از تجارت به سبک قاجار تا انتظارات قرن بیست و یکمی

نابرده رنج گنج میسر نمی شود         مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد

 

بهنام قاسمی – مجله نساجی کهن :: همه ما می دانیم که برای آنچه به عنوان دستمزد، سود و یا نتیجه کار دریافت می کنیم باید فعالیت شایسته ای انجام دهیم و در واقع هیچ کسی انتظار ندارد برای کاری که نکرده است سود و پاداشی دریافت کند.
در عرصه بازارهای داخلی و خارجی نیز برای فروش کالا و خدمات، هر شرکت و یا در حد کلان تر هر کشوری نیازمند انجام فرآیندی حساب شده و با برنامه است تا بتواند در ازای تلاش و برنامه ریزی های خود منافع مادی و معنوی بدست آورد. امروز بیش از هر زمان دیگری تجارت، بین المللی شده است و با سرعت بالای ارتباطات و هرچه نزدیک تر شدن فرهنگ ها خرید و فروش کالا رونق گرفته است. امروزه ملت ها می توانند بیش از پیش نیازهای دیگران را برآورده و تامین نمایند و دیگر شرکت های تولید کننده محصولات خود را منحصر به بازارهای کشور، منطقه و یا حتی قاره خاصی نمی کنند. بنابراین صادرات به یکی از شاهرگهای حیاتی بسیاری از اقتصادهای بزرگ دنیا تبدیل شده است و در اقتصادهای پویایی مانند آلمان همواره ترازهای تجاری واردات و صادرات در توازن بسیار خوبی هستند.
اگر بپذیریم که صادرات برای ادامه حیات اقتصادی کشورهای در حال توسعه و پیشرفته امری ضروری است باید به دنبال راهکارهایی باشیم تا بتوانیم به بازارهای خارجی و بین المللی وارد شویم.
اما آیا می توان بدون دانش و آگاهی وارد عرصه ای شد که فقط به دانش و علم روز بها می دهد؟ یا مثلاً می توان بدون تمرین و آمادگی بدنی در مسابقات المپیک شرکت کرد؟ قطعاً خیر. به طور خاص صنعت فرش ایران از دیر باز بر سر زبان ها است و به قول معروف فرش ایرانی برای خودش یک برند معتبر است.

از طرفی فرش ماشینی ایران نیز در دهه اخیر بسیار قدرتمند شده است. صادرات فرش دستباف ما همواره شاهد صعود و افول بوده است و هر از چند گاهی وجود رقبایی مانند هند و چین و پاکستان، کمبود مواد اولیه و کاهش تولید، مشکلات و … دلیلی برای تنگ شدن عرصه به این بخش است.
فرش ماشینی هم که به غیر از چند شرکت خوب سابقه چندانی در عرصه صادرات ندارد و امروز به دنبال ورود به بازارهای خارجی است.
اما اگر نگاهی به شرایط موجود در صنعت فرش کشورمان بیندازیم خواهیم دید که فاصله زیادی برای رسیدن به بازارهای جهانی داریم. این فاصله زیاد بیشتر به خاطر دانش کم و عملکرد ضعیف خودمان است تا مشکلات کوچک و بزرگ دیگر.
اگر از وظایف دولت در معرفی توانمندی های یک کشور در عرصه جهانی و تعاملات سیاسی و اقتصادی کشور عبور کنیم، باید بررسی کنیم که خود شرکت های فرش به چه ابزارهایی مسلح هستند و از چه ابزارهایی برای معرفی خود در بازارهای مختلف استفاده می کنند. متاسفانه حضور شرکت های تولید کننده فرش ایرانی در نمایشگاه های خارجی به عنوان یکی از بهترین محل های بازاریابی و فروش، بسیار ضعیف است و تازه در بسیاری از موارد این حضور به طور صد در صد به هزینه های سربار و بدون نتیجه تبدیل می شود چرا که مدیر یا مدیران شرکت اصول اولیه شرکت در نمایشگاه  و برقراری ارتباط با مشتری بین المللی را هم نمی دانند.
در بخش فرش دستباف این مشکلات بیشتر دیده می شود چرا که هنوز صادرات فرش به صورت سنتی و بسیار ابتدایی انجام می شود. اغلب شرکت ها حاضر نیستند خود را به امکانات روز و افراد کارشناس مجهز کنند. حتی زمانی تبلیغات شرکت های فرش ماشینی در تلویزیون سراسری ایران اعتراض برخی از تولیدکنندگان و نهادهای مرتبط با فرش دستباف را برانگیخت که چرا به شرکت های فرش ماشینی اجازه تبلیغات داده می شود!

