بررسی تغییرات در دنیای فرش ماشینی؛ سال ۱۳۹۳ در تقویم فرش ماشینی ایران

آخرین روزهای سال هم دوان دوان می رود تا به جاده تاریخ بپوندد.  برای آنکه ذهن و روح ما را از خاطرات پرکند، انبوهی از اتفاقات و خوب و بد که یک سال یا به عبارتی سیصد و شصت و چهار روز، ۸ هزار و هفتصد و سی و شش ساعت و چند ده هزار  دقیقه و چند صد هزار ثانیه ناقابل…  روزهایی که آمدند و با خود انبوهی از وقایع را ساختند و به سپردند و رفتند. دنیای قالی ها و فرش ها و اسباب و لوازمی هم که گوشه ای از خانه  یا در جیب مان جا گرفته است نیز  از این قاعده مستثنا نیست. ماجرای آن فرشی که  زمستان سال قبل با در هم تنیدن نخ های رنگی اش  در گوشه ای از کاشان، در یکی از سوله های عظیم شهرک صنعتی  … بافته شد و سوار  بر ماشین پایش به فروشگاهی در تهران باز شد و امروز در خانه ی زوجی جوان جا خشک کرده است و به بخشی از زندگی آن ها تبدیل شده؛ یا آن فرش نقش شکارگاه که سوار بر کشتی یا هواپیما راهی استرالیا و اروپا شد  تا در خانه یک هنرمند ایتالیایی الهام بخش آثارش باشد.

این تنها گوشه از زندگی یک فرش است، اما تحولاتی بزرگ تر و مهم تر نیز دنیای تولید و تجارت این محصول را تحت تاثیر قرار داده و یا رقم زده است. نمایشگاه ها، احداث و تاسیس کارخانه ها و مجموعه های تولیدی و فروشگاه های جدید، طرح ها و طراحانی که با ایده ها و نوآوری هایشان نیاز و سلیقه بازار را تغییر داده اند، ماشین آلاتی که بر روند و مسیر تولید اثر می گذارند.

سال ۹۳ نیز برای اهالی صنعت  فرش ماشینی نیز کم حادثه و ساکن نبوده است. همواره رویدادهایی در جریان بوده است؛ از نمایشگاه غازیان تپ ترکیه گرفته تا نمایشگاه فرش ماشینی تهران در شهریور ماه و دموتکس آلمان و … . این رویدادها سهم به سزایی در معرفی و عرضه فرش ماشینی ایران در سال ۹۳ و فراهم سازی امکان مقایسه محصولات ایرانی با سایر کشورهای به نام در این صنعت دارد. افزایش تمایل و انگیزه تولید کنندگان ایرانی برای حضور در این فضای رقابتی نکته مثبت و قابل توجه دیگریست که می تواند زمینه ساز توسعه این صنعت در داخل و افزایش صادرات فرش ماشینی به سایر نقاط جهان باشد.

ورود به بازارهای جهانی و  حفظ این جایگاه از دیگر رویدادهایی ست که  اهمیت آن طی سال ۹۳ برای تولیدکنندگان بیش از پیش شناخته شد و در پی آن شرکت ها و واحدهای تولیدی فرش بر آن شدند تا به جمع صادرکنندگان فرش ماشینی بپیوندند و به قطع می توان گفت امسال در مقایسه با سال های گذشته تعداد صادرکنندگان فرش ماشینی رشد بی سابقه ای داشته است و انتظار می رود طی سال های آینده این تعداد افزایش یابد.

از دیگر رویدادهای مهم و اثرگذار در دنیای فرش ماشینی، توسعه فضای رقابتی حاکم بر  این صنعت و بازار آن است که خود می تواند معلول افزایش کمی واحدهای تولیدی در داخل و افزایش حضور شرکت های ایرانی در نمایشگاه های خارجی و میل عمومی    آن ها برای تصاحب بازار جهانی باشد. افزایش کمی واحدهای تولیدی فرش ماشین در ایران پدیده ایست که طی یک یا دو سال اخیر رشد بی سابقه را تجربه کرده است؛ و اغلب این واحدهای تولید کننده در شهرک های صنعتی کاشان و آران و بیدگل فعالیت می کنند؛ به گونه ای که امروز می توان آن را قلب تولید فرش ماشینی کشور معرفی کرد. در حال حاضر نزدیک به یک هزار واحد تولیدی فرش ماشینی در این منطقه فعالیت می کنند که اغلب آن ها در سه سال اخیر فعالیت خود را آغاز کرده اند و طی سال ۹۳ فعالیت آن ها به اوج خود رسیده است. در کنار این تعداد  بالا از تولیدکننده در این منطقه کوچک، نزدیک به هفتاد واحد تولیدی در سایر نقاط کشور و به طور خاص در تهران، یزد، مشهد و اصفهان و … فعالیت می کنند. توسعه فضای رقابتی محدود به تولیدکنندگان فرش ماشینی نمی شود و  افزایش تعداد کارخانه ها و افزایش تولید زمینه ساز افزایش کمی واحدهای توزیع و  فروش فرش ماشینی نیز شده است. به این ترتیب می توان گفت؛ طی امسال، فضای رقابتی موجود در بازار فرش ماشینی به شدت فشرده  و نزدیک به اشباع است؛ و شاید به همین دلیلد تولیدکنندگان در راستای توسعه صادزات گام برداشته اند.

