بررسی عوامل موثر روانشناختی و اقتصادی در انتخاب فرش ماشینی

تیم نویسندگان :

سید عبدالغفار موسوی – مدیر عامل بازار فرش امام رضا (ع)، اهواز، ایران و مدیر عامل مجتع تجاری خانه فرش، تهران، ایران
مژگان اکبری ناغانی  – دکترای تخصصی مشاوره و راهنمایی، مشاور خانواده، اهواز، ایران
سیما علیزاده – دانشجوی دکترای تخصصی سلامت روان محیط زندگی دانشگاه UNSW سیدنی، سیدنی استرالیا
مینو صادقی – دکترای تخصصی مشاوره و راهنمایی، مشاور خانواده، اصفهان، ایران
سارا میرشکاری – فوق لیسانس روانشناسی عمومی، مشاور، اصفهان، ایران

چکیده: فرش در حالت عمومی یکی از نیازهای اساسی خانواده های ایرانی بوده و از دیر بازتا کنون استفاده از این کالا به عنوان یکی از ملزومات زندگی ایرانی محسوب میشود، با توجه به این ضرورت هدف این مطالعه بررسی و شناخت برخی ازموثرترین عوامل اقتصادی و عوامل روانشناختی در انتخاب فرش ماشینی بوده است.

پژوهش حاضر مطالعه ای کاربردی و با رویکرد توصیفی تحلیلی است و جامعه آماری آن شامل شهروندان اهوازی میباشد که در زمستان ۱۳۹۷ به منظور انتخاب و یا خرید فرش به کلیه شعب بازار فرش امام رضا (ع) درشهراهواز مراجعه نموده اند واز میان آنان ۲۷۰ نفر به شکل تصادفی انتخاب و مورد نظر سنجی قرار گرفتند.

ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته ای بوده که از مطالعه ادبیات تحقیق و مصاحبه با چند تن از خبرگان این حوزه حاصل گردیده واعتبار آن علاوه برمحاسبه از طریق آزمون کرونباخ، هم چنین توسط چهارتن از متخصصین حوزه فرش نیز مورد بازبینی و اصلاحات لازم قرار گرفته است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها در این پژوهش، علاوه بر بکارگیری مدلهای آماری در سطح توصیفی، درسطح استنباطی نیز به منظور کشف و شناسایی شاخصها و نیز رابطه بین آنها از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شده است و وسپس با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی وزن رگرسیونی ( میزان تأثیر) سازههای مختلف سنجیده شد.

همچنین میزان همبستگی بین سازهها به کمک ضریب همبستگی پیرسون بررسی گردید و نیز برای مقایسه میانگینهای دو و بیش از دو گروه مستقل، به ترتیب از آزمونهای تی مستقل و آنالیز واریانس یکراهه استفاده شد و نیز از آزمون دانکن به عنوان آزمون تعقیبی در مقایسه جفت میانگین مستقل استفاده شده است. تمامی آزمونها در سطح ۵ درصد در نظرگرفته شده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن بوده که از دید گاه شهروندان اهوازی مراجعه کننده به بازار فرش امام رضا (ع) درشهراهواز، عوامل اقتصادی و عوامل روانشناختی هر دو در انتخاب فرش ماشینی موثر بوده اند، اما بیشترین میزان تاثیرگذاری مربوط به عوامل اقتصادی و در حوزه مربوط به قیمت کالا بوده است.

واژگان کلیدی: عوامل روانشناختی، عوامل اقتصادی، فرش ماشینی

مقدمه: فرش کهن ترین هزینه دستی ایران زمین است و یکی از مشخصه های فرهنگی، هنری اقوام ایرانی محسوب میشود. دو هزار سال فرهنگ و تمدن ایران و تمام دستاوردهای فنی ایرانیان در عرصه های هنرهای دستی، در فرش خلاصه میشود، از این جهت  فرش ایرانی نه تنها از لحاظ زیبایی و هنر دارای اهمیت است بلکه منبع ارتزاق گروه عظیمی از مردم کشور محسوب میشود ( فرحبخش، ۱۳۹۱).

جایگاه فرش اعم از ماشینی و دستباف در خانه های ایرانی از دیر باز تا کنون بر کسی پوشیده نیست. خانه های ایرانیان در گذشته سرتاسر فرش بوده ( دانشگر، ۱۳۸۸) و امروزه نیز بر اساس تحقیقات صورت گرفته از سوی موسسات داخلی نشان داده شده است که ۳۲ در صد از جمعیت بالای ۱۵ سال ساکن شهرهای بزرگ کشور در خانه های خود از فرش ماشینی استفاده میکنند. به نظر میرسد این رقم با توجه به قیمت مناسب تر فرش ماشینی نسبت به فرش دستباف، هماهنگ بودن با سلیقه و دکور مدرن، در دسترس بودن بیشتر، اندازه های متنوع و لطافت بیشتر فرش ماشینی رو به افزایش رود (میرزا امینی و صدیقی ارفعی،۱۳۹۲).

