ازبکستان کشوری در بخش آسیای مرکزی و در شمال ترکمنستان است. این کشور از نظر موقعیت جغرافیایی، برای کشت پنبه مناسب است. تاریخچه شروع کشت پنبه در این منطقه، به حدود ۲۰۰۰ سال پیش باز می‌گردد که توسط چینیها صورت گرفته است. پنبه، دست کم از زمان امپراتوری روسیه به شکل یک محصول و به صورت گسترده در ازبکستان تولید می‌شده است. با این وجود، تبدیل شدن پنبه به مهمترین محصول کشاورزی ازبکستان و تولید آن در سطح جهانی، مربوط به دوره اتحاد جماهیر شوروی میباشد. این رشد تولید، بر دو پایه صورت گرفت: ۱- گسترش سطح زیر کشت و ۲- طرح ریزی های اتحادیه جماهیر شوروی بدین صورت بود که در قبال دریافت آب، غذا و انرژی، ازبکستان گسترش محصولات کشاورزی را بر کشت پنبه متمرکز کند.
بعد از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی و استقلال ازبکستان، دولت طرح پیشین را که مبنی بر کشت پنبه به عنوان اصلیترین محصول کشاورزی بود، حفظ کرد و از طرفی به کشاورزان اختیارات بیشتری برای مدیریت آب و زمین داد.
سال ها پس از استقلال ازبکستان، این کشور به یکی از کشورهای پیشرو در بازار جهانی تولید پنبه تبدیل شد، به گونه‌ای که در سال ۲۰۱۰-۲۰۱۱ حدود ۱۱.۳ درصد از درآمدهای صادراتی آن از پنبه به دست آمد. همچنین در آن سال هفتمین تولیدکننده پنبه بعد از چین، هند، آمریکا، پاکستان، برزیل و استرالیا شد؛ و در رتبه پنجم صادرکنندگان پنبه جهان قرار گرفت (سالیانه حدود ۹۰۰ هزار تن تولید پنبه که حدود ۷۵ % از آن صادر میشود).
مزارع کشت پنبه در ازبکستان، بیشتر در منطقه بخارا، در امتداد مرز با ترکمنستان و همچنین پایتخت یعنی تاشکند قرار دارند که آبیاری این مزارع از طریق دریاچه آیدارکول، آمودریا و سیردریا صورت می‌پذیرد.
از بین کشورهایی که ازبکستان پنبه خود را به آنها صادر میکند، بنگلادش و چین اصلیترین واردکنندگان پنبه ازبک هستند که حدود ۷۰ درصد صادرات پنبه ازبکستان را شامل میشود.
در کشور ازبکستان بیش از ۱۱۰ نوع پنبه مختلف کشت میشود که بر اساس تحقیقات علمی، ۳۰ گونه آن ثبت ملی شده است. پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، به دلیل کمبود سرمایهگذاری در زمینه ماشینآلات کشاورزی، حدود ۹۰ درصد پنبه این کشور به صورت دستی چیده میشود.
لازم به ذکر است که در چیدن پنبه به صورت مکانیزه، با وجود بالا بودن سرعت برداشت، غوزههای باز و غوزههای بستهی پنبه با هم جمع آوری می شوند که این عمل، موجب افزایش ناخالصی و کاهش کیفیت بسته های پنبه (عدل) می شود. همان طور که ذکر شد، چیدن پنبه در ازبکستان مکانیزه نبوده و بیشتر به صورت دستی صورت می گیرد. در چیدن پنبه با دست، غوزه های رسیده و بازشدهی پنبه چیده می شوند. از این رو، پنبه جمع آوری شده میزان کمی ناخالصی داشته و بالاترین کیفیت را خواهد داشت، چون الیاف پنبه به بیشترین درصد رسیدگی می رسند در نتیجه طول الیاف بلندتر شده (متوسط ۱.۰۳ اینچ تا ۱.۵۶ اینچ) و به تبع آن استحکام بالاتر می‌رود (۲۳.۵ -۲۸.۴ گرم بر تکس). از این رو پنبه چیده شده با این مشخصات برای تولید رنج وسیعی از منسوجات از جمله پارچههای حلقوی، جین و حوله و … قابل استفاده است.
۹۸ درصد پنبه ازبکستان توسط سازمان ملی سنجش ازبک (Uzbek national testing organization, SIFAT) مورد آزمایش قرار میگیرد (درجه بندی پنبه، میکرونر، طول و استحکام الیاف).
حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد پنبهی صادراتی ازبکستان (بدون انجام عملیات شارد و شانه) دارای درجه کیفیتی متوسط رو به بالا است. الیاف پنبه ازبک به داشتن رنگ سفید طبیعی (رقم یک) شناخته می شوند (رقم یک کیفی: strict and goodmidding). درجه بندی پنبه براساس رنگ و میزان ناخالصی موجود در آن صورت میگیرد که نوع oliy و yahshi باکیفیت ترین آن هاست (درجه ۱ و ۲ می‌باشند). کد پنبه اصلی صادراتی این کشور، معمولا عدد ۵۲۰۱ است.
