بررسی وضعیت تولید فرش ماشینی در سال ۱۳۹۳

 

بازگشت امید به صنعت

بی تدبیری بلای جان صنعت فرش شده است

دیر زمانیست که ایرانیان  زمین های برهنه را با گره زدن نخ بر تن چله و پود می پوشانند و این سنت کهن در سراسر زمین ریشه دوانید؛ سنتی که امروز به صنعتی بزرگ و جهانی بدل شده است. صنعتی که می تواند سهم اقتصادی ایران را از تجارت جهانی تغییر دهد و نمودارهای اقتصادی کشور را تکان دهد. آنچه این صنعت را از سایر صنایع متمایز می کند زوایای پنهان در این محصول است که می تواند فرهنگ، هنر و فناوری را همزمان صادر کند و در مقابل حجم بالایی ارزش افزوده، ارز به کشور بازگرداند. طی سال های اخیر و در پی اشتباهات اقتصادی دولت گذشته، عدم حمایت از تولیدات داخلی و تاکید بلا منازع بر واردات؛ ضربه سهمگینی را بر بدنه صنعت داخلی؛ از جمله صنعت نساجی وارد کرد و اقتصاد کشور را به سوی پرتگاه رکود تورمی سوق داد.
در پی انتخابات ریاست جمهوری دو سال گذشته و روی کار آمدن دولت یازدهم نگرش عمومی بدنه اجرایی حاکمیت نیز تغییر کرد؛ و کابینه جدید با سر دادن شعار «حمایت از تولید داخلی» کور سو امیدی شد در این ظلمات مطلق. امروز، یک سال و هفت ماه از عمر دولت تدبیر و امید گذشته است ولی چشم تولیدکنندگان فرش همچنان به قلم دولتمردان است تا شاید بخش نامه ای یا قانونی را در راستای حمایت از آن بنگارد و یا شاید محرکی باشد برای اجرای آن…

اشتغال؛ ایستگاه نخست در مسیر صنعت
صنعت فرش به تبعیت از بخش های دیگر نساجی صنعت کارگری است و نیروی کار نقش به سزایی در رشد و توسعه آن دا د؛ از این منظر حیات صنعت فرش ماشینی می تواند به رفع معضل بیکاری کمک کند و وضعیت اشتغال در بخش  صنعت را که یکی از عمده معضلات اقتصادی ماست تا حدی سامان دهد. این مسئله در مناطقی چون کاشان، آران و بیدگل، مشهد، یزد و میاندوآب و… از اهمیت بالایی برخوردار است و می تواند در رفع معضل بیکاری در سطح استان موثر باشد.
بر اساس آمار اعلام شده از سوی وزارت صنعت، طی سال جاری مجوز ساخت ۴۰۹ واحد صنعتی در زمینه تولید نخ و فرش ماشینی صادر شده است و طی هشت ماهه نخست امسال، ۸۷  مجموعه صنعتی به مرحله بهره برداری رسیده اند؛ به این ترتیب یک هزار و ۵۵۵ شغل در حوزه صنعت ایجاد شده که در مقایسه با سال گذشته دارای  رشد ۲۸.۲  است.
به این ترتیب، صنعت فرش و  ریسندگی توانسته بیش از یک چهارم از میزان  اشتغال در بخش صنایع را به خود اختصاص دهد. این امر خود گواهی است بر توانایی و پتانسیل موجود در این صنعت که با نگاه ویژه مسئولان امر امکان افزایش آن دور از ذهن نخواهد بود.