با توجه به آمار ذکر شده از یک سو، و با توجه به اهمیت زنده نگاه داشتن فرهنگ و هنر ایرانی و اشاعه آن از طریق فرش دستبافت و ماشینی از سوی دیگر، این مطالعه در نظر دارد تا با شناسایی عوامل موثر روانشناختی و اقتصادی در انتخاب فرش ماشینی گامی موثر در ارائه بهتر این محصول به دست مشتریان برداشته و همچنین بینش نو و جدیدتری در افق فکری معماران این صنعت ایجاد نماید. با مطالعه ی منابع علمی و پژوهشی در دسترس و همچنین نظر خواهی از برخی از متخصصین این صنعت میتوان اظهار داشت که تا کنون تحقیق مستقلی در زمینه موضوع مورد مطالعه که مجموعه ایی از عوامل روانشناختی و اقتصادی را یکجا و در قالب دو محور مجزا مورد بررسی و مقایسه قرار داده باشد، صورت نگرفته است و شاید این عدم ملاحظه خصوصا درزمینه تاثیر عوامل مختلف روان شناختی در انتخاب فرش ماشینی بیشتر محسوس بوده است. با توجه به این مهم هدف اصلی این مطالعه ” بررسی عوامل موثر روانشناختی و اقتصادی در انتخاب فرش ماشینی ” میباشد.

ضرورت پژوهش

دربیان اهمیت و ضرورت پرداختن به موضوع مورد مطالعه باید اشاره کرد، به روز بودن و استفاده از افکار و سلایق درصنعت فرش ماشینی خصوصا در طراحی آن میتواند به عنوان یک عامل مهم هم در تولیدات داخلی وهم درصادرات این کالا، خصوصا برای رهایی از اقتصاد تک محصولی نفت نقش ارزنده ایی ایفا نماید ( هادی راد، ۱۳۹۷و جهانگیر، ۱۳۹۵).
همچنین باید اذعان داشت انجام پژوهشهای مختلف در این زمینه و کاربردی کردن نتایج آن علاوه بر آنکه میتواند باعث گسترش هر چه بهتر و بیشتر این صنعت شود، میتواند عاملی جهت اشتغالزایی و هم چنین حفظ و استحکام هر چه بهتر این محصول به عنوان برند ملی و نماد فرهنگی کشور عزیزمان باشد.

پیشینه پژوهش

با مطالعه منابع موجود در دسترس اعم از مقالات معتبر و کتب مربوطه میتوان به برخی از محورهای مرتبط با موضوع مورد  موضوع مورد پژوهش دست یافت. از آن جمله میتوان به پژوهش میرزا امینی و صدیقی ارفعی (۱۳۹۰) اشاره نمود. در این مطالعه که در چند مرحله نظر سنجی صورت پذیرفته نشان داده شده است که ۶۹ % ازافراد نظر سنجی شده در مرحله اول قیمت مناسب فرش ماشینی را عامل تعیین کننده ای در انتخابشان عنوان نمودند، در همین رابطه جهانگیر (۱۳۹۵) نیزدر مطالعه خوداظهار داشته است که عدم توانایی همه ی خانواده های ایرانی در تهیه فرش دستباف ازجمله عواملی است که گرایش به فرش ماشینی را در مشتریان بوجود میاورد.

مطالعه در زمینه طرح و نقشهای مبتنی بر هنر ایرانی و تاثیرآن در توسعه صنعت فرش ماشینی، از دیگر موضوعاتی بوده است که مورد توجه پژهشگران فرش قرار گرفته است. از آن جمله اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک ایران در مقاله ایی تحت عنوان ضرورت آینده پژوهی در صنعت فرش ماشینی، ضرورت توجه به توسعه صنعت فرش ماشینی را از منظر ذوق و هنر ایرانی مورد مطالعه قرار داده است. در این مقاله آمده ” ذوق و هنر ایرانی که فرش دستباف ایران را در طول سالهای متمادی زبانزد جهانیان کرده است، نقطه قوتی است که بر اساس آن و با تکیه بر فناوری های نوین میتوان فرشهای ماشینی را با طرح های زیبا و مورد پسند همگان تولید کرد که روح هنر ایرانی را در خود جای داده باشد. در این مقاله هم چنین عنوان شده است برخلاف پیشینه مناسب و هم چنین دانش فنی قابل قبول از نقطه نظر تولید، صنعت فرش ماشینی به دلیل برخوردهای گاها متضاد و اشتباه، و هم چنین عدم تصمیم گیری منطقی و تفکر حال اندیشی به جای آینده نگری در سالهای پس از جنگ تحمیلی، جایگاه نسبتا مناسب خود را در مجامع بین المللی از دست داده است (اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک ایران، ۱۳۹۳).

در رابطه با تاثیرعامل تبلیغات در زمینه فرش که یکی از مولفه های این پژوهش نیز میباشد، مطالعه ایی توسط اولیائی طبائی و همکاران (۱۳۹۵) انجام شده است. نتایج این پژوهش که با عنوان ” ارزیابی تاثیر تبلیغات اینترنتی فرش با تاکید بر رفتار مصرف کنندگان ” صورت پذیرفته نشان داده است: تاثیر گذاری محرکهای ارتباطی بر واکنشهای شناختی واحساسی مصرف کنندگان و پس از آن تاثیر گذاری محرکهای محیطی بر واکنشهای شناختی و احساسی کاربران بیشترین ضریب نفوذ را دررفتار مشتریان دارد. صادقی ( ۱۳۹۶) هم چنین به اهمیت عامل طرح و نقش در عرصه رقابت بین المللی اشاره کرده ومعتقد است، یکی از دلایل  موفقیت محصولات کشور ترکیه تنوع رنگ و طرح بالا میباشد و به همین دلیل این کشور در حال توسعه سهم خودرا از بازار ایران و همچنین تسخیر بازارهای بین المللی به دست آورده است، وی بیان میدارد به طور قطع هزینه های تولید در ایران بسیار بالاست و تنوع طرح و رنگ چیزی است که بدون حمایت از تولیدکننده اتفاق نمی افتد.

