ایران در حال نفوذ در بازار کف‌پوش‌های ماشینی جهان

• دکتر منصور دیاری، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد کاشان

بر هیچ‌کس در سراسر جهان پوشیده نیست که ایران زادگاه و خواستگاه فرش با قدمتی چند هزارساله است. کشوری که برای صدها سال بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده فرش دستباف جهان بوده است و همچنین مردم جهان، «فرش دستباف» را با نام ایران می‌شناسند.

فرش دستباف در ایران، در سال ۱۳۵۱ ه.ش. (۱۹۷۳ م.) و اولین فرش ماشینی ایرانی در کارخانه‌ها مخمل و ابریشم کاشان متولد شد. از آن سال تاکنون که بیش از ۱۰۰۰ کارخانه تولید فرش ماشینی در ایران در حال تولید و صادرات انواع فرش ماشینی هستند، صنعت فرش ماشینی ایران سال‌های پرفرازونشیبی را طی کرده است.

بررسی آمار تولید و صادرات کف‌پوش‌های ماشینی جهان نشان می‌دهد که اگرچه به‌آرامی، اما ایران در حال نفوذ در بازار کف‌پوش‌های ماشینی جهان و افزایش سهم خود در عرصه بین‌المللی است. آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران نشان می‌دهد که صادرات فرش ماشینی ایران طی ده سال گذشته از رقم ۵۰ میلیون دلار به ۴۳۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۸ میلادی رسیده است. به نظر می‌رسد رشد چشمگیر صادرات فرش ماشینی ایران طی سال‌های اخیر (علیرغم وجود تحریم‌های سنگین بین‌المللی) دلایل متعددی دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها پرداخته می‌شود.

آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران نشان می‌دهد که صادرات فرش ماشینی ایران طی ده سال گذشته از رقم ۵۰ میلیون دلار به ۴۳۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۸ میلادی رسیده است.

• اشباع بازار داخل

در حال حاضر سالانه ۹۰ میلیون مترمربع انواع کف‌پوش‌های ماشینی در ایران تولید می‌شود که نزدیک به ۷۵% از آن نیاز بازار داخل ایران را به‌طور کامل برطرف می‌کند. ازاین‌رو ظرفیت تولید کف‌پوش‌های ماشینی در ایران مازاد بر مصرف داخلی این کالاست؛ بنابراین رقابت بسیار سخت و سنگینی بین تولیدکنندگان ایرانی فرش ماشینی در حفظ و بهبود سهم خود از بازار داخلی در جریان است. تحت چنین شرایطی، بسیاری از تولیدکنندگان فرش ماشینی در ایران ادامه بقای خود را در افزایش هرچه بیشتر صادرات محصولات تولیدی خود می‌بینند. به نظر می‌رسد تا سال ۱۴۰۴ ه.ش. (۲۰۲۵ م.) شرکت‌های ایرانی تولیدکننده فرش ماشینی که نتوانند حداقل ۵۰% از تولید خودزا صادر کنند، از صحنه رقابت این صنعت حذف خواهند شد. افزایش تعداد صادرکنندگان فرش ماشینی ایران طی چند سال اخیر این موضوع را تأیید می‌کند که تولیدکنندگانی که بازار این کالا را تنها در ایران درک کرده‌اند، دیگر نمی‌توانند به‌طور کامل به بازار داخل تکیه کنند و خطر حذف شدن از دور رقابت را به‌خوبی احساس کرده‌اند. کاهش قدرت خرید مردم در داخل ایران که ناشی از ریزش ارزش پول ملی ایران است مسبب آن است که تا صدای این زنگ خطر، بلندتر و نزدیک‌تر از همیشه به گوش تولیدکنندگان فرش ماشینی در ایران برسد.