موضوع کار اجباری در ازبکستان، تنها بخشی از فرآیند برداشت پنبه و نقش آن در اقتصاد این کشور است. برداشت پنبه در این کشور به عنوان یک وظیفه ملی در نظر گرفته میشود و اغلب خانوادههای ازبک، در آلبوم خانوادگی خود عکسهایی از والدین و اجداد شان در مزارع پنبه دارند. در زمان برداشت محصول، مقامات محلی کارگران بخش عمومی و دانشجویان را برای چیدن پنبه جمع میکنند؛ آنها بزرگسالان و حتی کودکان را مجبور میکنند تا بدون دریافت دستمزد در مزارع کار کنند.
مشکل حضور کودکان کار در مزارع پنبه موجب شد تا از سال ۲۰۱۱، حدود ۶۰ برند جهانی در زمینه پوشاک در راستای مبارزه با کودکان کار تعهدنامهای را امضا کرده و پنبه ازبک را تحریم کنند.
با توجه به پیشینه تاریخی کار در مزارع و رعایت نشدن حقوق کارگران، دولت ازبکستان برای مدرن سازی صنعت پنبه خود اخیرا اقداماتی انجام داده که یکی از مهمترین تلاشها برای اصلاح شیوه کار بوده و پیشرفت هایی حاصل شده است، اما صنعت پنبه ازبکستان هنوز نتوانسته سرمایه گذاری خارجی در مقیاس بزرگ را به سمت خود جذب کند که تا حد زیادی به دلیل تحریمهای بین‌المللی است که بر روی پنبه ازبک گذاشته شده است. اگر سرمایه‌گذار‌‌ی‌ها صورت نگیرد، خصوصی‌سازی صنعت پنبه به خطر می‌افتد و اصلاحات گسترده تر کشور آسیب میبیند.
از آنجایی که بازدهی بسیاری از مزارع پنبه پایینتر از میانگین کشوری بوده است، دولت ازبکستان برنامه ریزی کرده تا سطح زیر کشت پنبه را به میزان ۱۸۵،۰۰۰ هکتار کاهش دهد، مانند مناطق شور و کوهستانی که کشت سایر محصولات در این مکان‌ها ممکن است آسان‌تر از پنبه باشد. با کاهش مناطق زیر کشت پنبه، می‌توان آن زمینها را به سایر محصولات کشاورزی مانند سبزیجات، باغات میوه، تاکستان و غیره اختصاص داد که نسبت به پنبه بازدهی بیشتری دارند. همچنین محصولات جدیدتری با سودآوری بیشتر به کشاورزانی که در نواحی کوچکتر هستند، معرفی شده است از جمله سویا، زعفران، فلفل قرمز، سیب زمینی، غلات و غیره.
دولت ازبکستان در نظر دارد برای دستیابی به یک زنجیره‌ی تامین قوی و سازمان یافته برای صنعت نساجی و زنجیره ارزش با سرمایه گذاری بالای خارجی، اقداماتی انجام دهد از جمله ورود فناوری‌های جدید مانند استفاده از آبیاری قطرهای، ماشین‌های برداشت محصول و ماشین‌های پنبه پاککنی مدرن. این کشور برنامه‌ای دارد تا در سال‌های آتی، مناطق زیر کشت پنبه با آبیاری قطرهای را تا ۲۵ هزار هکتار گسترش دهد. آبیاری قطرهای موجب صرفه جویی در مصرف آب و جلوگیری از شور شدن خاک میشود، چیدن غوزههای پنبه با روشهای مکانیزه باعث کاهش هزینه برداشت شده و دستگاههای پنبه پاککنی جدید سرعت پاک کردن را بالا می برد و هزینه های این کار را کم میکند.
برداشت پنبه به شیوه های نوین از طریق واردات و تولیدات داخلی بهبود پیدا میکند. با این وجود ازبکستان برنامه گسترده تحقیقاتی و پرورش بذر پنبه دارد و بیشتر بر روی بهبود کیفیت بذر پنبه، تولید نخ و پارچه با کیفیت تمرکز کرده است.
نویسنده: ندا نعیمی-تحریریه کهن
منابع:
شرکت ترکیه ایی Uğurteks Tekstil Makina Parkı با افتخار ارائه‌دهنده ماشینآلات نساجی دست دوم با…
مهندس قاسم حیدری، کارشناس ارشد تکنولوژی نساجی با توجه به اینکه ماشین آلات خط تولید…
سید شجاع‌الدین امامی رئوف، دبیر انجمن صنایع نساجی ایران، بیان کرد: برنامه هفتم توسعه در…
ابراهیم شیخ، معاون صنایع عمومی وزارت صنعت، معدن و تجارت، اعلام کرد: در هشت‌ماهه نخست…
دكتر محمد ميرجليلي: مدير نمایشگاه نساجی و پوشاک استان یزد و مدیرعامل شركت مهندسي تحقيقاتي…
سامانه دعوت آنلاین نمایشگاه Garment Tech استانبول که به نمایش جدیدترین فناوری‌ها در صنعت پوشاک…
