به خاطر یک مشت دلار

مروری بر کیفیت کالاهای صادراتی ایران
‏انجام صادرات کالا به هر قیمتی به معنی مرگ تدریجی صادرات است.
‏
یکی از حوزه هایی که باعث  تشویش در بازارهای صادراتی کالاهای ایرانی شده است عدم نظارت بر کیفیت کالاهای صادراتی از مرزهای کشور است که متاسفانه موجب ضررهای جبران ناپذیری در صادرات و بازارهای صادراتی شده و متاسفانه عده ای از افراد که شاید بتوان اسم آنها را بازرگان نما گذاشت با هدف کسب سودهای آنی و بدون دارا بودن هیچ گونه استراتژی صادراتی اقدام به صادرات کالاهای بی کیفیت می نمایند البته این امر بیشتر در رابطه با صادرات به کشورهای ضعیفی مانند عراق، افغانستان، آسیای میانه  و آفریقا صدق میکند که خوشبختانه و یا متاسفانه از بزرگترین شرکای تجاری ایران نیز می باشند و در شرایطی که بزرگترین بازارهای صادراتی ما کشورهای نامبرده هستند بیم آن میرود که بدنامی کالاهای ایرانی گسترش بیشتری یابد. به ویژه در سالهای اخیر برخی با استفاده از عدم نظارت و نبودن قانون مشخص در کیفیت کالای صادراتی و حتی کیفیت واردات  و از طرفی سطح پائین بازارهای کشورهای همسایه فعالیت های گسترده ای را در این زمینه آغاز نموده اند. ‏

اگر سری به بازارچه های مرزی ایران بزنید این واقعیت دردناک تا حد بسیار زیادی قابل مشاهده است و با نمایشگاهی از انواع کالاهای بی کیفیت ایرانی و خارجی روبرو می شوید و این هشداری است برای آینده صادرات ایران . کما اینکه  در حال حاضر نیز خبرها حاکی از آن است که حساسیت بازارهای کشورهای همسایه نسبت به کالای ایرانی بسیار زیاد شده و خریداران و تجار به سمت کشورهای دیگر مانند عربستان ، ترکیه و امارات سوق داده می شوند. از طرفی متاسفانه صادرات کالاهای بی کیفیت در تمامی شاخه های صنعتی چشمگیر است و این عزمی جدی و همه جانبه از طرف دولت و گمرک و دیگر سازمانهای مسئول را می طلبد . قطعا بد نامی کالای ایرانی در یک بخش به سرعت به سایر بخش ها نیز سرایت خواهد کرد.  مثلا صادرات فرش ماشینی بی کیفیت می تواند بر روی صادرات پوشاک و یا خشکبار ایران هم تاثیر منفی بگذارد.  قطعا ادامه این روند نتیجه ای جز از دست رفتن بازارهای هدف، جایگزینی کشورهای رقیب در این بازارها و کاهش قدرت چانه زنی برای فروش کالاهای با کیفیت و استاندارد نخواهد داشت. ‏
اما مشکل کجاست و چرا امری به این مهمی مورد غفلت قرار می گیرد؟ خوشبختانه در سال های اخیر و پس از ازدست دادن برخی از بازارهای بسیار قوی در آسیای میانه ، فعالیت های خوبی لااقل در حد نظری و کارشناسی انجام شده است و در این بین توجه ویژه سازمان توسعه تجارت به کیفیت کالاهای صادراتی جای بسی خوشحالی دارد. در سازمان توسعه تجارت کار گروهی با عنوان کار گروه مدیریت کیفیت صادرات وجود دارد که با حضور نمایندگانی از بخش های مختلف از جمله اداره استاندارد و گمرک برگزار می شود اما اینکه نتایج آن تا چه حد در روند خروج کالاهای بی کیفیت از مرزهای ایران موثر بوده است خود جای بحث دارد.