در همین رابطه بهشتی ( ۱۳۹۶)  نیز به اهمیت موضوع خلاقیت درطرح و نقش آن در توسعه صنعت فرش ماشینی پرداخته و معتقد است ” اگر خلاقیت و نوآوری  در طرح ارزش گذاری و حمایت نشود، نگاه همه به بازار برای تقلید و کپی است و این باعث شکست صنعت فرش ایران برابر  تولیدکنندگان خارجی خواهد شد. علاوه بر پژوهشهای فوق نقش میزان دسترسی به کالا در رونق اقتصادی صنعت فرش نیز از دیگر مواردی بوده است که توسط صاحب نظران در مورد آن بحث و تبادل نظر گردیده است. در این خصوص به نقش مهم و موثر هایپر مارکتهای فرش اشاره شده و از جمله پیامدهای مطلوبی برای این مراکز به شرح ذیل عنوان شده است ( روحانی، ۱۳۹۶)، (صادقی، ۱۳۹۶)، ( گلشنی، ۱۳۹۶)،

• احترام گذاشتن و برخورد مناسب با مشتری
• جمع همه محصولات و برندها در یک مکان با استاندارد مناسب
• حرفه ای شدن فروشندگان و قرار گرفتن آن ها در نقش مشاور خرید مشتری
• افزایش قدرت انتخاب مشتری

فرضیه های پژوهش

فرضیه اول: به نظر میرسد بین عوامل اقتصادی و انتخاب فرش از دیدگاه شهروندان اهوازی مراجعه کننده به بازار فرش امام رضا (ع ) رابطه وجود دارد.
فرضیه دوم: به نظر میرسد بین عوامل روانشناختی و انتخاب فرش از دیدگاه شهروندان اهوازی مراجعه کننده به بازار فرش امام رضا (ع ) رابطه وجود دارد.

روش تحقیق و جامعه آماری

جامعه آماری پژوهش حاضر شامل شهروندان اهوازی میباشد که به منظور انتخاب فرش به کلیه شعب بازار فرش امام رضا (ع) درشهر اهواز مراجعه نموده اند و از میان آنان ۲۷۰ نفر به شکل تصادفی انتخاب و مورد نظر سنجی قرار گرفتند. بازار فرش امام رضا (ع) دارای چهار شعبه در نقاط مخنلف شهر اهواز میباشد که ارائه دهنده ی انواع برندهای معتبر فرش ماشینی بوده و روزانه پذیرای صدها شهروند اهوازی از نقاط مختلف این شهر میباشد که به منظور انتخاب و خرید فرش به این مراکز مراجعه مینمایند. پژوهش حاضر هم چنین مطالعه کاربردی و با رویکرد توصیفی تحلیلی میباشد که در آن تأثیر برخی از عوامل اقتصادی و روانشناختی در انتخاب فرش از دیدگاه شهروندان اهوازی مراجعه کننده به بازار فرش امام رضا (ع ) مورد بررسی قرار گرفته شده است.

ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته ای بوده که از مطالعه ادبیات تحقیق و مصاحبه با چند تن از خبرگان این حوزه حاصل گردیده و شامل ۲۵ گویه میباشد که پاسخ آنها در یک طیف لیکرت ۵ تایی ( از بسیار زیاد تا بسیار کم ) قسمت بندی شده و ازمیان آنها هم عوامل اقتصادی شامل: کیفیت کالا، قیمت کالا و نقش تسهیلات ارائه شده، و هم عوامل روانشناختی شامل: طرح و رنگ کالا، نقش ارتباطات، نقش تبلیغات، نقش چیدمان و دکوراسیون محل فروش کالا و نقش برند بودن کالا، در انتخاب فرش ماشینی استخراج شده است. همچنین اطلاعات دموگرافیک شامل جنسیت، سن و سطح تحصیلات مشتریان نیز ازدیگر مواردی بوده که داده های مربوط به آن جمع آوری گردید.

روایی این ابزار از طریق مطالعه نظری و با استفاده از نظرات چهار متخصص در دو محور شفافیت و ارتباط مورد بازبینی و تایید قرار گرفته و همچنین، پایایی آن از طریق آزمون کرونباخ محاسبه شده است که مقدار آن برابربا ۸۷/ . ( برای ۲۵ گویه ) بدست آمده و برای سازگاری درونی نیز در هر یک از سازه های اقتصادی و روان شناختی نیز آلفای کرونباخ بطور مجزا محاسبه شده است ( جدول شماره ۱). در همین خصوص نیز در سطح توصیفی ، برای متغیرهای کیفی، فراوانی مطلق و درصد فراوانی نسبی، و برای متغیرهای کمی، میانگین و انحراف استاندار ارائه شده است. پیش از بررسی فرضیات پژوهش درسطح استنباطی، به منظور کشف و شناسایی شاخصها و نیز رابطه بین آنها از تحلیل عاملی اکتشافی(EFA) استفاده شده و سپس به کمک نرم افزار AMOSو با استفاده از تایید عاملی تاییدی (CFA) وزن رگرسیونی ( میزان تأثیر) سازههای مختلف سنجیده شد.

