ایمنی و بهداشت شغلی در صنعت نساجی

تهیه و تدوین: دکتر امیررضا باودر

یکی از مهم‌ترین موضوعات برای مدیران ارشد در سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها، شرکت‌ها و کارخانه‌ها، کاهش آمار حوادث صنعتی و افزایش راندمان کاری پرسنل، انگیزش شغلی، بهره‌وری، افزایش تولید و سرعت انجام کار و … است. از وﯾژگی های یک ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﺎﻟﻢ آن اﺳﺖ که ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴمی و رواﻧـی کارکنـﺎن آن ﺑـﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و ﻋﻼﻗﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻗﺮار گیرد که ﺗﻮﻟﯿـﺪ و ﺑﻬـﺮه‌وری ﻣـﻮرد ﺗﺎکید ﻗﺮار گرﻓﺘﻪ اﺳﺖ.

در یک ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳـﺎﻟﻢ، ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖ ﺳـﺎزﻣﺎن‌های ﺗﻮﻟﯿـﺪی ﻣﻨﺤﺼـﺮ ﺑـﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻫﺮچه ﺑﯿﺸﺘﺮ کاﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺳﻮدآور ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺪﯾﺮان ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎی چنـﯿﻦ ﺟـﻮامعی می‌داﻧﻨﺪ که ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺘﯿﺠﻪ و ﻣﺤﺼﻮل ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﺛﺮﺑﺨﺶ اﺳﺖ که اﯾـﻦ ﻣﻬـﻢ ﻧﯿـﺰ ﺑـﺪون ﺗﻮﺟﻪ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ روانی کارکنان ﺣﺎﺻﻞ نمیﺷﻮد.

پس اگر اﯾـﻦ اﻋﺘﻘـﺎد را ﻣﻄـﺮح میﺳﺎزﯾﻢ که یکی از وﻇﺎﯾﻒ ﻫﺮ ﻣﺪﯾﺮ ﻻﯾـﻖ، دورنگـﺮ و کـﺎردان، ﺗـﺎﻣﯿﻦ ﺑﻬﺪاﺷـﺖ رواﻧـی کارکنان در ﺳﺎزﻣﺎن میﺑﺎﺷﺪ، سخنی دور از اﻧﺘﻈﺎر نگفته‌اﯾﻢ. ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ کـﻪ ﻣـﺪﯾﺮان ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ ﺑﺎ اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و ﺗﻌﻤﻖ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺗﻮﺟﻪ کرده و ﻋﻼﻗﻪ ﺧـﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮاگیری ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اوﻟﯿﻪ آن و کارﺑﺮد اﺻﻮل و ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ ﺑﻬﺪاﺷـﺖ جسمی و رواﻧـی در ﻣﺤـﯿﻂ کار، ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ. ﺑﻬﺪاﺷﺖ روانی در ﻣﺤﯿﻂ کـﺎر، ﯾﻌﻨـی پیشـگیری از ﺑـﺮوز پرﯾﺸـﺎنیﻫـﺎی روانی و اﺧﺘﻼﻟ‌ﻬـﺎی رﻓﺘـﺎری در کارکنان ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ ﻋﻮاﻣـﻞ ﺑﯿﻤـﺎری‌زا در ﻣﺤـﯿﻂ کـﺎر و ﺳﺎﻟﻢﺳﺎزی ﻣﺤﯿﻂ و ﻓﻀـﺎی رواﻧـی کـﺎر است.

با استفاده و استقرار سیستم مدیریت ایمنی- بهداشت – محیط زیست که از رشته‌های مختلف از جمله بهداشت حرفه ای، محیط، روان‌شناسی صنعتی و سازمانی، ایمنی صنعتی، محیط زیست و … در تمامی مراکز شغلی به وسیله تدوین دستورالعمل‌ها و روش‌های اجرایی، ارزیابی ریسکها در ابعاد بهداشت جسمانی و روانی، ایمنی و محیط زیست تشکیل شده، انجام می‌گردد.

این کارشناسان در نتیجه عملکرد و خدماتشان ریسکهای مربوطه برای سازمان را مدیریت و کاهش می‌دهند، اما یکی از بیشترین دلایل وقوع حوادث شغلی بر اساس آمارها و گزارش آنالیز علل وقوع حوادث، خطای نیروی انسانی است.