‏
متاسفانه صنعت نساجی ایران نیز از این حیث لطمات زیادی را متحمل شده و امروزه بسیاری از تولید کنندگان مجبورند کالاهای خود تحت  عنوان برندها و یا کشورهای دیگر در این بازارها به فروش برسانند . یکی از تجار کالاهای نساجی به افغانستان و عراق که خواست نام او در این مقاله ذکر نشود معتقد است که ” برخی با ارائه نظریه تجارت آزاد بر روی فعالیت های نادرست اقتصادی خود سرپوش می گذارند و این به ضرر صادرات کل کالاهای ایرانی است. عده ای هم می گویند بازار عراق جنس بی کیفیت و ارزان را میپسندد در حالی که به هیچ وجه اینطور نیست و حتی اگر هم در برخی موارد به سبب شرایط اقتصادی خاص این کشور چنین موضوعی درست باشد به هیچ وجه صادرات کالای بدون استاندارد و نامرغوب را توجیه نمی کند. ”  ‏
نظرات این فعال صنعت نساجی درد دل بسیاری از شرکت های خوب و صاحب برند ایرانی است. طبق اظهارات مسئولین وزارت صنایع و معادن صادرات ایران در سه ماهه نخست امسال رشد مناسبی داشته است که این خبر مسرت بخشی است اما روی دیگر سکه بحث کیفیت کالا و صادرات پایدار است.  اینکه به هر قیمتی کالاهایمان را صادر کنیم و آمار صادرات را افزایش دهیم قطعا دیدگاه درستی نخواهد بود.
‏
* تحلیل شاخص ها و عوامل پائین بودن کیفیت در کشور **‏
با توجه به پژوهش انجام شده در طی سالهای ۸۰ تا ۸۷ به طور کلی میتوان ، دلایل عمده پائین بودن کیفیت در ایران را به شرح زیر بیان نمود:
ساختار توسعه نیافته و وابسته ایران، توجه به تولیدات و ارائه خدمات جهت بازار داخلی ( درونگرایی شدید )، عدم تناسب و عدم وجود روشهای تولید و ارائه خدمات و مدیریت نوین، عدم تدوین و انتشار دستاوردهای علمی در انطباق با تئوریهای علمی تولید و ارائه خدمات، عدم کفایت کمی و کیفی در امر برنامه ریزی، تحقیقات و طراحی آموزشی، ناتوانی کمی و کیفی دستگاههای اجرایی در شناخت نیازهای مشتریان ( درونی و بیرونی )، عدم رعایت استانداردهای مدیریتی و صنعتی در کلیه سطوح، عدم بهره گیری از تجارب فراهم شده در کشورها و بومی نمودن، وجود ضایعات بسیار در کلیه مراحل و فرآیندها ( زمان، منبع، نیروی انسانی، تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری، مدیریتی )، وجود اقتصاد تک محصولی و وابسته بودن کلیه نهادها و ارگانها به درآمد حاصل از آن، عدم هماهنگی کمی و کیفی تولیدات داخلی با مصرف مورد نیاز جامعه، عدم رقابت تولیدات داخلی با تولیدات مشابه خارجی از نظر کمیت و کیفیت، نا سالم بودن فضای کسب و کار  ( مجموعه عوامل )، عدم تجربه علمی – کاربردی مدیران دولتی و کمبود دانش فنی و مهندسی اجتماع، خروج سرمایه و مدیران کارآمد از صحنه های عملیاتی ( در نهایت خروج کشور )، ضعف در نظام اداری و مدیریت کلان بخش دولتی، عدم تفکیک بخش سیاست گذاری برنامه ها از تولید و اجراء، عدم تبیین دقیق از نقشه و جایگاه نهادهای مدنی در برنامه ریزی های توسعه، نارسایی های موجود بر سر راه کیفیت در کشور باعث افت کیفیت کالاها در کشور گردیده است:
‏
طراحی نظام مدیریت کیفیت صادرات در کشور
با توجه به آنچه اشاره شد، به نظر میرسد طراحی نظام مدیریت کیفیت صادرات محصولات و خدمات در کشور، به عنوان یک طرح ملی نیازمند همکاری تمامی دستگاههای مرتبط می باشد.
نظام مدیریت کیفیت صادرات ایران را می توان در بخشهای زیر مورد بررسی و مداقه نظر قرار داد :
* کنترل کیفیت محصولات صادراتی در تجارت مرزی
* تشویق کاربرد نام و نشان و ارتقاء کیفیت
* فرهنگ سازی کیفیت و ترویج استانداردها
* ظرفیت سازی مدیریت کیفیت صادرات
* رویه های بهبود کنترل کیفیت
* استراتژی ها، سیاست ها و برنامه های مدیریت کیفیت
* انطباق  با استانداردهای بین المللی، روندهای جهانی کیفیت و سازمان جهانی تجارت
* بهبود کیفیت محصولات صادراتی کشاورزی و غذائی
‏  
منبع : مجله صنعت کهن – خرداد ۸۹
‏