جای خالی سلیقه مشتریان جهانی در نقشه فرش ایرانی

 

فرش های رنگین با نقش های ناب ایرانی که هر نقش و نگارش گویای خرده فرهنگ های کهن ایران زمین است. روی هم در حجره های قدیمی پهن شده است و نور آفتاب پاییزی که از روزنه ها و شیشه های ترک خورده حجره ها عبور کرده به این نقش و نگارها جلای خاصی می بخشد و مشتریان را جذب می کند و پیرمرد با ذوق و شوق خاصی فرش ها را در برابر چشمان مشتریان ورق می زند.

مشتری که از ظاهرش پیداست از دیاری دیگر به این سرزمین آمده خیلی در حجره نه چندان بزرگ فرش فروش نمی ماند، هم قیمت ها خیلی بالاست و هم آن چه او در نقش و رنگ جست وجو می کند مطابق با سلیقه اش نمی یابد. اما کنار در حجره، گلیم رنگ و رو رفته با زمینه سبز چشمانش را می گیرد با آن که گلیم پاره است حاضر است برای آن پول خوبی بدهد با لهجه فارسی دست و پاشکسته سفارش یک تخته قالیچه پوست پیازی برای آینده می دهد. او مثل هر خریدار خارجی دیگر با نام و آوازه فرش ایران به ایران آمده است. اما غیر از گلیم چیزی نمی خرد و سفارش یک فرش پوست پیازی می دهد که با سلیقه او هم خوانی دارد. این واقعیت نشان می دهد که بی دلیل نیست که گاهی فرش ها در انبار می ماند و یا در حجره ها گرد و غبار می خورد.

قدمت بیش از ۲۵۰۰ ساله فرش

اسناد تاریخی نشان می دهد که بافت قدیمی ترین فرش در جهان با نام «فرش پازیریک» که به روزگار هخامنشیان مربوط می شود به ایران تعلق دارد یعنی قدمتی بیش از ۲۵۰۰ سال. این اثر هنری ماندگار که روزی منبع درآمد خوبی برای یک خانوار و محلی پردرآمد برای صاحبان سرمایه بود با ورود صاحب منصبان سیاسی و تجار کشور به تولید فرش‌،وسیله ای درآمدزا شد برای حکام و پادشاهان تا هزینه های لشکری و کشوری را با فروش و صدور فرش ایرانی ساماندهی کنند. هدیه فرش به رسم پیشکش هر چند از شیوه های مرسوم برای مراودات سیاسی بود اما آغاز صادرات فرش ایران از تبریز در دوره حکومت ناصرالدین شاه شکل گرفت و از این راه درآمدهای قابل توجهی برای دولت ایران به ارمغان آورد. فرش ایران در دورانی که سیاست ضعیف قاجار ایران رابه لبه پرتگاه نابودی می کشاند کشور را از سقوط نجات داد و این نخستین گام برای ورود فرش ایرانی به بازارهای جهانی بود.

توسعه صنعت و رکود فرش

اسماعیل حقدادی تولیدکننده قدیمی فرش دست باف در اراک دوران طلایی بافت فرش و صادرات را از سال های ۱۳۴۰ به بعد مطرح می کند و می گوید: فرش ایرانی به دلیل نقشه های منحصر به فرد با برگزاری نمایشگاه و بازاریابی، مشتری خود را سال ها به عنوان تولیدی بی رقیب در جهان حفظ کرد تا چند سال پیش هم بازار بد نبود البته روی کارآمدن صنعت فرش دست باف با توسعه صنایع در کشور بازار داخلی فرش را تغییر داد اما در مورد صادرات اثری نکرد. او بدترین برهه زمانی رکود تولید و صادرات را مربوط به چند سال اخیر می داند و می گوید: این روزها دیگر فرش اراک و ساروق که شهرت جهانی دارند خریدار ندارد، تعداد بافنده ها کم شده، رنگ آمیزی فرش ها به روز نیست و فرش های سنتی‌باف با سلیقه بازار جهانی که مدام در حال تغییر است فاصله دارد. وی یارانه های پرداخت شده را نوعی تیر خلاص به تولید فرش می داند و می گوید: پرداخت یارانه باعث شد که همین اندک بافنده هم دلخوش به پول بادآورده، رغبتی به بافت فرش نشان ندهند. او کاهش تولید، اصرار بر سنتی بافی با همان نقشه و طرح های ۴۰،۵۰ سال پیش در معدود کارگاه باقی مانده فرش را دلیل از دست دادن مشتری در بازارهای جهانی و کاهش صادرات می داند.
تولید با شناخت سلایق متنوع

