تار و پود بحران در صنعت نساجی

چرا بازدهی در یکی از مهم ترین صنایع ایران پایین است؟

درحالی که از یک سو مدیرکل صنایع نساجی و پوشاک وزارت صنعت، معدن و تجارت، از برنامه ریزی برای صادرات ۵/۱ میلیارد دلار محصولات نساجی در سال خبر می دهد، از سوی دیگر یک عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی معتقد است که واردات بی رویه محصولات خارجی باعث آسیب دیدن صنعت نساجی شده است. به راستی واقعیت اوضاع و احوال این صنعت در ایران چگونه است؟

سرپرست سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان می گوید: صنعت نساجی اصفهان به عنوان قطب نساجی کشور در وضعیت بحرانی قرار ندارد و این در حالی است که مدت ها می شود درد دل هر که مرتبط با این صنعت است فقط حول یک محور می چرخد: زنگ های خطر ورشکستگی برای صنعت نساجی ایران به صدا درآمده است.
کدام عقیده را باید باور کرد؟ آیا نساجی در شرف یک بحران به سر می برد یا برآورد میزان صادراتی که مدیرکل وزارت صنعت، معدن و تجارت از آن سخن بر زبان می راند می تواند به عنوان نقطه امیدی در حمایت از این صنعت تلقی گردد؟ این سوالی است که به نظر می رسد پاسخ آن بیشتر به سمت معتقدان به دیدگاه اول سنگینی نماید تا حامیان عقیده دوم.

واردات گران پنبه واردات ارزان پوشاک
آنها که به «وضعیت نابسامان صنعت نساجی» اشاره می کنند، می گویند: بی توجهی به این صنعت چهارهزار ساله (صنعت نساجی از یکصد سال پیش پای به وادی صنعتی شدن گذارد) موجب شده است تا چرخ کارخانه های نساجی به تدریج از حرکت باز بایستد.
این منتقدان، از واردات بی رویه منسوجات تولید خارج گرفته تا گران تمام شدن واردات پنبه به جهت وضع تعرفه بالابرای آن را به عنوان شاهد نظر خود مورد تاکید قرار می دهند. البته در این مورد آخری، لااقل پنبه کاران نباید از بالابودن تعرفه واردات چندان ناراحت باشند؛ اگرچه گفته می شود محصول تولیدی آنها در بسیاری مواقع از کیفیت بالایی برخوردار نیست و به همین جهت نیز قریب به ۶۰۰ هزار نفری که در ایران با صنعت نساجی سر و کار دارند، ترجیح می دهند که از پنبه مرغوب خارجی استفاده نمایند.
این شرایط، اما باعث تشویش اعضای هیات مدیره انجمن نساجی ایران شده است تا جایی که یک عضو این انجمن می گوید: «در حال حاضر تعرفه ۲۰ درصدی برای پنبه، صنعت ریسندگی کشور را در معرض نابودی قرار داده است و باید اقدامی عاجل برای آن ترتیب داد.» آنچه صدرالغروی به آن اشاره می کند در واقع معطوف به برابر بودن قیمت پنبه ایران با قیمت پنبه خارجی است درحالی که فعالان این صنعت در ایران قربانی تعرفه هم می شوند تا به این ترتیب محصولی گران به دست مصرف کننده رسانده و متحمل زیان های فراوانی شوند. این عضو هیات مدیره انجمن نساجی ایران در تایید همین امر بر ناچار بودن دست اندرکاران حوزه نساجی در استفاده آنها از پنبه خارجی تاکید می کند: «متاسفانه پنبه تولید داخل کیفیت بالایی نداشته و رگه هایی از الیاف پلی پروپیلن در آن وجود دارد که استفاده از آن را در صنعت نساجی با مشکل مواجه می کند.»
این در حالی است که تنها کیفیت پنبه نیست که باعث ایجاد دغدغه ذهنی برای فعالان صنعت نساجی شده است، بلکه واردات بی رویه منسوجات خارجی نیز شاهین ورشکستگی را بالای سر کارخانه های نساجی به پرواز درآورده است.
در واقع باید گفت که اگر نساجی های ایران، در مسیر تولید محصول داخلی باید قربانی تعرفه های بالای واردات پنبه شوند، اما روی دیگر سکه را تعرفه های پایین واردات پوشاک شکل می دهد که باعث اشباع شدن بازار از محصولات خارجی شده و طبیعی است در این میان آنکه باز هم باید ضرر دیگری را به جان بخرد، همان تولید کننده ای است که منسوجاتش به رقابتی نابرابر با تولیدات دیگر کشورها برخاسته و کیست که نداند در شرایطی که هیچ حامی مشخصی از این صنعت وجود ندارد، آنکه برنده این رقابت می شود چه کسی است.
البته مدیرکل دفتر صنایع نساجی و پوشاک وزارت صنعت، معدن و تجارت از تلاش هایی خبر می دهد که به منظور ارتقای صنعت نساجی کشور و صنایع پیرامونی با هدف محدود کردن واردات در حال انجام است: «تمام تلاش ما این است که جلوی کاهش تعرفه واردات پوشاک به کشور را بگیریم [چون] با رونق صنعت پوشاک، چرخه های تولیدی دیگر کشور مانند پنبه کاری و کارخانه های ریسندگی و بافندگی هم رونق می گیرد.»
اما فعلاآنچه هست اینکه رونق بازار پوشاک ایران با محصولات هندی، پاکستانی، ترکیه ای و البته چینی رقم خورده است آنچنان که به باور رییس اتحادیه صنف تولید کنندگان و فروشندگان پوشاک تهران، «۷۰ درصد نیاز کشور به پوشاک از طریق اجناس و کالاهای خارجی تامین می شود»؛ اجناسی که عمدتا هم به صورت قاچاق وارد کشور می شود. نفوذ این پدیده به صنعت نساجی چنان مهم برآورده می شود که مقامات ارشد کشور را نیز به جبهه گیری در قبال قاچاق یا واردات بی رویه منسوجات خارجی به ایران واداشته است.
رییس کمیسیون صنایع و معدن مجلس شورای اسلامی ازجمله همین مسوولان است که اخیرا به طور صریح در قبال پدیده قاچاق در صنعت نساجی موضع گیری کرد: «صنعت نساجی و پوشاک که یکی از صنایع مادر کشور محسوب می شود همواره با این معضلات [واردات بی رویه قاچاق] مواجه بوده است که این امر نیازمند تدوین و سیاست گذاری درستی از سوی مسوولان است؛ چرا که واحدهای تولید کننده در این بخش از صنعت در کنار مسائلی نظیر مشکلات بانکی، در صورت مواجه شدن با واردات بی رویه قاچاق، نمی توانند آن طور که باید به فعالیت بپردازند.»

