماشینی و موکت بی شک یکی از نیازهای امروز هر خانواده ایرانی در هر سطحی و از هر قشری می باشد و در واقع به عنوان یک کالای مصرفی، مردم با فرش ماشینی و موکت هر روز سر و کار دارند.
طبق آمارهای اعلام شده ظرفیت تولید فرش ماشینی در ایران بالغ بر ۱۵۰ میلیون متر مربع در سال است اما تولید واقعی فرش ماشینی در ایران در حال حاضر از ۸۰ میلیون متر مربع بیشتر نیست. از این میزان در بهترین شرایط ۲۵-۲۰ میلیون متر مربع به خارج از کشور صادر می شود و بقیه به مصرف بازار داخل کشور می رسد.
زمانی می توانیم به اهمیت تقویت صادرات فرش ماشینی پی ببریم که بدانیم حجم بازار انواع کفپوش ها تا سال ۲۰۱۶ نزدیک ۱۹ میلیارد متر مربع است و صادرات فرش ماشینی کشور ترکیه به عنوان یکی از کشورهای مهم تولیدکننده بالغ بر ۲ میلیارد دلار در سال می باشد.
حال که نگاه کلی و گذرا به این صنعت انداختیم باید به این نکته بپردازیم که فرش ماشینی با مشخصاتی که دارد و توانایی بالقوه ای که در بخش های مختلف دارا است چگونه هدایت می شود؟ به چه سمتی می رود؟ و چه اهدافی دارد؟
آنچه به نظر می رسد برای پاسخگویی به این سوالات و تشریح سیاست های کلی و اهداف این صنعت در آینده نه تنها متولی وجود ندارد بلکه اساساً هدف و سیاستی هم وجود ندارد و نبود نقشه راه یکی از مهمترین دلایل رواج دنباله روی و تقلید در این صنعت است.
در حال حاضر تنها محلی که در آن از فرش ماشینی صحبت به میان می آید کمیته ای در انجمن نساجی است که به نظر نمی رسد به غیر از قیمت گذاری و رسیدگی به برخی از امور، برنامه دیگری برای این صنعت داشته باشد. کمیته ای که از جهاتی به کارش نیز انتقاداتی وارد است. از جمله مهمترین انتقاداتی که مطرح می شود عدم دخالت صنف و اتحادیه فرش ماشینی در قیمت گذاری ها است. همین امر موجب شده تا شکافی عمیق بین این دو یعنی کمیته فرش ماشینی و اتحادیه های صنف فرش ماشینی به ویژه اتحادیه فرش ماشینی و موکت تهران ایجاد شود. سوال اینجاست که آیا صنعت فرش ماشینی با همه نیازها، مشکلات و توانمندی هایش تنها باید صاحب کمیته ای کوچک باشد؟ و اینکه اصولاً این کمیته برای آینده این صنعت و تعیین نقشه راه آن چه اقداماتی انجام داده و کدامیک را اجرایی کرده است؟ در سال های اخیر دیده شده که انجمن و اتحادیه نساجی کم و بیش و به صورت مقطعی برای ورود به صنعت فرش ماشینی تلاش هایی کرده اند اما با موفقیت روبرو نشده اند. این می تواند دلایل روشنی داشته باشد…

صنعت فرش ماشینی به انجمنی مستقل نیاز دارد که بتواند خود را به عنوان متولی این صنعت مطرح کند و در بخش های تولید، توزیع، صادرات و … به طور تخصصی فعالیت کند. نه اینکه به شرکت های فرش ماشینی تنها به عنوان ابزاری برای افزایش تعداد اعضاء و … نگاه کند.

مهمترین اهداف و وظایف این انجمن یا اتحادیه مستقل می تواند در موارد زیر خلاصه شود:
۱-  ساماندهی تهیه و تولید مواد اولیه مصرفی در صنعت فرش ماشینی (با توجه به اینکه این صنعت در برخی از بخش ها نظیر الیاف اکریلیک، نخ جوت و … وابستگی شدیدی به واردات دارد.)
۲-  تهیه و تدوین آمار و اطلاعات مرتبط با فرش ماشینی و موکت
۳-  آموزش و هدفمندسازی
۴-  ساماندهی طراحان و شرکت های طراحی
۵-  قیمت گذاری و کمک به ساماندهی و افزایش تقاضا در داخل
۶-  کمک به افزایش سهم فرش ماشینی ایران در بازارهای جهانی و کمک به فراهم آوردن ابزار و امکانات آن
۷-  نظارت بر تولید و جلوگیری از هر گونه تقلب و سوء استفاده در این صنعت
۸-  ارتباط نزدیک و مستمر با اتحادیه ها و صنف فرش ماشینی و موکت در سراسر ایران
۹-  سیاست گذاری نحوه ورود ماشین آلات نو و دست دوم با توجه  به امکانات موجود و نیازهای بازارهای داخلی و صادرات
۱۰-  نظارت بر واردات قانونی و اصولی و …
۱۱-  همسویی پتانسیل های موجود و جلوگیری از خود محوری