• کاهش ارزش پول ملی ایران

ارزش برابری «ریال»؛ پول ملی ایران در مقابل ارزهای بین‌المللی به‌ویژه دلار طی سال‌های اخیر به‌شدت کاهش‌یافته است. همین عامل باعث شده است تا صادرات گزینه اصلی شرکت‌های تولیدی فرش ماشینی ایران برای ادامه حیات باشد. اگرچه بخش عمده‌ای از مواد اولیه و تقریباً تمامی ماشین‌آلات خطوط تولید فرش ماشینی از خارج ایران وارد می‌شود اما به دلیل هزینه بسیار پایین کارگر و انرژی بسیار ارزان نسبت به نرخ‌های بین‌المللی در ایران، همچنین خودکفایی در تولید داخلی برخی مواد اولیه مانند نخ‌های پلی‌استر، پلی‌پروپیلن، پنبه و پلی‌استر/پنبه و نیز بومی‌سازی ساخت بخش‌هایی از ماشین‌آلات و قطعات یدکی مصرفی، قیمت تمام‌شده فرش ماشینی در ایران در مقایسه با سایر رقبای جدی بین‌المللی مانند ترکیه و بلژیک بسیار پایین‌تر باشد. این رقابت‌پذیر بودن در عرصه بین‌المللی به همراه معافیت‌های مالیاتی و مشوق‌های دولتی همگی سبب شده است تا در سال‌های اخیر تولیدکنندگان ایرانی فرش ماشینی تلاش گسترده‌ای جهت صادر کردن کالای خود داشته باشند.

• پشتوانه هزاران ساله در تولید کف‌پوش

مهارت ایرانیان در تولید انواع کف‌پوش در جهان زبانزد است. ایرانیان با داشتن سابقه تاریخی و مهارت‌های ریشه‌دار، مفهوم کف‌پوش را به‌خوبی می‌دانند و می‌شناسند. این مهارت که می‌تواند خلاقیت و نوآوری را به همراه داشته باشد، به توسعه صنعت فرش ماشینی ایران کمک شایانی کرده است. توسعه طرح و نقشه‌های بی‌نظیر و بی‌بدیل فرش ماشینی و تلاش جهت تولید فرش‌هایی با حداکثر تراکم در جهان، برگرفته از هزاران سال سابقه درخشان ایرانیان در تولید فرش‌های نفیس دستباف است. ازاین‌جهت است که امروزه ایران یکی از برترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش‌های با تراکم بالا و با وضوح نقشه و رنگ‌بندی فوق‌العاده در جهان محسوب می‌شود. بدون شک یکی از مزیت‌های رقابتی صنعت فرش ماشینی ایران در مقایسه با رقبای بین‌المللی، آوازه و شهرت درخشان فرش ایرانی در نزد مشتریان خارجی در عرصه جهانی است.

• ارتقای کیفیت

ازآنجایی‌که صنعت فرش ماشینی ایران برخلاف عمده صنایع دولتی ایران، صنعتی کاملاً خصوصی و غیر وابسته به کمک‌های دولتی است، سرمایه‌گذاران آن طی سال‌های اخیر نهایت تلاش خود را بکار بسته‌اند تا بتوانند محصولی باکیفیت قابل‌قبول به بازارهای داخلی و خارجی عرضه نمایند. بسیاری از تولیدکنندگان و به‌ویژه صادرکنندگان فرش ماشینی در ایران پی برده‌اند که فروش و صادرات پایدار منوط به عرضه محصول باکیفیت بالا و در سطح جهانی است. ایجاد نظام کنترل کیفی بین‌المللی همچون ISO، ایجاد واحد تحقیق و توسعه در کارخانه‌ها، راه‌اندازی مرکز تحقیقات فرش ماشینی، راه‌اندازی آزمایشگاه‌های استاندارد، استفاده از مواد اولیه مرغوب و … از مهم‌ترین اقداماتی است که در صنعت فرش ماشینی ایران در جهت ارتقای کیفیت محصولات صورت گرفته است. البته نظارت‌های مجدانه سازمان استاندارد ایران بر محصولات تولیدی به‌ویژه کالاهای صادراتی نیز تأثیر به سزایی در بهبود کیفی فرش ماشینی ایران در سال‌های اخیر داشته است.