حمایت در سراشیبی!
یک واقعیت این است که ایران در چرخه صنعت نساجی جهان حرفی برای گفتن ندارد. از سوی دیگر این هم حقیقتی است که همه مسوولان دست اندرکار نساجی کشور، از حمایت از این صنعت سخن گفته و آینده ای روشن را برای آن پیش بینی می کنند.
از صادرات ۵/۱ میلیارد دلاری و پرداخت یک میلیارد دلار تسهیلات به خطوط تولید نساجی که مدیرکل صنایع نساجی و پوشاک وزارت صنعت، معدن و تجارت به آنها اشاره کرده است تا در نظر گرفتن بسته های حمایتی برای ۳۲۹ واحد نساجی که دبیر ستاد عملیاتی هدفمند کردن یارانه های وزارت صنعت، معدن و تجارت می گوید آنها را به واحدهای مزبور پرداخت کرده، همه و همه حکایت از این حمایت می کنند، اما با این اوصاف چرا صنعت نساجی ایران همچنان در سراشیبی نزول حرکت می کند؟
به باور بسیاری، امروزه واحدهای تولیدی در صنعت نساجی کشور با ظرفیتی پایین به کار مشغول هستند که همین موضوع، بازدهی این صنعت را به حداقل رسانده است. بالاو پایین رفتن تعرفه های واردات که منجر به وارد آمدن شوک به بنیان این صنعت ارزان شده است در کنار کارگر گران و فرسوده بودن ماشین آلات کارخانجات نساجی، از جمله مهم ترین علل این کاهش بازدهی در صنعت نساجی تلقی می شود که باعث شده است تا کارخانجات ما نتوانند آنچنان که باید به زنده نگه داشتن صنعت حساس پوشاک یاری برسانند؛ موضوعی که بر حمایت های انجام شده یا وعده داده شده نیز مهر بی رنگی می زند تا گسستن تار و پود صنعت نساجی ایران در آینده ای که شاید چندان هم دور نباشد اجتناب ناپذیر شود.

بررسی مشکلات نساجی در مجلس
گروه صنعت و معدن- رییس کمیسیون اقتصادی مجلس با بیان اینکه صنعت نساجی ظرفیت بالایی برای برطرف کردن مشکل بیکاری در کشور دارد، گفت: مسوولان اگر به صورت جدی به دنبال برطرف کردن مشکل بیکاری در کشور هستند مشکلات صنایع نساجی کشور را حل کنند. ارسلان فتحی پور از نشست ویژه ای برای بررسی مشکلات صنعت نساجی کشور در کمیسیون اقتصادی مجلس خبر داد که «نتایج خوبی» را به همراه داشته است.
وی با بیان اینکه مشکلات متعددی دامن گیر صنعت نساجی ایران شده است، گفت: کمبود مواد اولیه برای کارخانه ها، افزایش هزینه های تولید بعد از هدفمند کردن یارانه ها، واردات بی رویه پارچه و البسه، همچنین قاچاق گسترده این اقلام به کشور از جمله مشکلات امروز صنعت نساجی کشور است. وی با بیان اینکه هم اکنون کارخانه های نساجی در شرایط مطلوبی نیستند، گفت: واردات گسترده البسه و پارچه به کشور و رقابت پذیر نبودن قیمت های محصولات داخلی با محصولات مشابه خارجی به تدریج کارخانه های کشور را از گردونه رقابت خارج خواهد کرد.
نماینده مردم کلیبر و هوراند در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: مشکلات صنعت نساجی هم اکنون به بخش های دیگر نیز سرایت کرده است که بخشی از آن را در صنف پارچه فروشان به وضوح مشاهده می کنیم. رییس کمیسیون اقتصادی مجلس تاکید کرد: به زودی کمیسیون اقتصادی با دعوت از وزیران اقتصاد و صنعت، معدن و تجارت به طور جدی مشکلات صنعت نساجی و صنف پارچه فروشان را بررسی خواهد کرد تا با اندیشیدن و اجرای تدابیر جدی و کارآمد این مشکلات به تدریج برطرف شود.

روزنامه دنیای اقتصاد، شماره ۲۴۹۸ به تاریخ ۱۲/۸/۹۰، صفحه ۳ (صنعت و معدن)