افزایش ۵.۸ تولید فرش ماشینی چگونه محقق شد!
یکی از مهم ترین بحث های مطرح در این زمینه میزان تولید فرش ماشینی است که خود معلول میزان تولید و واردات نخ و الیاف است. نگاهی گذرا به آمارهای موجود از میزان تولید نخ طی سال جاری و سال های قبل،  نشان می دهد بخشی از مواد اولیه مورد نیاز برای تولید فرش ماشینی از داخل و بخش دیگر از طریق واردات تامین می شود. به  این ترتیب میزان تولید الیاف  پلی استر در سال جاری ۱۰۱هزار و ۲۰۰ تن بوده که حدود ۲۰هزار و ۶۳۰ تن  آن  به کشور های دیگر صادر شده است؛ نخ حاصل از تولید این الیاف حدود ۱۶۱ هزار و ۲۰۰ تن است که در مقایسه با سال قبل میزان تولید آن حدود یازده درصد کاهش یافته است. یکی دیگر از الیاف مصرفی در تولید فرش ماشینی آکریلیک است که میزان تولید آن طی هشت ماه نخست امسال؛ حدود ۱۹هزار ۹۲۰ تن است که بخش اعظم نیاز  داخلی  از طریق واردات تامین شده است. به این ترتیب، حدود ۵۰ هزار و ۴۴۰ تن الیاف آکریلیک طی  سال جاری از مجاری گمرک به کشور وارد شده که در مقایسه نقطه به نقطه با سال گذشته حدود بیست و هشت درصد کاهش داشته است. ۰.۵۴ هزار تن از  تولید  داخلی آکریلیک به خارج از کشور صادر شده که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته با رشد سیصد و نود درصدی همراه بوده است. این در حالیست که بسیاری از تولیدکنندگان منسوجات و به طور خاص فرش ماشینی ناگزیر به واردات نخ و الیاف آکریلیک می شوند. حال این پرسش مطرح می شود که چرا با وجود نیاز داخلی به آکریلیک بخشی  از آن به خارج از کشور صادرات می شود!؟ در حالی که همه مسئولان امر واقف اند فرایند واردات بسیار هزینه بر است و باعث خروج ارز از کشور می شود اما همچنان راهکاری برای رفع این مشکل ارائه نکرده اند و همچنان در پی افزایش صادرات آکریلیک اند… امری که ممکن است در بلند مدت ضربه  سهمگینی بر اقتصاد نساجی وارد کند و در مقابل جیب های دلالان و واسطه های خرید و فروش  مواد اولیه را از اسکناس سنگین تر کند.

میزان تولید فرش ماشینی طی نه ماه نخست سال جاری، حدود ۶۲ هزار۶۱۰ مترمربع بوده که با افزایش ۵.۸ درصدی همراه بوده است؛ از نگاه تولیدکنندگان این میزان از رشد با مشکلاتی چون افزایش هزینه تولید، کاهش میزان فروش، افزایش هزینه استهلاک و دشواری های مربوط به صادرات ـ که خود ناشی از تحریم های بین المللی است ـ همراه است. مجموعه این معضلات راه را برای  تولید سنگلاخ  و دشوارتر کرده و تداوم این شرایط قطعا به ضرر تولید داخلی و  مانعی در راستای تحقق شعار دولتمردان فعلی مبنی بر «حمایت از تولید داخلی» و اتکا به اقتصاد غیرنفتی است و امروز چشم کارآفرینان و اهالی صنعت به دستان سیاست مداران و دیپلمات ها دوخته شده تا شاید با رفع تحریم های بین المللی چرخ های صنعت بی درنگ و دغدغه ای بچرخد.