همچنین میزان همبستگی بین سازهها به کمک ضریب همبستگی پیرسون بررسی گردیده و برای مقایسه میانگینهای دو و بیش از دو گروه مستقل، به ترتیب از آزمونهای تی- مستقل و آنالیز واریانس یکراهه استفاده شده و در همین رابطه از آزمون دانکن به عنوان آزمونهای تعقیبی در مقایسه جفت میانگین مستقل استفاده شده است. سطح معنا داری تمامی آزمونها در سطح ۵ درصد در نظر گرفته شده است.

یافته ها
از مراجعه کنندگان به بازار فرش امام رضا (ع) ، تعداد ۲۷۰ شهروند اهوازی به صورت تصادفی مورد پرسش قرار گرفتند. از این تعداد، ۲۵۷ پرسشنامه تکمیل شد. میانگین سنی پرسشگرها ۳۵ سال با انحراف استاندار ۱۰ سال بود. ۱/۶۷ درصد این نمونه زن بود با میانگین سن ۱۰±۳۴ سال (میانگین سن ± انحراف استاندار) . میانگین سن افراد در گروه مردان ۱۰±۳۸ سال گزارش شد. ۳/۳۴ درصد از مشتریان دیپلم و پایین تر، ۲/۱۴ درصد فوق دیپلم و ۵/۵۱ درصد تحصیلات لیسانس و بالاتر داشتند.

پیش از آنکه به بررسی فرضیات پژوهش پرداخته شود، با استفاده از آزمون های کایسر-مایر-اولکین (KMO) و کرویت بارتلت، به بررسی روایی متغیرها و عوامل مورد سنجش پرداخته شد. بنابر نتایج حاصله، مقدار اشتراک استخراجی در یک گویه (پرسش شماره ۱۲)، کمتر از ۰۵/۰ بود. بنابراین این گویه از تحلیل پرسشنامه حذف شد و مجدداً مقدار آماره های KMO و کرویت بارتلت محاسبه گردید؛ مقدار شاخص کفایت نمونه ای برابر با ۸۱۸/۰ و بیشتر از ۵/۰ بود. بنابراین می توان نتیجه گرفت که، کوواریانس موجود بین گویه های طرح شده، برای سنجش سازه های اصلی پژوهش به اندازه کافی برای استخراج حداقل یک عامل کفایت می کند. از طرفی، سطح معنی داری آزمون بارتلت کمتر از ۰۰۱/۰ بود (۰۰۱/۰>p)؛ که این نتیجه حاکی از آن است که، نمونه گیری مناسبی از متغیرها بعمل آمده است و ضرایب همبستگی دو به دو بین آیتم ها و همبستگی جزئی آن ها با صفر تفاوت معنی دار داشته و در این تحقیق می توان از انجام تحلیل عاملی تأییدی (CFA) در بین ۲۴ آیتم پرسشنامه بهره گرفت. خلاصه نتایج تحلیل عاملی اکتشافی در جدول شماره ۲ ارائه شده است.

مقادیر توصیفی عوامل اقتصادی و روان شناختی در انتخاب فرش و زیر مقایس های آن در پرسشنامه طراحی شده در جدول شماره ۳ ارائه شده است. نمره میانگین عامل اقتصادی در انتخاب فرش از دیدگاه مشتریان برابر ۹۱/۴±۱۸/۴۰ و نمره میانگین روان شناختی به میزان ۷۱/۷±۲۷/۵۷ گزارش شد. همچین همسان بودن مقادیر میانگین عوامل اقتصادی و روان-شناختی و زیرمقیاس های آن ها بین گروه های جنسیت، سن و سطح تحصیلات، از لحاظ آماری در جدول شماره ۴ بررسی شدند. همانطور که مشاهده می شود، میانگین عوامل اقتصادی و روان شناختی و زیرمقیاس های آنها بین گروه های جنسیت، سن و سطح تحصیلات از لحاظ آماری اختلاف معناداری نداشتند؛ تنها در عامل تسهیلات (یکی از زیر مقیاس های عامل اقتصادی) میانگین سن در گروه کمتر و مساوی ۳۰ سال (۳۰ ≤) بصورت معناداری کمتر از سایر گروه های سنی بود (۰۵/۰>p).

به دلیل این که تعدادی ز شرکت کنندگان پرسشنامه ها رو به صورت کامل تکمیل نکردند تعداد (فراوانی) برخی ز زیر مقیاسها برابر با ۲۵۷ نیست.
در این پژوهش برای ارزیابی مدل اندازه گیری متغیرهای پنهان (سازه ها) در عوامل اقتصادی و روان شناختی در انتخاب فرش، از تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد اما قبل از آن، بوسیله آزمون همبستگی پیرسون فرضیه هم خطی نیز مورد بررسی قرار گرفت.
بنابر نتایج ارائه شده در جدول ۴، در سطح یک درصد (۰۱/۰>p) در هر دو عامل اقتصادی و روان شناختی، ماتریس همبستگی، رابطه مثبت و معنی داری بین متغیرها نشان داد. در عامل اقتصادی، بزرگترین ضریب همبستگی، مربوط به رابطه بین متغیرهای قیمت و کیفیت به میزان ۲۷/۰ بود؛ و در عامل روان شناختی، میزان رابطه خطی بین متغیرهای دکوراسیون و ارتباطات بیشتر از رابطه سایر متغیرها مشاهده شد (۴۹/۰=r و ۰۰/۰>p).

