جابه جایی زنان از ریسندگی به بافندگی (بخش دوم)

نویسنده: فاطمه باباخانی

پیش از انقلاب صنعتی، نخ ریسی یکی از موارد اشتغال عمده زنان بود. کاری که مردان از عهده آن برنمی آمدند. بنابراین زنان در آن دوران سهم عمده کارگران صنعت نساجی را تشکیل می دادند؛

اما ماشین آلات صنعتی جدید این صنعت را متحول کرد و بسیاری از زنان روستایی که به این امر اشتغال داشتند، به ناچار بیکار شدند. در برخی از روستاها زنان تلاش کردند به بخش های دیگر صنعت نساجی که هنوز ماشینی نشده بود، بپردازند؛ هرچند که زنان بسیاری بر اثر صنعتی شدن این بخش نتوانستند به کار خود ادامه دهند. یکی دیگر از صنایعی که زنان به آن اشتغال داشتند توردوزی بود، در اواسط قرن هجدهم زنانی که به این حرفه اشتغال داشتند ۵۰ درصد بیش از زنانی که در کشاورزی مشغول کار بودند، درآمد داشتند. اما این صنعت نیز با توجه به مکانیزه شدن آن در عصر صنعتی نابود شد. ماشین هایی که در سال ۱۸۰۹ به بازار آمدند، توانستند توری های ارزان تری را به شکل یکدست تولید کنند. در دوران پیش از صنعتی شدن زنانی نیز بودند که در صنعت کلاه و نصب قیطان و روبان بر روی کلاه ها به کار اشتغال داشتند؛ اما در آغاز قرن بیستم و با اختراع ماشین ها این شیوه از کار نیز جای خود را به شیوه جدید بر اساس ماشین آلات جدید داد.

کارخانه ها
از جمله نتایج انقلاب صنعتی، افزایش کارخانه ها، به ویژه کارخانه های نساجی بود. به این ترتیب کار از خانه به بیرون و کارخانه انتقال یافت. قدرت مرکزی منبعی بود که ماشین ها را به راه می انداخت و موتورهای بخار آب از جمله لوازمی بودند که نیروی محرکه در کارخانه ها را مهیا می کردند. رشد چشمگیر بهره وری در آن دوران در صنعت پنبه روی داد و اختراع دستگاه های نخ ریسی، پشم ریسی و… انقلابی را در این صنعت به وجود آورد. بریتانیا در این زمان شروع به تولید پارچه های پنبه ای با قیمت پایین کرد. این امر موجب تشویق مصرف داخلی و صادرات این نمونه از پارچه ها شد. در انگلستان ماشین آلات مربوط به صنعت پارچه به آرامی پیشرفت کرده، نقایص آن برطرف شده و در طول سال های ۱۸۳۰ به طور گسترده ای مورد استفاده قرار گرفتند. به این ترتیب در حالی که پنبه مهم ترین جایگاه را در صنعت نساجی در انقلاب صنعتی داشت، پیشرفت ماشین آلات مربوط به کتان، ابریشم و تولید پشم آن نیز در این کشور صورت گرفت. ظهور ماشین آلات جدید همچنین یک تغییر جنسیتی را در نیروی کار تولید پارچه به وجود آورد. تا پیش از انقلاب صنعتی زنان با استفاده از یک چرخ نخ ریسی کار تاباندن نخ را بر عهده داشتند؛ در این دوران مردها نمی توانستند برخلاف زنان که به چالاکی ماشین های ریسندگی را می چرخانند، این ماشین ها را بچرخانند، در عوض آنها به کارهایی که قدرت بدنی بیشتری نیاز داشت، گرایش داشتند. مردان در این دوره به نسبت زنان در بافندگی بیشتر حضور داشتند. بنابراین مردها با مهارت تلاش کردند که فرآیندهای اتمام کار مانند ترکیب پشم یا پوشاک را به عهده بگیرند. با صنعتی سازی، این تقسیم کار تغییر پیدا کرد. زنان از ماشین های بافندگی استفاده کردند اما صنعت ریسندگی بیشتر توسط مردان اشغال شد، زیرا مردان مخالف حضور زنان در این صنعت بودند و تلاش می کردند که رقابت پذیری را در آن کاهش دهند.

داده های جدول شماره۲ از ۸۲ کارخانه پنبه ، ۶۵ کارخانه پشم، ۷۳ کارخانه کتان، ۲۹ کارخانه ابریشم، ۷ سفال، ۱۱ کارخانه توری، یک رنگرزی، یک کارگاه شیشه و ۲ کارخانه تولید کاغذ در سراسر بریتانیا انتخاب شده است. در حالی که کارهای با مهارت بالادراختیار مردان قرار گرفت، زنان به سمت بخش های دیگری از کارها رفتند. در لیدز سال ۱۸۲۵ عمدتا استخدام دختران نوجوان صورت می گرفت. این دختران اغلب به عنوان دستیار استخدام می شدند. جدول دو نشان می دهد که اکثریت (حدود ۵۷ درصد) زنانی را که در کارخانه ها کار می کردند، زنانی تشکیل می دادند که زیر ۲۰ سال سن داشتند. در این دوره زنان به طور گسترده در صنایع نساجی به کار گرفته می شدند و تعداد بالایی از کارگران صنایع پنبه، کتان و ابریشم را شامل می شدند. خارج از صنعت نساجی، زنان در صنعت سفال و کاغذ به کار مشغول بودند اما در صنعت رنگ یا شیشه حضوری نداشتند. از زنانی که در کارخانه کار می کردند، ۱۶ درصد زیر سن ۱۳ سال، ۵۱ درصد بین سنین ۱۳ تا ۲۰ سال و ۳۳ درصد ۲۱ سال و بالاتر بودند. به طور متوسط میان دختران و پسران زیر ۱۵ سال دستمزد به شکل یکسانی پرداخت می شد؛ اما از سن ۱۶ سال به بعد یک شکاف بزرگ میان دستمزد زنان و مردان وجود داشت به نحوی که در سن ۳۰ سالگی، زنان یک سوم مردان حقوق دریافت می کردند.

روزنامه دنیای اقتصاد، شماره ۲۶۷۵ به تاریخ ۷/۴/۹۱، صفحه ۳۱ (تاریخ اقتصاد)

————————————————————————————