چگونه می توان تراز تجاری صنعت فرش ماشینی ایران را مثبت کرد؟

آنالیز و بررسی تراز تجاری صنعت فرش ماشینی ایران

نگارش: دکتر دیاری – کلینیک فرش دیاری

صنعت فرش ماشینی ایران یکی از صنایع پیشرو در بین رشته های مختلف صنعت نساجی و در میان تمام صنایع ایران است. رشد شتابان کمیت، کیفیت و تکنولوژی تولید در این صنعت طی ۲۵ سال گذشته بی نظیر و خیره کننده بوده است.

این صنعت در حال حاضر با تولید ۸۵ میلیون متر مربع فرش ماشینی نه تنها نیاز حدود ۶۵ میلیون متر مربع مصرف داخل کشور را تامین می کند بلکه سالانه نزدیک به ۳۰۰ میلیون دلار صادرات به بیش از ۳۵ کشور دنیا را در کارنامه عملکرد خود ثبت می کند.

وابستگی شدید ارزی صنعت فرش ماشینی

یکی از انتقادات به حق که همواره سایه نگران‌کننده خود را بر پیشرفت ها و بالندگی های این صنعت انداخته است وابستگی شدید ارزی آن است. به جرات می توان گفت به جز نخ های تار و پود پنبه، پلی استر و پنبه/ پلی استر مصرفی در فرش ماشینی و نیز نخ های خاب پلی استر فلامینتی سایر مواد مصرفی و ماشین آلات خط تولید فرش ماشینی تماما از خارج کشور وارد می شود، که مستلزم خروج صدها میلیون دلار ارز از کشور است. با یک حساب ساده و سرانگشتی می‌توان پی برد که تراز صنعت فرش ماشینی ایران در حال حاضر منفی است.

علاوه بر ماشین آلات خط تولید و قطعات یدکی و لوازم جانبی عمده مواد اولیه صنعت فرش ماشینی نیز وارداتی است. با یک حساب ساده می‌توان متوجه شد که برای خرید سالانه حدود ۱۵۰ هزار تن الیاف اکریلیک (از قرار هر کیلو حدود ۲.۲ دلار) نزدیک به ۳۳۰ میلیون دلار و برای واردات سالانه حدود ۱۵ هزار تن انواع نخ اکریلیک ظریف (از قرار هر کیلو ۴.۵ دلار) نزدیک به ۷۰ میلیون دلار ارز نیاز است.

علاوه بر آن به نظر می رسد سالانه حدود ۲۰ هزار تن انواع نخ جوت (از قرار هر کیلو ۱.۵ دلار) به کشور وارد می شود که نزدیک به ۳۰ میلیون دلار ارز بری به همراه دارد. از واردات الیاف پنبه و پلی استر و سایر مواد و اقلام صنعت صرف‌نظر گردند تنها همین چند قلم عمده فوق الذکر جمعا رقم واردات سالانه ۶۵۵ میلیون دلار را نشان می دهد. این در حالیست که با بررسی صادرات این صنعت در ۵ سال گذشته می توان پی برد که متوسط صادرات سالیانه صنعت فرش ماشینی ایران ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون دلار بوده است.

با مقایسه عدد ۶۵۵ میلیون دلار ارز بری این صنعت از سویی و حدود ۳۵۰ میلیون دلار از آوری آن از سوی دیگر می توان پی برد که تراز تجاری صنعت فرش ماشینی ایران در حال حاضر حتی در خوشبینانه‌ترین حالت بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون دلار منفی است که شاخص چندان خوشایندی برای این صنعت محسوب نمی شود.

راه چاره چیست؟
بدیهی است برای مثبت کردن تراز تجاری صنعت فرش ماشینی ایران دو راه وجود دارد: کاهش حجم واردات و وابستگی ارزی و یا افزایش صادرات و ارزآوری.

برای کاستن از حجم واردات لازم است تا مجددا نگاهی به اقلام وارداتی انداخته شود ماشین‌آلات تکنولوژی روز، الیاف اکریلیک و نخ جوت نزدیک به ۹۰ درصد از حجم واردات صنعت فرش ماشینی ایران را تشکیل می‌دهند که برای کاهش حجم هر یک نسخه مجزا مورد نیاز است به منظور کاهش وابستگی به ورود ماشین‌آلات و کنترل ارزبری این بخش نیاز به تولید داخل ماشین آلات به یکی از دو شکل صفر تا صد و یا مشارکت خارجی که در خوشبینانه‌ترین حالت حداقل ۵ تا ۱۰ سال زمان نیاز دارد.

جدای از آنکه عدم رغبت و عزم جدی داخلی و عدم تمایل شرکا و یا سرمایه‌گذاران خارجی مانع بسیار بزرگی برای رسیدن به این هدف می باشد. علاوه بر آن در بخش واردات الیاف اکریلیک مصرفی، نیاز به تأسیس یک یا دو واحد بزرگ تولید اکریلیک در مقیاس پروژه‌های ملی که به نظر می رسد نه بخش دولتی تمایلی و حتی توانی برای اجرای آن دارد و نه بخش خصوصی حاضر است حجم بالایی از سرمایه و توان خود را در این راه صرف نماید.

ضمن آنکه جذب سرمایه گذاری خارجی همچنان درگیر مشکلات خاص خود همچون بروکراسی اداری و نحوه تامین و انتقال ارز می‌باشد و نهایتا سومین بخشی که ارزبری بالایی در صنعت فرش ماشینی دارد واردات نخ جوت است. پرورش گیاه جوت و تولید آن تابع شرایط خاص و نیروی کار ارزان است که به نظر نمی‌رسد در داخل کشور حداقل در کوتاه مدت و یا میان مدت برنامه ای برای آن وجود داشته باشد.

با توجه به موارد فوق در مجموع به نظر می‌رسد کاهش واردات و در نتیجه کاهش ارزبری صنعت فرش ماشینی نه تنها در عمل که حتی بر روی کاغذ نیز عملی غیر ممکن می نماید. بنابراین می توان نتیجه گرفت که تنها راه چاره مثبت کردن تراز تجاری صنعت فرش ماشینی ایران افزایش صادرات می‌باشد. پیش‌بینی‌ها برای افق سال ۱۴۰۴ صنعت فرش ماشینی حکایت از افزایش صادرات به یک میلیارد دلار دارد که در این صورت و با توجه به نیاز به ورود ماشین‌آلات جدید می‌توان گفت در صورت تحقق این حجم از صادرات تجاری این صنعت مثبت شده و یا حداقل از منفی بودن خارج خواهد شد.

بنابراین آنچه مسلم است اینکه مسئولین و دست اندرکاران و صاحبان صنایع فرش ماشینی باید تمام هم و غم و تلاش خود را معطوف به امر صادرات فرش ماشینی به اقصی نقاط جهان نمایند تا بتوان با عبور از مرز صادرات یک میلیارد دلاری، ضمن تبدیل ایران به دومین تولیدکننده و صادرکننده فرش ماشینی جهان جشن مثبت شدن تراز تجاری صنعت فرش ماشینی ایران را نیز هرچه باشکوه‌تر برپا نمود. به امید آن روز که بدون شک با همت و عزم بخش خصوصی چندان دور از دسترس نیست.