نتایج محاسبات مربوط به شاخص های برازش مدل به تفکیک عوامل اقتصادی و روان شناختی در انتخاب فرش در جدول ۵ خلاصه شده است. بنابر نتایج این جدول، در عامل اقتصادی، مقدار کای اسکوئر نسبت به درجه آزادی معنادار و کمتر از ۲ بود (۰۰۱/۰>p و ۱۷۲/۱=CMIN/DF). مقادیر CFI، IFI و TLI بیشتر از ۹/۰ بود. مقدار ریشه میانگین مربعات خطای برآورد کمتر از مقدار قابل قبول ۰۸/۰ بود (۰۲۶/۰=RMSEA) که همه مقادیر مطلوبی بودند، و مقدار ۳۹۲/۰=PGFI کمتر از ۵/۰ بود. همچنین در عامل روان شناختی نیز، مقادیر ذکر شده در محدود مجاز قرار داشتند بعلاوه اینکه، مقدار ۵۵۶/۰=PGFI بیشتر از ۵/۰ بود. بنابراین مدل های اندازه گیری با توجه به شاخص های برازش کلی قابل قبول است و داده-های تجربی پژوهش، مدل نظری تدوین شده را تأیید و حمایت می کنند. به عبارت دیگر، برازش داده به مدل در عوامل اقتصادی و روان شناختی برقرار است.

نتایج تکنیک تحلیل عاملی تأییدی (CFA) در جدول ۶ ارائه شده است. نتایج مدل های برازش یافته در تحلیل CFA نشان می دهد که، وزن رگرسیونی تمام متغیرها، در پیش بینی گویه های پرسشنامه، در سطح اطمینان ۹۹ درصد، داری اختلاف معنادار با صفر بودند، بجز فاکتور قیمت در عامل اقتصادی. به عبارت دیگر، این شاخص ها نشان دهنده آن است که، برازش مدل های اندازه گیری شده مطلوب بود؛ و بار شدن هر متغیر به متغیر مربوطه مکنون (نهفته) از لحاظ آماری مورد تأیید قرار گرفت.

مدل اندازه گیری متغیرهای پنهان پژوهش با نمایش وزن رگرسیونی (بار عاملی) استاندار نشده برای عوامل اقتصادی و روانشناختی در انتخاب فرش به ترتیب در نگاره های ۱ و ۲ مشخص شده  اند. در واقع این مدل ها نشان دهنده شدت روابط بین متغیرهای اندازه گیری شده در عامل مورد نظر در انتخاب فرش ازدیدگاه شهروندان اهوازی مراجعه کننده به بازار فرش امام رضا (ع) در سال ۱۳۹۷ میباشد.

 

بنابر نتایج تحلیل عاملی تأییدی، در مدل اندازه گیری شده، از میان متغیرهای نهفته در عامل اقتصادی، از زیر مقیاس کیفیت: گویه دوم (اولویت انتخاب فرش ماشینی نسبت به قالی دست بافت)؛ زیر مقیاس قیمت: گویه اول (قیمت فرش ماشینی نسبت به قالی دست بافت)، و زیر مقیاس تسهیلات: گویه ۱۸ام (شرایط فروش بصورت اقساطی) بزرگترین وزن رگرسیونی را داشتند. به عبارتی، از دیدگاه شهروندان اهوازی در بازدید از بازار فرش امام رضا (ع) گویه های ذکر شده، بیشترین تأثیر را در انتخاب فرش از لحاظ اقتصادی داشتند؛ و در همانطور که در نگاره ۲ مشخص است، از دیدگاه شهروندان اهوازی در عامل روان شناختی، زیر مقیاس طرح و رنگ: گویه ۸ام (طرح سنتی با الهام از طرح های قالی دست-بافت)؛ زیر مقیاس ارتباطات: گویه ۲۰ام (نوع ارتباط فروشنده با خریدار)؛ زیر مقیاس تبلیغات: گویه ۲۲ام (ارائه تبلیغات و معرفی محصول به شیوه های مختلف)؛ زیر مقیاس دکوراسیون: گویه ۱۷ام (یک مرکز خرید ایده  آل)؛ و زیر مقیاس برند بودن: گویه ۲۴ام (برند خاص یا انواع برندها) بالاترین تأثیر را در انتخاب فرش داشتند.

بحث و نتیجه گیری

فرش در حالت عمومی یکی از نیازهای اساسی خانواده های ایرانی بوده و از دیر بازتا کنون استفاده از این کالا به عنوان یکی از
ملزومات زندگی ایرانی محسوب میشود، به همین دلیل است که از اهمیت زیادی نزد خانواده های ایران برخوردار میباشد. در در همین راستا پژوهش حاضردر صدد بوده تا دو مقوله عوامل موثر روانشناختی و اقتصادی در انتخاب فرش ماشینی را مورد بررسی قرار دهد (شکل ۱).

