صنعت فرش ماشینی یکی از بخش های پر تحرک صنعت نساجی ایران است که با اتکای کامل به توان بخش خصوصی طی ۲۵ سال گذشته توانسته است خود را بعنوان یکی از صنایع رقابت پذیر در عرصه جهانی معرفی نموده و نام و جایگاه ایران را در بین ۵ کشور بزرگ تولید و صادر کننده فرش ماشینی در جهان تثبیت کند. چنین جایگاه رفیعی عمدتا بواسطه تلاش های خستگی ناپذیر صاحبان این صنعت که ۱۰۰% خصوصی می باشد بدست آمده است و برای حفظ و ارتقای آن از سوی آحاد دست اندرکاران آن از ریسنده و بافنده و تکمیل گرفته تا کارگران و تعمیرکاران و طراحان و … خون دل های فراوانی خورده شده است.
در این میان خطراتی نیز این صنعت را تهدید می کند که می توان به وابستگی بسیار بالای مواد اولیه و ماشین آلات به خارج کشور، بازار اشباع داخلی و مازاد ظرفیت تولید، مشکلات پیش رو صادرات کالا به خارج کشور و تقابل ها و تعارضات درون صنفی اشاره نمود. یکی از این تعارضات که شاید مهمترین تعارض درون صنعتی در صنعت فرش ماشینی ایران است، تقابل بین ریسندگان تولید کننده نخ فرش ماشینی با بافندگان فرش ماشینی می باشد. این تعارض بویژه بهنگام نوسانات شدید قیمت ارز، تغییرات قیمت جهانی الیاف و یا نوسانات تقاضای فرش ماشینی در دوران رکود یا رونق خود را بیش از بیش نشان می دهد تا جائیکه هر دو طرف دعوا به مقامات دولتی و بویژه وزارت صنعت، معدن و تجارت متوسل شده هر یک اصرار بر حقانیت خود دارند.
واقعیت آن است که خوشبختانه صنعت فرش ماشینی ایران، صنعتی کاملا خصوصی است و در یک صنعت ۱۰۰% خصوصی تنها عامل تعیین کننده قیمت مواد اولیه و محصولات، عرضه و تقاضا می باشد. اگر چه عوامل مهمی دیگری مانند نرخ ارز، تعرفه گمرکی ورود مواد اولیه (نخ و الیاف) و تعرفه واردات محصول (فرش ماشینی)، میزان مالیات و … از عوامل تاثیر گذار بر قیمت است.
لیکن بنظر می رسد بسیاری از صاحبان صنایع ریسندگی و بافندگی فرش ماشینی رونق بازار و یا بعبارتی پیشی گرفتن تقاضا بر عرضه در بازار را حتی در شرایط گران بودن مواد اولیه و نرخ ارز و مالیات و … بر رکود همراه با مواد اولیه ارزان و نرخ ارز و میزان مالیات پایین ترجیح می دهند. بنابراین در شرایط رکود بازار که بطور طبیعی فشاربیشتری به هر دو قشر ریسندگان نخ و بافندگان فرش ماشینی وارد می شود، تعارضات بیشتر شده و هریک تلاش می کنند با فشار به صنف مقابل سهمی از سود خود را که بواسطه رکود بازار از دست داده اند، از طرف مقابل اخذ کنند. تحت چنین شرایطی کفه تراز و به کدام طرف سنگینی می کند؟
تجربه سال های اخیر نشان داده است، در نوسانات قیمتی معمولا صنف ریسندگان بدلیل تعداد کمتر واحدهای تولیدی و در نتیجه همگرایی و هم صدایی بیشتر از یکسو و قدرت لابی گری بالاتر از سوی دیگر موفق تر عمل کرده است. این واقعیت وجود دارد که اگر چه کارخانجات ریسندگی نخ فرش ماشینی طی ۱۰ سال اخیر توسعه ی کمی و کیفی قابل ملاحظه ای یافته اند و حتی کارخانجات تولید نخ کاموا و تریکو بافی هم به جمع آنها اضافه شده اند اما همواره کمبود نخ فرش ماشینی از ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ تن نخ اکریلیک در ماه بویژه در نیمه دوم هر سال مشهود بوده است. البته این کمبود از نظر کمی بیشتر مربوط به نخ های ظریف (نمره ۳۰ سه لای متریک به بالا) و از نظر کیفی مربوط به تنوع پذیری سفارشات خارجی در رنگ و کیفیت انواع نخ فرش ماشینی می باشد، کمبود هایی که به کرات و همواره مورد اعتراض بافندگان فرش ماشینی است.
در نقطه مقابل تعداد زیاد شرکت های بافندگی فرش ماشینی که بالغ بر ۹۰۰ واحد تولیدی می باشند، کوچک بودن بسیاری از آنها و بازار اشباع فروش داخلی فرش ماشینی که سبب تک روی بسیاری از شرکت های بافندگی فرش ماشینی می شود، جملگی سبب می شوند تا اجماع و اشتراک نظر بین این صنف بوجود نیامده یا به سختی بدست آید.