کارگر، مهندس و هر فردی که در محیط کاری قرار دارد هر چقدر هم آموزش دیده باشد و تجربه کاری نیز داشته باشد، باید از نظر جسمانی و روانشناختی در وضعیت سالمی باشد، از طرفی استرس شغلی و فرسودگی شغلی‌اش نیز شناسایی و کنترل شده باشد تا با داشتن توجه و تمرکز باعث وقوع حوادث نشود، این ارزیابی ریسکهای روانشناختی و انجام اقدامات پیشگیرانه از وظایف روانشناسان صنعتی و سازمانی شاغل در ادارات و واحدهای HSE می‌باشد.

کارشناسان ایمنی و بهداشت روانی در کنار یکدیگر و با کار تیمی، با همکاری هم سازمان را برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده و بهبود مستمر یاری می‌دهند. همان‌طور که ذکر گردید سیستم مدیریت ایمنی- بهداشت و محیط زیست، قسمت بهداشت شامل بهداشت محیط، بهداشت جسم و بهداشت روان است، و این سیستم مدیریتی بین رشته‌ای با بهره‌گیری از خدمات فارغ التحصیلان و کارشناسان این رشته‌ها سطح ریسک‌های بهداشتی و خطرات ایمنی و بحران‌های زیست‌محیطی را شناسایی، مدیریت، پیشگیری و کاهش می‌دهند.

تا قرن شانزدهم میلادی در کتب طبی به بهداشت حرفه‌ای و ارتباط بیماری‌های مختلف با شغل افراد اشاره قابل توجهی نشده‌است. از قرن شانزدهم به بعد در تاریخ به چهره‌های درخشانی برمی‌خوریم که تمام عمر خود را صرف تشخیص و جلوگیری از بیماری‌های ناشی از کار نموده و خدمات با ارزشی انجام داده‌اند. اولین فردی که آثار ارزنده‌ای در مورد بهداشت حرفه‌ای از خود به یادگار گذاشته ‌است طبیبی از ناحیه ساکسونی در ایتالیا به نام اگریکولا بود او کتابی در ۱۲ جلد درباره اکتشافات و استخراج فلزات، ابزار کار، حوادث و بیماری‌های ناشی از کار و … نوشت که در سال ۱۵۵۶ منتشر شد.

بعد از او در سال ۱۵۶۷ پزشک دیگری اهل سوئیس به نام پاراسلسوس کتابی درباره بیماری‌های وابسته به شغل در بین کارکنان معدن ذوب و فلزات منتشر کرد. در سال ۱۶۳۳ پدر طب کار یا همان رامازینی به دنیا آمد که یکی از پیشگامان بزرگ قرن ۱۷ در زمینه بهداشت حرفه‌ای می‌باشد.

کتاب معروفش درباره بیماری‌های حرفه‌ای در سال ۱۷۰۰ میلادی منتشر شد. او برای اولین بار به پزشکان توصیه کرد که علاوه بر سؤالات که در زمان معاینه از بیماران می‌پرسیدند از همه بپرسند شغل شما چیست این جمله کوتاه نقطه عطفی در تاریخ بهداشت حرفه‌ای و طب کار به‌شمار آمده‌است. شاید بتوان مهم‌ترین نقطه عطف در تاریخ تکامل بهداشت شغلی و ایمنی را انقلاب صنعتی اروپا دانست. زمانی که انسان با قدرت جسمی محدود در مقابل دستگاه‌ها و ماشین آلات تازه ساخت غول پیکر ایستاد و در حالی که اطلاع چندانی راجع به چگونگی کارکرد ماشین‌آلات و چگونگی کنترل آن‌ها نداشت، به کار مشغول شد.

این مسئله باعث شد که در ابتدای پیدایش انقلاب صنعتی در اروپا تعداد بسیار زیادی از افراد در اثر مواجهه با حوادث محیط کار کشته یا دچار نقص عضو شوند. این اتفاقات و آمار بالا باعث شد که سردمداران انقلاب صنعتی به فکر تصویب قواعد و قوانینی در رابطه با الزامات محیط‌های کاری و نحوه رفتار کارگران برای آسیب کمتر ناشی از کار با ماشین آلات عظیم‌الجثه بیفتند.