از دیگر اتفاقات مهم امسال که نخستین جرقه های آن در نیمه دوم سال ۹۲ زده شد؛ تاسیس و ایجاد مراکز تخصصی فروش فرش ماشینی است. از نگاه برخی از فروشندگان و متخصصان بازاریابی، این نوع از عرضه و فروش می تواند مفیدتر و حرفه ای تر باشد اما تا به امروز این نوع فروش آنگونه که باید خوشایند فروشگاه داران نبوده است و به دلیل تازگی و ساختارشان توانسته تا حدی از حجم مخاطبان فروشگاه های تک و مستقل بکاهد.

از دیگر نتایج رقابتی شدن بازار می توان، افزایش گرایش تولیدکنندگان و توزیع کنندگان به استفاده از تبلیغات به عنوان راهکاری مناسب برای ارتقای موقعیت در این این فضای به شدت رقابتی اشاره کرد. درک اهمیت روش های ارتباطی و تبلیغاتی و بهره گیری از وسایل ارتباط جمعی یکی دیگر از اتفاقات مهم و موثر طی امسال است که نسبت به سال های گذشته بروز و ظهور  پر رنگ تری داشته است. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که نگرش دست اندر کاران این حوزه از  شکل سنتی خارج شده است و نگرش آن ها به افکار عمومی علمی تر از سابق شده است و این خود امری کم سابقه و گامی مهم و مثبت در تاریخ تولید و عرضه این محصول به شمار می رود.

نتایج حاصل از فضای رقابتی در بعد تکنولوژیک نیز نمود داشته است. تلاش تولیدکنندگان برای انحصاری کردن ماشین های بافت بر اساس شانه و جهش تولید فرش های ماشینی  از پانصد یا هفتصد شانه به نهصد، هزار و یک هزار و ۲۰۰ شانه طی دوره ای کوتاه خود گواه این امر است. این فرایند مخالفان و موافقانی نیز داشته است؛ مخالفان این امر اینطور استدلال می کنندکه تمرکز صرف  بر ماشین آلات جدید مانع از توسعه خلاقیت در طراحی و بهره گیری کامل از ظرفیت ماشین های قدیمی تر می شود. از دیگر  انتقادات می توان به رقابت فرش های ماشینی با نمونه های دستباف اشاره کرد، در حالی که فرش ماشینی ماهیتا چیزی متفاوت از فرش دستباف است و باید با نمونه های دیگر ماشینی مقایسه شود . در مقابل موافقان بهره گیری از ماشین آلات جدیدتر و به روز معتقدند؛ این ماشین آلات امکان پیشرفت محصولات ایرانی در مقایسه با محصولات ترک را فراهم آورده است و امکان توسعه صادرات را فراهم خواهد کرد.

یکی دیگر از تغییرات عمده در دنیای فرش ماشینی شاید افزایش گرایش عمومی به فرش های پلی استری و یا ابریشم گونه باشد که طی امسال سبب افزایش تولید این محصول در مقایسه با سال گذشته شده است. این درحالیست که عمده تولیدات در زمینه فرش ماشینی از نخ های آکریلیک بافته می شود اما امروز به دلیل تخصصی تر شدن صنعت فرش و دسترسی آسان تر به پلی استر،پلی پروپیلن و… ، بومی و ارزان  بودن آن ها در مقایسه با آکریلیک که بخش عمده  آن از طریق واردات تامین می شود  تولید فرش های پلی استرس بسیار آسان تر از گذشته شده است. در نتیجه سلیقه و خواست بازار به طور کامل تغییر کرده و در پی آن بسیاری از حامیان سرسخت آکریلیک بخشی از تولیدات خود را به فرش های پلی استر اختصاص داده اند و یا روند تولید خود را به نفع پلی استر معکوس کرده اند.

در هر حال روند تولید، توزیع و مصرف فرش ماشینی در حال تغییر است و می توان از سال ۱۳۹۳ به عنوان بخشی از مراحل گذار از یک دوره به دوره ای دیگر یاد کرد. دورانی که تقسیم بندی آن، امروز چندان صحیح و دقیق نیست و به نظر می رسد آیندگان بتوانند قضاوتی دقیق تر از ما درباره آن ارائه دهند.

نگارش : شیما شعاعی

منبع : شماره ۱۰ نشریه اتحادیه فرش ماشینی و موکت تهران