همانگونه که در شکل مشاهده میشود در این پژوهش عوامل اقتصادی تحت عنوان عوامل مرتبط با قیمت کالا (سوالات شماره ۱، ۴، ۶ ) عوامل مرتبط با کیفیت کالا ( سوالات شماره ۲، ۳، ۵) و عوامل مرتبط با تسهیلات ارائه شده در هنگام فروش کالا (سوالات شماره ۱۴، ۱۸، ۱۹، ۲۱) مورد مطالعه قرار گرفتند. در همین راستا پس از بررسی نتایج به دست آمده نشان داده شده است که در خصوص عامل قیمت، مهمترین عامل در خصوص عامل قیمت مربوط به عامل اولویت انتخاب فرش ماشینی بر قالی دستباف به لحاظ قیمت کالا بوده است (جدول شماره ۷).

در تبیین این عامل که در نظر سنجی بیشترین میانگین وزنی را به خود اختصاص داده است، شاید بتوان اظهار داشت که فرش ماشینی مناسب همه ی اقشار جامعه با در امدها و سلائق مختلف است. زیرا تنوعی که در بازار تولید و عرضه این فرش ها وجود
دارد، تقریبا دست تمام مشتریان را برای خریدی مطلوب باز می گذارد و از سوی دیگر برای کسانی که مایل به تغییر متداوم دکوراسیون منزل خود میباشند این امکان را میسر میسازد تا با هزینه کمتر و قیمت مناسب تر فرش خود را با سایر اسباب خانه مانند مبلمان و … تغییر دهند. نتایج این مطالعه علاوه بر این که نشان داده است عامل قیمت موثرترین عامل گرایش به فرش ماشینی نسبت به قالی دستباف بوده است اما برای مشتریانی که صرفا جهت خرید به بازار فرش امام رضا (ع) مراجعه کرده بودند در اولویت چهارم تاثیر گذاری قرار گرفته است (جدول ۱۱). و این نتیجه میتواند مبین این امر باشد که عواملی چون طرحهای الهام گرفته از نقوش سنتی و سایر ویژگیهای فرش ماشینی از دیدگاه مشتریان در اولویت مهم تری قرار دارند.

در همین خصوص میتوان به نتایچ پژوهش حاضر در رابطه با نقش کیفیت کالا در انتخاب مشتریان اشاره کرد. علیرغم این که کیفیت قالی دستباف نسبت فرش ماشینی بر کسی پوشیده نیست اما، به به نظر میرسد علاوه بر قیمت مناسب فرش ماشینی نسبت به قالی دستباف عوامل دیگری چون، حق انتخاب بیشترمشتری، تنوع در ظرح و نقش، تولید سریع، مدرن بودن و هم چنین جفت بودن کامل دو فرش، از جمله سایر عواملی است که در یک نگاه کلی گرایش پاسخ دهندگان به اولویت انتخاب فرش ماشینی نسبت به قالی دستباف را تبیین کرده است.

در ادامه بحث تاثیر سایر عوامل اقتصادی، نتایج به دست آمده در خصوص تاثیر عوامل مربوط به تسهیلات ارائه شده در هنگام فروش کالا نشان داده شده است که موثرترین عامل در این حوزه مربوط به شرایط فروش کالا به شکل اقساطی بوده است (جدول شماره ۹). در تبیین تاثیر این عامل شاید بتوان ذعان داشت شرایط فروش کالا به شکل اقساطی از یک طرف شرایط خوبی را برای فروشندگان فراهم میسازد تا مشتریان بیشتری را جذب نمایند و از طرف دیگر نیز مشتریان خصوصا قشر کارمند و یا سایر اقشار کم در آمد جامعه هم، میتواننددر صورت همراهی فروشندگان گاها بدون پیش پرداخت یا پرداخت مبلغ ناچیزی در ابتدا کالای مورد نیاز خود را خریداری نمایند. هم چنین لازم به ذکر است این عامل علاوه بر این که به عنوان موثرترین عامل در حوزه تسهیلات بوده است به عنوان یکی از عوامل پر نفوذ در گرایش مشتریان در انتخاب فرش ماشینی بود است (جدول ۱۱).

همانگونه که ذکر شد علاوه بر بررسی تاثیر عوامل اقتصادی بررسی تلثیر عوامل اقتصادی از دیگر اهداف این پژوهش بوده است. ذر این حوزه اولین عامل بررسی شده مربوط به تاثیر عامل طرح و نقش در انتخاب مشتریان بوده است. که بر اساس نتایج به دست آمده از آراء نظر سنجی شده، عامل اولویت قرار دادن طرحهای سنتی با الهام از نقوش فرشهای دستباف به عنوان موثرترین عامل ذر این حوزه و هم چنین به عنوان دومین عامل موثر از مجموعه کل عوامل بررسی شده، در صد بالایی از آرا را به خود اختصاص داده است (جدول ۱۰ و ۱۱).