معمولا در تمام نقاط دنیا در چنین مواقعی که مقابلات درون صنفی بروز می کند نهاد های صنفی چون انجمن ها، اتحادیه ها و … نقش پررنگی در یافتن راه حل و برون رفت از تعارضات دارند. در ایران مهمترین نهاد صنفی مرتبط، انجمن صنایع نساجی ایران می باشد که با دارا بودن دو کمیته تخصصی تحت عنوان “کمیته فرش ماشینی“ و “کمیته ریسندگی الیاف بلند“ به مساله تعارض بین این دو بخش فعال و پویای صنعت نساجی می پردازد. اگر چه این امکان برای یافتن راه حل در انجمن صنایع نساجی وجود دارد اما بطور معمول این تعارضات به وزارت صنعت، معدن و تجارت کشیده می شود تا با پادرمیانی و قضاوت تخصصی حوزه ی اداره کل صنایع نساجی و پوشاک وزارتخانه مزبور موضوع خاتمه یابد که بطور معمول حتی اگر پایان یابد معمولا یکی از طرفین دعوا راضی تر و طرف مقابل ناراضی تر هستند و گاه بدون رسیدن به نتیجه ای خاص، زمان و تعادل بین عرضه و تقاضا طرفین را به کنار آمدن با شرایط “هرچه پیش آید خوش آید“ سوق می دهد.
اگر چه در زمان های بروز چنین تعارضاتی انجمن صنایع نساجی و اداره کل صنایع نساجی و پوشاک وزارتخانه نهایت تلاش خود را جهت حل تقابل بین این دو بخش می کنند لیکن بنظر می رسد دلیل عدم حل ریشه ای این مشکل، ایراد در ساختار کمیته های انجمن می باشد. همچنانکه قبلا بیان شد دو کمیته ی ریسندگی الیاف بلند و فرش ماشینی در انجمن وجود دارند که هریک بطور طبیعی از حقوق اعضای خود دفاع می کنند. از آنجائیکه تقابل بین این دو کاملا صنفی و تخصصی است و از طرفی در بالادست آنها هیچ نهاد ی تخصصی تری وجود ندارد که بتواند براحتی مسائل را حلاجی و بی طرفانه نسبت به حل آن اقدام کند باید پذیرفت که نه هیات مدیره انجمن و نه بدنه تخصصی اداره کل نساجی و پوشاک وزارتخانه بعنوان دو مرجع بالادستی این دو کمیته، هیچکدام ریز بینی، تخصص و توان کارشناسی را بیش از خود کمیته ها ندارند و بنابراین بطور طبیعی پس از شنیدن صدای هر یک از کمیته ها حق را به او می دهند و همین عامل سبب می شود تا معضل حل نشده و یا نهایتا با ریش سفیدی و وساطت به تمثیت امور پرداخته شود.
پیشنهاد واضح نویسنده آن است که هر دو کمیته حذف و یک کمیته مشترک “ریسندگی و بافندگی فرش ماشینی و صنایع وابسته“ شکل بگیرد. تا زمانی که ریسندگان جلسات مجزا و بافندگان فرش ماشینی در نقطه مقابل آنها جلساتی جداگانه داشته باشند معضل همچنان باقی می ماند بر عکس در صورتی که ذینفعان هر دو طرف در یک جمع کارشناسی و دور یک میز گرد هم آیند تفاهم و همگرایی بیشتری بوجود خواهد آمد. اینکه ترکیب چنین کمیته ای چه باشد، هیات مدیره انجمن و اعضای کمیته های موجود می توانند بهتر و تخصصی تر از سایرین نظر بدهند اما می توان برای شروع پیشنهاد نمود که این کمیته شامل ۹ نفر عضو باشد که ۳ عضو به نمایندگی از ریسندگان نخ فرش ماشینی، ۳ عضو به نمایندگی از بافندگان فرش ماشینی و ۳ عضو دیگر از کارشناسان متخصص نساجی که مرضی الطرفین، کاملا بی طرف و غیر ذینغع هستند انتخاب شوند.
در پایان ذکر این نکته خالی از لطف نیست که بدون شک حیات هریک از دو بخش ریسندگان نخ فرش ماشینی و بافندگان کاملا بهم گره خورده است. نه نخ تولیدی ریسندگان نخ فرش ماشینی مشتری دیگری در سایر بخش های صنعت نساجی دارد و نه بخش دیگری بجز ریسندگان نخ فرش ماشینی می تواند مواد اولیه مصرفی کارخانجات بافندگی فرش ماشینی را تامین کند. پس پیشنهاد می شود این دو گروه با گره زدن هر چه بیشتر منافع خود به دیگری بجای رقابت ناسالم داخلی و در نتیجه هدر رفت زمان و منابع، دست در دست یکدیگر داده با رقبای خارجی بویژه صنعت فرش ماشینی ترکیه به رقابت بپردازند.
دکتر منصور دیاری- عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان
[instagram-feed]
براساس گزارش‌های منتشرشده، صادرات ماشین‌آلات نساجی ایتالیا در ۹ ماهه نخست سال ۲۰۲۴ نسبت به…
نمایشگاه فرش و کفپوش (2025 CFE) از تاریخ 18 تا 21 دی ماه در مرکز…
شرکت ترکیه ایی Uğurteks Tekstil Makina Parkı با افتخار ارائه‌دهنده ماشین‌آلات نساجی دست دوم با…
مهندس قاسم حیدری، کارشناس ارشد تکنولوژی نساجی با توجه به اینکه ماشین آلات خط تولید…
سید شجاع‌الدین امامی رئوف، دبیر انجمن صنایع نساجی ایران، بیان کرد: برنامه هفتم توسعه در…
ابراهیم شیخ، معاون صنایع عمومی وزارت صنعت، معدن و تجارت، اعلام کرد: در هشت‌ماهه نخست…