در حالی که بعید به نظر می رسد شرکت های قدرتمند و دارای توان تبلیغاتی در تلویزیون در بین شرکت های فرش دستباف کمتر از بخش های ماشینی باشد. اگر چند روزی در بازارها و مراکز مهم تجارت فرش قدم بزنید و با بزرگان آن که در عرصه صادرات که از دیگران صاحب نام تر آشنا شوید خواهید دید که هنوز غالباً از روش های تجارت و فروش سنتی و فرسوده استفاده می کنند. متاسفانه فرش ما هنوز بر پایه فلان تاجر یا فلان شخص می چرخد و هنوز شرکت ها نتوانستند تولید، فروش و تجارت فرش در ایران را سیستماتیک و سازماندهی کنند. این رفتارها با صنعت فرش ایران موجب زیان های بسیار زیادی شده است که قطعاً در دهه های بعدی آثار وحشتناک آن را به وضوح خواهیم دید. چندی پیش آمار و ارقام تولید فرش دستبافت ترکیه را بررسی و مشاهده می کردم و متاسفانه با متن هایی مواجه شدم که ادعا می کرد فرش پازیریک بافته ای بوده که از ترکیه به آن محل برده شده است!! شاید باورش سخت باشد اما محتمل است که همانگونه که دانشمندان و شاعران ایرانی صاحبان دیگری پیدا می کنند فرش ایرانی هم این گونه شود. امروزه شرکت های هندی در بازارهای بین المللی به طور علنی و آشکار فرش های خود را با برند پرشین کارپت (Persian Carpet) به فروش می رسانند و طرح ها و نقشه های ایرانی را بدون هیچ محدودیتی حتی برای ایرانی ها می بافند و در نمایشگاه های بین المللی حضوری قدرتمند دارند.

جالب است بدانید که در نمایشگاه دموتکس روسیه که امسال در شهر مسکو برگزار شد بیش از بیست شرکت تولید کننده فرش دستباف از هند و چین حضور داشتند. در حالی که خبری از تولیدکنندگان ایرانی نبود و مشخص است وقتی چند سال بعد بازار روسیه از فرش های دستبافت هندی و چینی پر شود متولیان فرش و تولیدکنندگان ما چه می کنند! به هر حال پر واضح است که در بازار بزرگ امروز، اگر ما ساکن بمانیم آنقدر فکر و ایده و کشورهای تلاشگر زیاد هستند که دنیا احساس نیازی به ما و فرش ما نخواهد کرد.

باید آگاه باشیم که غارت سرمایه های معنوی کشورمان توسط دیگران نتیجه مستقیم کم کاری خودمان است نه چیز دیگری. به نظر نویسنده فرش یک هنر است و هنر هم هر چقدر نزد ایرانیان باشد و بس، اکتسابی است. اگر لحظه ای فکر کنیم که شاید هنر نزد دیگر ملت ها هم باشد، پس آن ها هم می توانند  از ما یاد بگیرند و حتی بهتر از ما باشند. در حال حاضر به گفته بسیاری از تولیدکنندگان و بزرگان فرش ایرانی مواد رنگزای سنتی و گیاهی ایرانی در کشورهای دیگر فراوان تر است و حتی پشم ایرانی به کشورشان صادر می شود. متاسفانه یا خوشبختانه طراحان امروز در سراسر جهان پراکنده اند و طراحان نابغه ایرانی به راحتی می توانند با بهترین شرایط و امکانات مالی و رفاهی در کشورهایی که هنر نزد آن ها نیست! ساکن شوند و کار کنند. کما اینکه اکنون هم این اتفاق روی داده است. پس شایسته است تمامی اهالی فرش با همکاری یکدیگر و مجهز شدن به ابزار روز در جهت حفظ فرش، میراث گرانبها و ارزشمند این مرز و بوم بکوشند.

 

بهنام قاسمی – مجله نساجی کهن ::