ایجاد و تقویت متولی صنعت فرش ماشینی علاوه بر مزایای متعددی که برای این صنعت دارد می تواند از حملاتی که هر چند وقت یکبار به این صنعت می شود نیز جلوگیری کند و یا در صورت لزوم واکنش های مناسب را انجام دهد. متاسفانه در کشوری که در آن فکر می کنیم برای پوشاندن ضعف ها و اثبات پیشرفت خود باید دیگران را کوچک و حقیر کنیم این اتفاق زیاد روی می دهد.
خوب یادمان هست که زمانی در یکی از روزنامه های پر تیراژ کشور مقالات تندی بر علیه فرش ماشینی به چاپ می رسید و انواع و اقسام اتهامات به این صنعت زده می شد مثل حالا متولی برای این صنعت وجود نداشت که بخواهد از حقانیت فرش ماشینی دفاع کند. حتی این روزنامه جوابیه انجمن نساجی آن زمان را پاسخی مبهم و نامفهوم خواند و با تمسخر نوشت از مسئولین آن انجمن می پرسیم که با چه تفسیری خود را متولی دفاع و پاسخگویی به موضوعات منتشره در مورد فرش ماشینی می داند!!
از سوی دیگر تجربه نشان داده در صورتی که مرکزی به عنوان متولی فرش ماشینی به وجود آید باید محلی برای گفتگوی تبادل نظر و حضور هم تولیدکنندگان کوچک، متوسط و بزرگ باشد و تنها به حضور چند فرد خاص که سابقه بیشتری در این صنعت دارند و یا اینکه خوب حرف می زنند محدود نشود.
تولیدکنندگان اگر احساس نزدیکی با این مرکز نداشته باشند نتیجه ای نخواهد داشت و این حس زمانی ایجاد می شود که ورود، اظهار نظر و استفاده از منافع آن برای همه واحدها فراهم باشد. این مرکز باید حافظ منافع همه تولیدکنندگان و صادرکنندگان و حتی توزیع کنندگان و بنکداران این بخش باشند و هدف آن حفظ منافع کارخانجات و یا افراد خاصی نباشد.
در این مورد می توان تجربه موفق کشور ترکیه در ایجاد اتحادیه های ویژه صادرکنندگان فرش ماشینی و تولیدکنندگان فرش در شهرهای استانبول و قازیان تپ را مطالعه و بررسی نمود. شاید مهمترین کارکرد این مرکز باید بر روی تعیین استراتژی و نقشه راه این صنعت در سال های آینده باشد. برخی از مدیران قدیمی تر این صنعت اعتقاد دارند عرضه و تقاضا و رقابت در بازار همه چیز را مشخص خواهد کرد و اینکه چه چیزی تولید کنیم، چه ماشینی وارد کنیم و یا چه بازارهایی را برای صادرات انتخاب کنیم به مدیریت آن واحد بر می گردد. البته شاید این نظریه تا حدی درست باشد اما در دنیای امروز با رشد دانش تولید و تجارت و رقابت شدید بین کشورها، دیگر زمان آزمون و خطا و سپردن همه چیز به دست رقابت و بازار چندان منطقی نیست. اهمیت سیاست گذاری متولیان هر صنعت و برنامه های کلان و هماهنگ تولیدی و تجاری در بخش های مختلف صنعتی به قدری زیاد شده است که حتی سرمایه گذاران و تولیدکنندگان با تجربه نیز خود را با آن ها هماهنگ می کنند تا بتوانند در الگوهای توسعه و پیشرفت منطقه ای، کشوری و جهانی جایگاه شایسته خود را پیدا کنند. مثلاً در صنعت فرش ماشینی در حال حاضر یک سرمایه گذار مرجعی برای دریافت اطلاعات آماری و قطعی درست از این صنعت ندارد.

مبحث دیگری که بد نیست گریزی هم به آن بزنیم این است که در چنین مرکزی همه عقاید و نظرات، همه کارخانجات و تولیدکنندگان در هر سطح و درجه ای که هستند باید توان پذیرش و همفکری با دیگران را داشته باشند. البته امروز این دید از بالای برخی از شرکت ها و برندهای فرش ماشینی نسبت به شرکت های کوچک و متوسط به ویژه شرکت های کاشانی تغییر یافته، آستانه تحمل شرکت ها بیشتر شده است. در چنین شرایطی است که می توان با همفکری به بهترین نتیجه دست یافت.
در پایان به نظر می رسد ایجاد مرکزی به عنوان متولی صنعت فرش ماشینی و موکت کشور از سوی کمیته فرش ماشینی انجمن و یا اتحادیه صنف فرش ماشینی تهران با مخالفت روبرو شود چرا که هر یک از این دو خود را متولی فرش ماشینی می دانند و دیگری را قبول ندارند اما آنچه مسلم است در حال حاضر صنف فرش ماشینی کشور از نبود متولی قدرتمند، بی برنامه گی و عدم وجود استراتژی مشخص در تولید و صادرات رنج می برد. صنعت فرش ماشینی به‌عنوان یکی از شاخه‌های اصلی صنعت نساجی کشور در سال‌های اخیر با وجود تمام مشکلات از لحاظ کمی و کیفی، پیشرفت چشمگیری داشته است و در صورت توجه و برنامه‌ریزی برای حل مشکلات و توسعه آن، علاوه بر اشتغالزایی پتانسیل بالایی در افزایش صادرات غیرنفتی کشور دارد و می‌تواند نقش موثری در ارزآوری برای کشور ایفا کند. از سوی دیگر، فرش ماشینی با توجه به اینکه در انتهای زنجیره تولید قرار دارد، از قدرت ایجاد ارزش افزوده بالایی برخوردار است و توسعه آن بسیاری از صنایع جانبی را نیز فعال می‌کند. ■

نویسنده: بهنام قاسمی- مجله کهن