بازخوانی روایت های کهن در فرهنگ عامه زاگرس نشینان بافندگان ایلامی و افسانه ای به نام چهل گیس پری

سرسرایی بزرگ در خانه ای قدیمی با هفت دار نیمه تمام و صدای موزون کوبیدن شانه بر ردیف بافته گلیم و آواز زیر لب بافندگان که در فضا می پیچد همه سرمایه کارگاه گلیم بافی است.

به گزارش ایرنا، جایی در یکی از خیابان های شلوغ شهر هفت بافنده که بیشتر دخترانی جوان هستند هر روز رج به رج و گره به گره رویاهایشان را بر تار و پود گلیم نقش می زنند و از آرزوهایشان با نقش ها می گویند.

نقش ترنج، اسب ها، شکارگاه، کوچ، گل و مرغ و … اینجا با سرانگشت هایی جان می گیرند که انگار رنگ ها را حس می کنند و زبان نقش ها را می فهمند.

بافت گلیم نقش برجسته که از بافته های خانواده گلیم محصوب می شود بیش از دو دهه یکی از اصیل ترین محصولات بافندگان استان ایلام محسوب می شود و سالانه با چهار هزار مترمربع تولید رتبه نخست تولیدات خانواده فرش و زیرانداز را به خود اختصاص داده است.

استانی که با بیش از ۱۰ هزار بافنده حرفه ای از با کیفیت ترین نام ها در میان تولید کنندگان فرش و قالی و گلیم بشمار می رود و اشتغال بیشتر زنان به کار بافندگی از دیرباز تاثیرهای فرهنگی و ویژه خود را در خانواده های سنتی به جای گذاشته است.
دنیای بافندگان ایلامی برای کسانی که مشتاق ورود به آن هستند گاهی بسیار رازآلود، سرشار از کشف های تازه و روایت هایی غریب است که هر کدام ریشه ای به درازای تاریخ کهن این سرزمین دارند.

نشانه های این فرهنگ را از همان ابتدای ورود به این دنیا وقتی به کارگاهشان پا می گذاری در آوازهایشان، نقش های بافته بر دارها و حتی حرکات تند و سریع دست هایشان می توانی ببینی.
ای دختران بافنده بر بافه موهای چهل گیس پری آرزوی پنهان دل تان را گره بزنید و کنار چشمه منتظر یارتان باشید!
همخوانی دختران بافنده و معنی ضمنی این بیت از ترانه ای محلی نخستین کلیدی است که در نخست از چهل در رو به جهان رازآلود این دنیا را پیش چشمم می گشاید.

چهل گیس پری نامی آشناست برای ساکنان کوهپایه های زاگرس که هنوز هم در سال های نخستین هزاره سوم گاه در شب نشینی هایشان حکایت های شیرین و گاه رعب آور جن و پری را نقل می کنند.
پیرمردان و پیرزنانی که هر یک شهرزادی قصه گو با هزار و یک افسانه جذاب گاه تلخ و گاه شیرین اند و از این راه آرزوها، خاطرات و حتی نکته های اخلاقی و آموزشی شان را به نسلهای بعدی انتقال می دهند.

یکی از این شهرزادها شاه زنان بانویی دیرسال و بافنده ای با سابقه ۵۰ ساله در کار بافندگی است که بافنده های کنونی این کارگاه شاید نسل سوم شاگردهایش باشند که نخستین گره را با راهنمایی او بر دار زده اند.
شاه زنان حالا در خانه قدیمی شان کارگاهی کوچک راه انداخته و هر روز را کنار بافنده های جوان سپری می کند که هر یک شاید بازتابی از زندگی و روزگار سپری شده اش باشد.

می گوید: از ۹ سالگی کنار دست مادر نشستم پای دار قالی و دنیایم شد نقش و طرح و رنگ و با همین ها زندگی کرده ام تا حالا.
شاه زنان هنوز هم می بافد اگر چه چشم هایش آب مروارید دارند و سینه اش از پرز تنفس در هوای کارگاه به خس خس افتاده با این حال نمی تواند دنیا را بی تار و پود و گره تصور کند.

به گفته او تقدیر بافنده همواره در بافته هایش رقم می خورد و چه رازهایی که در تار و پود هر فرش نهفته است اما باید زبان گشایش این رازها را بدانی و بافنده ها این راز مشترک را می دانند.

با وجود تفاوت های بسیار اما فکر می کنم انگار بافنده ها نقش هایی هر چند متفاوت اما بافته در فرشی به نام فرهنگ بافنده ها هستند و نقاط مشترک بسیاری به هم پیوندشان زده است.

یکی از این نقاط را چشم تیزبین می تواند بالای هر یک از دارها در پس زمینه سفید تارها به خوبی ببیند.

بر هر دار این کارگاه مهره ای به رنگ آبی آویزان شده که شاه زنان آنرا ددو می نامد و در فرهنگ زاگرس نشینان چشم زخم و بدی را دور می کند.

این مهره پیش از نخستین گره با قربانی کردن خروس و نیایشی ساده به درگاه خدا دار آویزان می شود و تا پایان بر آن می ماند. داری که به نام چهل گیس پری نام می خورد و بافنده ها معتقدند نگهبان دار قالی و فرشته ای ست که به بافنده ها کمک می کند.

به اعتقاد شاه زنان چهل گیس پری شب ها به همه دارهای قالی سر می زند و برای کمک به بافنده هایی که با نیت پاک و بدور از بدی پای دار قالی می نشینند کمک می کند تا کار بافتن قالی زودتر به انجام برسد.

سبک کردن کار بافت، دور کردن پلیدی و بیماری از زندگی بافنده، برکت دادن به بافته و جلوگیری از روی دادن اتفاقاتی تلخ مثل آتش سوزی و خراب شدن طرح و نقشه از لطف های چهل گیس پری به بافنده هاست.

شاه زنان می گوید: شاید خیلی از کسانی که می شنوند باورشان نشود اما خیلی از بافنده به چشم خودشان چل گیس پری را دیده اند که دارد پشت دارشان شب ها قالی می بافد.
به اعتقاد بیشتر بافنده ها او راز دل همه شان را می داند و آن ها را به آرزوی شان می رساند.

شاه زنان می گوید: چه بافنده هایی که به نیت جهازشان قالی بافتند و به پایان نرسیده ازدواج کردند یا به نیت بچه دار شدن از خدا خواستند به واسطه چل گیس پری نظر کند به آن ها و مراد گرفتند…

شاه زنان می گوید: مردم الان اعتقاد ندارند همه نان قلبشان را می خورند باید به خدا اعتقاد داشته باشی تا کارت را درست کند و گره از مشکلاتت بگشاید.

از در کارگاه که بیرون می آیم حس می کنم تازه به دنیای رازآلود بافنده ها پا گذاشته ام و آخرین حرف شاه زنان مدام در ذهنم تکرار می شود: دلت که پاک باشد شب ها می توانی صدای کوبیدن شانه بر رج های قالی را از دار بشنوی درست مثل بافنده ها که دلشان پاک است.