درتوضیح این یافته شاید بتوان اظهار داشت که طرح و نقش فرش ایرانی که به نوعی تنوع فرهنگی، قومی و جغرافیایی کشور را در خود جای داده است، ریشه در فرهنگ و آداب و رسوم فرهنگ ایرانی دارد که در واقع اغلب خانواده های ایرانی از دیر باز تا کنون با آن مانوس بوده اند. به نظر میرسد این گونه طرحها علاوه بر آنکه یک اثر هنری مخسوب میشوند نقش ها و انواع متفاوتی دارند که به لحاظ روانشناختی نیز هر یک میتوانند سبک و حال و هوای خاصی در خانه ایجاد کنند. طبق نتایج این مطالعه طرحهای الهام گرفته از نقوش قالی دستباف،علاوه بر جنبه هنری، جنبه عامه پسندی را نیز در خود جای داده اند.

در تایید همین مطلب میتوان به آراء پاسخ دهندگان به سوال شماره (۱۱) پرشسنامه اشاره کرد که:”رنگ بندی محدود و سنتی به طوری که هماهنگی رنگی در کل فرش به چشم آید، تا چه اندازه در انتخاب شما موثر است؟ ” استناد حست. وزن رگرسیونی اختصاص یافته به این سوال نشان داده است، که استفاده از رنگ بندی محدود وسنتی به عنوان ششمین عامل موثر در انتخاب مشتریان بوده است. در همین خصوص تاثیر آراء پاسخ دهندگان به سوال شماره (۹) مبنی بر تاثیر طرحهای مدرن و خارج از سنت در انتخاب فرش، نشان میدهد که این عامل تاثیر به سزایی در انتخاب آنان نداشته و اولویت تاثیر گذارتر با طرحهای الهام گرفته از نقوش سنتی بوده است.

در ادامه بحث مربوط به یافته های این پژوه در حوه عوامل موثر روان شناختی به بررسی تاثیر عامل ارتباطات پرداخته شده است. فراهمبا اذعان به این که بر اساس منابع موجود مطالعاتی در خصوص تکنیکهای افزایش فروش و چلب مشتری، تاثیر نوع ارتباط فروشنده یا فروشندگان با مشتریان به عنوان یک عامل مهم یاد شده است، با این وجود این عامل از مجموع بیست و چهار عامل نظر سنجی شده توسط مشتریان مراجعه کننده به بازار فرش امام رضا (ع) در اولویت سیزدهم تاثیرگذاری قرار گزفته است و این نتیجه میتواند مبین این امر باشد که در خصوص انتخاب فرش علیرغم این که نمیتوان تاثیر این عامل را نادیده گرفت با این وجود از دیدگاه مشتریان فرش این عامل جزء اولویت های تاثیر گذار نخست نبوده است ( جدول ۱۱).

از دیگر یافته های این پژوهش در حوزه عوامل روانشناختی، مربوط به بررسی تاثیر نقش عامل چیدمان کالا و چگونگی دکوراسیون مراکز فروش در انتخاب فرش ماشینی بوده است. نتایج یافته ها در این خصوص حاکی از آن است که ایده آل بودن یک مرکز خرید هر چند که تاثیر گذار بوده اما از دیدگاه مشتریان مراجعه کننده به بازار فرش امام رضا (ع) این تاثیر گذاری در اولویت پانزدهم از مجموع بیست چهار عامل بررسی شده قرار گرفته است. در این خصوص شاید بتوان اظهار داشت: دامنه و عمق خدماتی که در یک مجتمع تجاری ارائه میشود، در حقیقت پاسخی به انتظارات مصرف کنندگان کالا محسوب میشود، هر اندازه که این خدمات متناسب با نیازهای مشتریان باشد میتواند عامل موثری نیز در حد اکثر بهر ه وری به شمار آید. بنا بر مطالعات صورت گرفته عواملی مانند طراحی درونی و چیدمان محصولات با قابلیت دسترسی آسان، دسترسی آسان به مراکز خرید، تنوع در محصولات ارائه شده، نور پردازی مناسب، پارکینگ، مساحت زیر بنا و فراهم آوردن پیرامون خرید دلچسب، از جمله عواملی هستند که میتوانند که میتوانند در جذب مشتریان تاثیر گذار باشند، اما این تاثیر گذاری در مقایسه با سایر عوامل بررسی شده  برای انتخاب فرش ماشینی نقش به سزایی نداشته است.

هم چنین از دیگر مولفه های مورد بحث در مطالعه حاضر بررسی نقش تبلیغات بوده است. نقش این عامل که در شکلهای مختلف رسانه ایی و بالاخص در عصر کنونی، بر کسی پوشیده نیست، در این پژوهش به لحاظ تاثیر گذاری در گرایش مشتریان برای خرید فرش ماشینی در اولویت هشتم قرار گرفته است. در تبیین این عامل میتوان اظهار داشت: معرفی محصول از طریق فناوری ارتباطی و رسانه ایی تاثیر به سزایی در بالا بردن سطح آگاهی مشتریان نسبت به کالا داشته و علاوه بر این باعث میشود که آنان از ابداعات و نوآوریهای شرکت و یا شرکتهای مربوطه آگاهی یابند.

در خصوص ارتباط ابراز عقاید و نظرات و به بیان دیگر جهت دهی به شیوه تفکر مشتریان در مورد یک برند خاص و در قالب توصیه های بین فردی، از دیگر عواملی بوده است که در این مطالعه تحت عنوان عامل برند بودن مورد بررسی قرار گرفته است.
با توجه به نتایج حاصله میتوان اظهار داشت: که تاثیر تو صیه های قبلی در مورد ک برند خاص علیرغم این که خود میتواند یک عامل تاثیر گذار باشد، اما این تاثیر گذاری نقش مهمی در انتخاب فرش ار دیدگاه مشتریان مراجعه کننده به بازار فرش امام رضا (ع) نداشته است و به عنوان اولویت دوازدهم از دیدگاه آنان بوده است (جدول ۱۱).