هدف کلی مهندسی بهداشت حرفه‌ای نگهداری و بهبود حداکثر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی کارکنان مشاغل مختلف از طریق پیشگیری از خطرات تهدیدکننده سلامت کارگران، مطالعه شرایط نامناسب محیط کار و اثرات سوء آن بر تندرستی آنان است. کارشناسان بهداشت حرفه‌ای که در این زمینه فعالیت دارند، با شناختی که از محیط کار، فرایندهای کاری، خطرات و عوامل زیان‌آور محیط کار، و نیز تأثیراتی که این عوامل بر سلامت شاغلین می‌گذارند، از طریق بررسی، ارزیابی، اندازه‌گیری وکنترل عوامل زیان‌آور محیط کار، درصدد سالم‌سازی و بهسازی محیط کار برمی‌آیند؛ بنابراین از این طریق باعث کنترل بیماری‌ها، عوارض و آسیب‌های شغلی و در نهایت تأمین سلامت شاغلین می‌گردند. می خواهد همه افراد در محل کار سالم و ایمن باشند و برای کسب و کارشان پول و مزایای دیگری به همراه داشته باشند.

سلامت و ایمنی مربوط به همه مشاغل است. بنابراین، اگر کارفرما هستید و یا خوداشتغال هستیدمسئول سلامت، ایمنی و رفاه کارگران خود و سایر افرادی هستید که ممکن است تحت تأثیر کاری که انجام می‌دهید، باشند. این شامل کارمندان، کارگران گاه به گاه یا پاره وقت، کارآموزان، مشتریان، همسایگان، فروشندگان و اعضای عمومی می شود.

در صنعت نساجی موضوعات مانند انفجار و آتش‌سوزی، نظارت بر سلامت، معضل سر و صدا و خطرات ماشین آلات از شاخص‌ترین مباحث مطرح در ایمنی و بهداشت شغلی است. در کارخانجات نساجی، خطرات کمی می‌تواند به اندازه آتش‌سوزی باعث ویرانی شود. تقریباً تمام محصولات نساجی به راحتی می‌سوزند و بسیاری از کارخانه‌های نساجی حاوی مقادیر زیادی کالاهای قابل احتراق هستند. انبارها و تجهیزات را می‌توان در مدت کوتاهی از بین برد و کارکنان را در معرض خطر قرار داد.

جزوه “ایمنی در برابر آتش سوزی در کارخانه های نساجی کوچک” راهنمای مختصری برای همه کارفرمایان و کارمندان در شرکت های نساجی است و توصیه هایی در مورد نحوه کنترل خطر آتش سوزی در این مکان ها ارائه می دهد. این بروشور مراحل لازم برای رعایت الزامات قانونی و به حداقل رساندن خطرات آتش‌سوزی در کار نساجی را تشریح می‌کند.

همچنین با بررسی بین مواجهه مزاحمت صدا با شغل متوجه ارتباط آن با رضایت و استرس شغلی در بین کارگران صنعت نساجی شد. نتایج نشان داد حساسیت به نویز بیشترین تأثیر را در افزایش استرس شغلی داشت. شواهدی وجود دارند که قرار گرفتن در معرض نویز باعث ایجاد طیف وسیعی از مشکلات فیزیولوژیکی و روانی می‌شود. اثرات بلندمدت بر روی انسان مانند کاهش شنوایی، بیماری‌های قلبی عروقی، کاهش رضایت شغلی و مشکلات روانشناختی، آزار و اختلال خواب و در ارتباط می‌شود.

