ارزیابی پژویان از لزوم شکستن انحصار و افزایش کارایی بازار‌ها

 

رییس شورای رقابت گفت: بهترین راهکار برای بهبود فضای رقابتی کشور، همکاری و همیاری قوای سه‌گانه با مرکز ملی رقابت است تا بتواند قبل از ایجاد اختلال در یک بازار وارد عمل شده و از آن جلوگیری کند. نباید بگذاریم که فضای سلطه یا تمرکز بر بازار‌های ما حکمفرما شود.

جمشید پژویان ــ اظهار کرد: رقابت در چارچوب علم اقتصاد تعریف شده و در شرایط زمانی و مکانی مختلف، یک مفهوم خاص و واحد دارد. رقابت به شرایطی از بازار اطلاق می‌گردد که در آن هیچ عامل اقتصادی دارای نفوذ نیست و نمی‌تواند بازار را چه از لحاظ قیمتی و چه از لحاظ مقداری، تحت تاثیر قرار دهد. البته این را هم باید گفت که با شاخص‌هایی می‌توان درجه‌ی رقابت یا تمرکز را سنجید.

وی گفت: به‌طور کلی، بهترین شرایط برای تخصیص منابع در اقتصاد، شرایطی است که رقابت در حداکثر میزان قابل حصول باشد، چرا که هرچه درجه‌ی رقابت بیشتر باشد، کارایی اقتصادی نیز بالاتر است. در برخی مواقع، شرایط تولید به گونه ای است که با خود انحصار را به همراه دارد، به این معنی که یک بنگاه شروع به تولید می‌کند و با افزایش و ادامه‌ی تولید، هزینه‌هایش به گونه‌ای کاهش می‌یابند که بنگاه‌های دیگر برای شروع تتولید، توان رقابت با آن بنگاه را ندارند. به این شرایط، انحصار طبیعی می‌گویند و شاید بتوان مخابرات و یا توزیع برق در ایران را از نمونه‌های بارز آن دانست، چرا که وقتی زیرساخت‌های این تولیدات در اختیار شرکتی قرار گرفت، برای ادامه‌ی تولید هزینه‌هایش بسیار پایین می‌آیند، اما بنگاه دیگری که می‌خواهد وارد این صنعت شود، باید تمام هزینه‌های فراهم‌کردن این زیرساخت‌ها را بپردازد که این هزینه‌ها عملا او را از شرایط رقابت خارج خواهد کرد.

پژویان تاکید کرد: در دهه‌ی ۸۰ با مطرح‌شدن خصوصی‌سازی نیاز به کنترل کردن این بنگاه‌های انحصاری بیشتر احساس شد. همین امر شکل‌گیری شورای رقابت را سبب گردید تا این شورا بتواند در چنین مواردی با قیمت‌گذاری، انحصار را تا حدودی کنترل کند. البته توجه داشته باشیم که کنترل قیمت، خود در تضاد با شرایط رقابتی است و نباید انتظار داشت که در شرایط انحصار طبیعی به شکست انحصار و رقابتی‌شدن بازار منجر شود، بلکه هدف از آن در این شرایط، افزایش کارایی است. در واقع، کنترل قیمت بدین سان اجازه نمی‌دهد که انحصار‌گر با استفاده از شرایط انحصاری خود، اضافه رفاه مصرف‌کننده را کاهش دهد. ضمنا در شرایطی هم که انحصار به صورت غیرطبیعی وجود دارد، این وظیفه‌ی دولت است تا به شکست انحصار اقدام کند.

وی تاکید کرد: واضح است که این به‌معنای دخالت دولت در تمام بخش‌ها و بازار‌ها نیست و فقط در موارید که بازار با شکست روبه‌رو می‌شود، دولت موظف است برای رفع این شکست‌ها وارد عمل شود.

از فهم تا شهود

پژویان خاطرنشان کرد: بازار‌های واقعی طیف گسترده‌ای را در فضای مابین دو بازار رقابت کامل و انحصار کامل در برمی‌گیرند. به عبارت مناسب‌تر بازار‌های رقابت کامل یا انحصار کامل به ندرت نمود واقعی پیدا می‌کنند. اقتصاد‌دانان هم مدعی نیستند که قابل دستیابی‌بودن شرایط رقابت کامل، آنها را به پیروی از الگو‌های رقابتی متمایل کرده است _ همان‌گونه که فیزی: دانان بدون این‌که خلاء وجود عینی داشته باشد، نظریه‌ی سقوط اجسام در خلاء را بررسی می‌کنند. هم‌چنین نقطه‌ی زمانی و مکانی فرود دو جسم که در دو ارتفاع مختلف سقوط می‌کنند، با هم متفاوت است. به همین ترتیب بازار‌های متفاوت اقصتادی نتایج گوناگونی خواهند داشت. فضای بازار‌های ما رقابت کامل نیست، اما می‌توان به قدری به این فضا نزدیک شد که قیمت محصول براساس هزینه‌ینهایی در نظر گرفته شده و پیش‌بینی‌ها براین مبنا شکل بگیرند.

در پناه قانون

رییس شورای رقابت یادآور شد: وجود قانونی به‌نام «قانون رقابت» در کشور ما بسیار خوشحال‌کننده است، اما برای رسیدن به نتایج مثبت این قانون باید آن را به درستی به اجرا درآوریم. در این راستا نهاد شورای رقابت باید بتواند در حیطه‌ی اختیارات خود و بدون تداخل با نهاد دیگری به انجام وظایف خود بپردازد.

وی افزود: با توجه به محدودیت‌های موجود، این قانون در سال‌های اندکی که از عمرش گذشته، توانسته است از ایجاد تمرکز در چندین بازار جلوگیری نماید. باید توجه داشت که این قانون منافاتی با حداکثر‌کردن سود تولید‌کننده ندارد، چرا که حداکثر‌سازی سود جزو مولفه‌های اصلی اقتصاد بوده و اقتصاد‌دانان نیز آن را تایید می‌کنند.

پژویان ادامه داد: شورای رقابت زمانی در مقابل حداکثر‌کردن سود ایستادگی می‌کند که این فرآیند به جای این‌که به نفع جامعه باشد، به زیان آن تمام شود. به عنوان مثال، هرگاه احساس شود گروهی می‌خواهند به طرق مختلف در بورس سود‌آوری غیرمجاز داشته باشند و یا در فرآیند خصوصی‌سازی سوء‌ استفاده‌هایی را رقم بزنند، شورای رقابت پس از بررسی‌های لازم، از این اتفاقات جلوگیری خواهد کرد. البته متاسفانه در فرآیند خصوصی‌سازی چون شاهد انتقال مدیریت دولتی به مدیریت خصوصی نبوده‌ایم، نتایج مثبت این طرح را نیز مشاهده نمی‌کنیم.

کارایی، غایت امر

وی اظهار کرد: بهترین راهکار برای بهبود فضای رقابتی کشور، همکاری و همیاری قوای سه‌گانه با مرکز ملی رقابت است تا بتواند قبل از ایجاد اختلال در یک بازار وارد عمل شده و از آن جلوگیری نماید. نباید بگذاریم که فضای سلطه و یاتمرکز بر بازار‌های ما حکمفرما شود. در همین راستا باید تیم‌های قوی اقتصادی در چارچوب مبانی دانش اقتصاد، دستورالعمل قیمت‌ها را مشخص کنند تا بتوانیم ضمن توسعه‌ی بازار‌هایمان، به کارایی آنها نیز افتخار کنیم.