• تنوع، سفارش پذیری و توجه به سلایق مشتریان خارجی

برای سال‌های متمادی، صنعت فرش ماشینی ایران بدون توجه به خواست و سلیقه مشتریان اقدام به تولید و عرضه فرش ماشینی می‌کرد. لیکن تجار و تولیدکنندگان فرش ماشینی ایران به‌محض ورود به بازارهای بین‌المللی به‌خوبی پی بردند که مشتری مداری و توجه به سلایق مشتریان یک اصل بسیار مهم در تجارت جهانی است. ازاین‌رو با اعزام گروه‌های تجاری و حتی حضور انفرادی در بازارهای جهانی سعی نمودند تا به فهم صحیحی از سلیقه مشتریان خارجی درزمینه‌ی رنگ، طرح و ابعاد فرش ماشینی موردنیاز آن‌ها دست یابند. در حال حاضر، تنوع بسیار گسترده محصولات تولیدی صنعت فرش ماشینی ایران و توجه ویژه به انواع سفارش‌ها مشتریان خارجی، سبب شده است تا فرش ماشینی ایران بتواند پاسخگوی هر نوع نیاز، سلیقه و سفارش مشتریان خود از سراسر جهان باشد. صادرات به بیش از ۷۰ کشور جهان حاصل چنین تغییر نگرشی در میان مدیران صنعت فرش ماشینی ایران است.

• توجه ویژه به برندینگ

طی ده سال اخیر، حرکت‌های بسیار مهمی درزمینه‌ی برندینگ در صنعت فرش ماشینی ایران رخ‌داده است. تولد و رشد برندهای نوظهور به‌ویژه در تولید فرش‌های تراکم بالا در کنار برندهای مهم قدیمی فرش ماشینی ایران نشان از توجه ویژه مدیران این صنعت به برند سازی دارد، موضوعی که یکی از الزامات و پیش‌نیازهای توسعه پایدار بازار داخلی و صادرات در عرصه بین‌المللی است. برگزاری همایش‌ها و اجلاس‌های تخصصی درزمینه‌ی برندینگ فرش ماشینی، برگزاری دوره‌های آموزشی، حمایت دولت از حقوق مالکیت معنوی صاحبان برند و … ازجمله اقداماتی است که طی یک دهه اخیر در این راستا در صنعت فرش ماشینی ایران انجام‌شده است.

• حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی

طی سال‌های اخیر تعداد زیادی از شرکت‌های تولید فرش ماشینی ایرانی تلاش نموده‌اند تا با حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی همچون دموتکس (هانوفر آلمان، دبی، روسیه، چین و غازی آنتپ ترکیه) محصولات خود را به مشتریان خارجی عرضه نموده و از نیاز و سلایق مشتریان خارجی آگاهی یابند. در حال حاضر، مهم‌ترین نمایشگاه‌های بین‌المللی که شرکت‌های ایرانی فرش ماشینی علاقه‌مند به حضور در آن‌ها هستند، دموتکس آلمان و دموتکس غازی آنتپ ترکیه است. دو نمایشگاهی که عرصه رقابت سنگین و تنگاتنگ بین کشورهای رقیب تولیدکننده و صادرکننده کف‌پوش جهان همچون ترکیه، بلژیک، ایران، مصر و …است.

و سخن آخر…

به نظر می‌رسد صنعت فرش ماشینی ایران بتواند در سال ۲۰۲۰ م. رقم صادرات خود را از مرز ۵۰۰ میلیون دلار عبور داده و کشورهای بازار هدف را به بیش از ۸۵ کشور برساند. این دقیقاً در راستای اهداف از پیش تعیین‌شده در نقشه راه استراتژیک صنعت فرش ماشینی_که دستیابی به صادرات یک میلیارد دلاری و کسب جایگاه دومین صادرکننده‌ی بزرگ کف‌پوش‌های ماشینی جهان در افق ۱۴۰۴ (۲۰۲۵ م.)_ را برای خود ترسیم نموده است، هدفی که به نظر می‌رسد چندان دور از دسترس نیست.