با استناد به جدول شماره (۱۱) در یک نگاه کلی میتوان نتیجه گیری کرد که از دیدگاه شهروندان اهوازی مراجعه کننده به بازار فرش امم رضا (ع) عوامل اقتصادی و عوامل روانشناختی هر دو در انتخاب فرش موثر بوده اند، اما بیشترین میزان تاثیر گذاری مربوط به عوامل اقتصادی و در حوزه مزبوط به قیمت کالا بوده است. هم چنین در یک مقایسه دقیقتر میتوان استتناچ کرد که، کلیه عوامل اقتصادی شامل کیفیت قیمت کالا، کیفیت کالا و نقش تسهیلات ارائه شده در انتخاب فرش ماشینی تاثیر گذاری بیشتری داشته است و از مجوعه عوامل روانشناختی علیرغم این که تاثیر این عوامل را نمیتوان نادیده انگاشت، اما بیشترین عامل تاثیر گذار مربوط به عامل طرح و رنگ بوده است.
نتایچ این پژوهش با نتایج تحقیق میرزا امینی و صدیقی ارفعی (۱۳۹۰) و هم چنین مطالعات جهانگیر (۱۳۹۰) که عامل قیمت مناسبتر فرش ماشینی نسبت به قالی دستباف را مهمتزین عامل گرایش به این کالا ذکر نموده اند، همسو میباشد.

در ادامه یادآور میشود اجرای این پژوهش صزفا در شهر اهواز و از دیدگاه مراجعه کنندگان به بازار فرش امام رضا (ع) یک محدودیت پژوهشی محسوب میشود، لذا پبشنهاد میشود مشابه اینگونه مطالعات در سایر شهرها نیز اجرا شود تا از این صاحبان صنعت فرش ماشینی بینش گسترده تزی نسبت به سلائق و انتظارات مشتریان خود حاصل نموده و بتوانند اقدامات هر چه موثرتر در جهت افزایش هر چه بیشتر کیفیت محصولات و رضایت مخاطبان خود انجام دهند.
در پایان از زحمات ارزشمند و خالصانه خانم سپیده عبداللهی کارشناس ارشد رشته فرش و پرسنل محترم بازار فرش امام رضا(ع) که نهایت همکاری را در اجرای این پروژه داشته اند تقدیر و تشکر میشود.

فهرست منابع
اتحادیه تولید و صادرات نساجی پوشاک ایران، (۱۳۹۳)، آینده پژوهی صنعت فرش ماشینی ایران. قابل دسترسی در سایت www.tccim.ir، [ شانزدهم شهریور ۱۳۹۷].
بهشتی، م، (۱۳۹۶)، علم، نوآوری و خلاقیت در صنعت فرش ماشینی ایران، خبرگزاری فارس، قابل دسترسی در سایتwww.farsnews.com [ کد خبر: ۱۳۹۶۰۶۲۲۰۰۰۰۲۵].
جهانگیر، ع، (۱۳۹۵)، رتبه برتر تولید فرش ماشینی در چنگ ایران، روزنامه گسترش تجارت ، شماره ۱۱۴، ص ۹.
دانشگر، ا، (۱۳۸۸)، دانشنامه فرش ایران، جلد دوم، تهران، مرکز ملی فرش ایران.
راد، ه، (۱۳۹۷)، ضربه فرش بژیکی به بازار فرش ماشینی و دستباف، خبرگزاری فارس نیوز، قابل دسترسی در سایت www.farsnews.ir، [دوازدهم اردیبهشت ۱۳۹۷].
روحانی، م، (۱۳۹۶)، علم، نوآوری و خلاقیت در صنعت فرش ماشینی ایران، خبرگزاری فارس، قابل دسترسی در سایت www.mehrnews.com ، [ کد خبر: ۴۰۸۴۱۹۳، نوزدهم شهریور۹۷ ۱۳].
صادقی، م، (۱۳۹۶)، علم، نوآوری و خلاقیت در صنعت فرش ماشینی ایران، خبرگزاری فارس، قابل دسترسی در سایت www.farsnews.com ، [ کد خبر: ۱۳۹۶۰۶۲۲۰۰۰۰۲۵].
فرحبخش، ن، (۱۳۸۱)، بررسی عوامل موثر بر صادرات فرش، پژوهش نامه اقتصادی، صص۲۳۵-۲۲۳.
میرزا امینی، م، صدیقی ارفعی، ف، (۱۳۹۰)، عوامل موثر بر فرش ماشینی و دستباف، فصلنامه گلجام، شماره ۲۰، صص۳۹-۲۱.
گلشنی، ع, ۱۳۹۶)، علم، نوآوری و خلاقیت در صنعت فرش ماشینی ایران، خبرگزاری فارس، قابل دسترسی در سایت www.mehrnews.com ، [ کد خبر: ۴۰۸۴۱۹۳، نوزدهم شهریور۹۷ ۱۳].