تاثیرپذیری الگوی تولید از صادرات و واردات
صادرات منسوجات و فرش ماشینی می تواند بخش مهمی از ارزش افزوده ی تولید داخلی را شامل شود و این امر تنها از طریق قوانین مشوق گمرکی و رفع موانع بین المللی حاصل می شود. مهندس نصرالهی؛ مدیرکل صنایع نساجی و پوشاک وزارت صنعت در آخرین نشست مطبوعاتی خود ارزش صادرات منسوجات را طی سال جاری یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار اعلام کرده که نزدیک به ۷۰۰ میلیون دلار آن مربوط به صادرات فرش ماشینی است.  بر اساس گزارش اتاق بازرگانی ایران؛ ارزش صادرات منسوجات بیش از صادرات خودروست در حالی که طی سال های اخیر و به طور خاص در دولت دهم این مسئله به طور کامل مغفول ماند و طی یک سال گذشته‌ـ با روی کار آمدن دولت یازدهم ـ اقدام عملی در این راستا صورت نگرفته، هرچند مسئولان امر قول های مساعدی به صنعت گران کشور داده اند. از شواهد امر این چنین بر می آید که راه تا تحقق این قول ها چندان کوتاه و ساده نیست و صبر و همت مضاعف می طلبد.
بر اساس آمارهای موجود ارزش صادرات فرش ماشینی حدود ۵۵.۷ درصد نسبت به سال گذشته کاهش یافته است؛ و گمان آن می رود که تا پایان مذاکرات سیاسی ایران با ۵+۱ و تداوم تحریم های بین المللی علیه ایران، این شرایط ادامه پیدا کند که این خود یکی از موانع اقتصادی دولت در راستای تامین بودجه خود از طریق صادرات غیرنفتی، در روزهای سقوط قیمت نفت در بازار جهانیست. این در حالیست که ارزش واردات فرش ماشینی نسبت به سال گذشته رشد مثبت داشته است، اتفاقی که به ذائقه تولیدکنندگان خوش نمی آید و باید هرچه سریع تر اقدامی در راستای رفع آن صورت بگیرد، هرچند این روزها انعقاد قرارداد ترجیحی وزارت صنعت با ترکیه بر پیکره آسیب پذیر نساجی سایه انداخته است اما نفس کارخانه های تولید کننده را به شماره نینداخته و امیدها را ناامید نکرده است.

با نگاهی ساده به جداول مقابل به آسانی می توان رابطه میان تولید، صادرات و واردات مواد اولیه و فرش را دریافت رابطه ای که از نگاه بی طرف می توان آن را نامتوازن دانست و در این رابطه اغلب کفه واردات سنگین تر از صادرات است، در حالی که انتظار عمومی آن است که صادرات در زمینه کالای نهایی ـ فرش ماشینی ـ افزایش یابد. شاید نگاه به این مسئله در سطح کلان بتواند این گمانه زنی را قوت بخشد که وقوع چنین شرایطی مقطعی است و در آینده اوضاع به نفع صادرات فرش و کاهش واردات مواد اولیه موجود تغییر کند.

به این ترتیب؛ رشد منفی واردات نخ های پلی استری طی سال جاری را می توان ناشی از دو عامل دانست:
۱. کاهش میزان تولید فرش های پلی استری در سال جاری.
۲.  اتکا به تولیدات داخلی در تهیه مواد اولیه، چرا که این امر از نظر اقتصادی صرفه بالاتری دارد و خود مقدمه اتکا به اقتصاد دانش بنیان است.

علاوه بر این، کاهش ارزش واردات الیاف آکریلیک طی هشت ماه نخست سال جاری را می توان اینگونه تعبیر کرد:
۱. کاهش تولید میزان تولید فرش ها و منسوجات آکریلیکی به دلیل کاهش گرایش بازار به این نوع منسوجات.
۲. افزایش تولید الیاف آکریلیک مورد نیاز صنعت نساجی در کشور.
آنچه زمینه تدوام این صنعت را فراهم می کند، توسعه صادرات و ورود به بازارهای جهانی است و این مهم میسر نخواهد شد جز از طرقی که پیش از این نیز به آن اشاره شده است؛ افزایش حمایت دولت در راستای افزایش تولید و بهره وری، تسهیل فرایند صادرات از طریق سیاستگذاری صحیح و رفع موانع بین المللی.

منبع: شماره ۲۸ مجله کهن

تلفن اشتراک: ۷۷۲۴۵۷۸۰-۰۲۱