همچنین قرار گرفتن در معرض نویز ممکن است موجب افزایش نرخ حوادث شغلی، کاهش بهره‌وری و بالا رفتن خطای کارکنان شود. نتایج مطالعات نشان داده است که نویز اثر مثبت و معنادار بر استرس شغلی و معکوس بر رضایت شغلی دارد و حتی قرار گرفتن دائمی در معرض نویز در سطح پایین نیز ممکن است مضر باشد. همچنین با بررسی رابطه آزاردهنده صدا با علائم افسردگی و افکار خودکشی به این نتیجه رسیدند که مزاحمت صدا می‌تواند بر روان تأثیر منفی بگذارد. با این حال، واضح است که کارگرانی که مشکل روانی دارند می‌توانند در مقایسه با کارگران سالم مزاحمت بیشتری را درک کنند، و صدای آزاردهنده می تواند مشکل روانی را تشدید کند. سطح صدا عنصر کلیدی هست که می‌تواند بر سلامتی انسان تأثیر بگذارد.

نظارت بر سلامت شامل انجام بررسی‌های منظم بر روی کارگران برای شناسایی علائم اولیه بیماری و سپس اقدام بر روی نتایج است. بسته به خطرات ناشی از خطرات شغلی برای کارکنان، روش ها می توانند ساده یا پیچیده تر باشند. حتی زمانی که مردم از خطرات آگاه شده باشند، ممکن است مشکلات را گزارش نکنند. آنها ممکن است توصیه هایی را که به آنها داده شده فراموش کنند، علائم را نادیده بگیرند یا به دلیل ترس از تأثیرات آن بر شغل خود، تمایلی به حضور ندارند.

همیشه بهتر است به جای افزایش تعداد افراد تحت پوشش مراقبت های بهداشتی، روش های کاری را برای جلوگیری یا کاهش تعداد افراد در معرض تغییر، تغییر داد. می‌توان سایر بررسی‌های بهداشتی، از جمله بررسی‌های آمادگی برای کار برای کارگران نکات مهم ایمنی و بررسی‌های سلامت عمومی برای همه کارگران انجام داد.

چاقوهای دستی در همه صنایع باعث حادثه می‌شوند. در منسوجات، چاقو اغلب برای خیاطی، برداشتن ضایعات از بسته‌ها و همچنین در بسته‌بندی، انبارداری و کارهای دیگر استفاده می‌شود. صدمات چاقوی دستی معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که چاقو در حین برش یا پیرایش لیز بخورد. در بیشتر موارد، تیغه دست دیگر و یا انگشتان کارگر را برش می‌دهد. برای اطمینان از اینکه تا جایی که می‌توان برای ایمن نگه داشتن کارگران انجام می‌دهد، نگاهی به حفاظت از ماشین‌آلات ریسندگی و متحدان انداخت.

در صورت حذف استفاده از چاقوهای دستی و یا طراحی مجدد ابزار یا فرآیند برای حذف یا کاهش؛ استفاده از چاقوی مناسب؛ تخصیص کمربند یا غلاف مناسب به کارکنانی که نیاز به جابجایی با حمل چاقو دارند ؛ اجرا قوانین منع حمل چاقو در جیب یا دست افراد هنگام رفتن از یک محل کار به محل دیگر؛ استفاده از کفش‌های محافظ با مقاومت کافی در برابر لغزش و محافظت در برابر نفوذ چاقویی و افراد باید در مورد شیوه های کار ایمن آموزش کافی ببینند، بنابراین خطری برای خود یا دیگران نیستند.

در نهایت ISO 45001 یک استاندارد سازمان بین المللی استاندارد (ISO) برای سیستم های مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی (OHS) است که در مارس ۲۰۱۸ منتشر شد. هدف ISO 45001 کاهش آسیب ها و بیماری های شغلی از جمله ارتقاء و محافظت از سلامت جسم و روان است. این استاندارد بر اساس OHSAS 18001، کنوانسیون‌ها و دستورالعمل‌های سازمان بین المللی کار و استانداردهای ملی است.

کمیته ISO/PC 283 که در سال ۲۰۱۳ ایجاد شد، مسئولیت مستقیم فرآیند استانداردسازی را بر عهده داشت. حداقل ۷۰ کشور در روند تهیه پیش نویس مشارکت داشتند. کار آماده سازی و کمیته تا دسامبر ۲۰۱۵ به طول انجامید. از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷، اولین پیش نویس موفق به کسب تایید کافی از اعضای ISO نشد و در پیش نویس دوم مورد بازنگری قرار گرفت، که تصویب شد. ISO 45001 یک گام بلند در تحقق سیستم های مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی است.