درست است که فرش ایرانی قدمت ۲۵۰۰ ساله دارد و روزگاری هم در بازارهای جهانی مشتریان فراوانی داشته است. اما نباید فراموش کرد که امروزه، تنوع‌طلبی در بازارهای جهان رایج است. به همین دلیل باید ابتدا سلیقه و ذائقه مشتریان را در بازارهای جهانی بشناسیم و آن گاه کالای مورد نظر را با توجه به تقاضاهای موجود در بازار تولید کنیم. چرا که اگر غیر از این باشد، آن چیزی را که تولید می کنیم، ممکن است برایش مشتری پیدا نشود.

محسن شفیقی رئیس شرکت فرش استان مرکزی نیز با این تولیدکننده قدیمی هم عقیده است.

وی علی رغم این که فرش های شرکت را از نظر ثبات رنگ، دارا بودن شناسنامه و نقشه های منحصر به فرد ارزشمندترین فرش دست باف ایران می داند اما معتقد است که فرش های تولیدی کشور صادراتی نیست و می گوید: ما تا سلیقه جهانی را نشناسیم نمی توانیم بازار قبلی خود را در جهان به دست آوریم. بنابراین باید ابتدا سلایق مشتریان در بازارهای جهانی را خوب بشناسیم و سپس تولید کنیم.
شفیقی ضمن اظهار تاسف از قدرت یافتن کشورهای رقیب مثل هند، پاکستان و چین در بازارهای جهانی تصریح می کند: فرش ایران را با فرش ساروق، اراک، تبریز، کرمان و… در جهان می شناختند. ما تولیدکننده بزرگی در دنیا بودیم اما مدت هاست که سفارشی برای تولید نداریم در عوض کشورهایی که در زمینه بافت هزار سال از ما عقب تر بودند حالا در بازارهای جهانی برای خود جایگاه دارند به عنوان مثال، افغانستان کارشناس از آمریکا می آورد تا بافتی مطابق با سلیقه جهانی داشته باشد. رئیس شرکت فرش استان مرکزی متذکر می شود: در حالی که رقبا نقشه را کنار گذاشته و روی رنگ کار می کنند ما هنوز در نقشه های چند دهه قبل درجا می زنیم و از کاربرد رنگ های متنوع در جذب مشتریان غفلت کرده ایم. وی بر لزوم توجه مرکز ملی فرش روی تولید و شناسایی بازار تاکید می کند و می افزاید: با مدیریت صحیح صادرات فرش می توان متناسب با شرایط بازار جهانی حرکت کرد. بدون تردید اگر صادرات فرش به درستی مدیریت نشود. وضعیت ممکن است از این هم که هست بدتر شود.

غلامرضا عباسی مدیر روابط عمومی مرکز ملی فرش ایران توجه به سلیقه مشتری در بازارهای جهانی را شرط موفقیت می داند و می گوید: نادیده گرفتن سلایق جهانی گاهی باعث می شود آن چه در نظر ما زیباست در نظر مشتریان خارجی زیبا نباشد بنابراین ما بر اساس سلیقه خود تولید می کنیم و می خواهیم همان سلیقه را در بازارهای جهانی عرضه کنیم به عنوان مثال فرش هایی که با نقش پرنده ها و حیوانات بافته می شود. این نوع فرش ها در کشور چین که اغلب مذهب بودایی دارند مشتری نخواهد داشت.

بنابراین قبل از تولید و صادرات فرش باید فرهنگ ها را در بازارهای جهانی خوب بشناسیم و به باورهای مشتری، شرایط جغرافیایی، اعتقادات و شرایط اقتصادی مردم توجه داشته باشیم.

عباسی می گوید: بازار کشورهای بزرگ یکنواخت نیست .منطقه به منطقه فرق می کند و این کار هر چند پیچیده و سخت است اما اگر علمی و کارشناسانه انجام شود صرفه اقتصادی زیادی با افزایش صادرات برای کشور دارد.

هنوز اعتبار سال ۹۰ برای تبلیغات و مطالعه بازار به مرکز ملی فرش ابلاغ نشده است هر چند مدیر روابط عمومی مرکز ملی فرش بر بازاریابی تاکید دارد اما دیر ابلاغ شدن اعتبارات عامل بازدارنده ای است که معاون امور بازاریابی این مرکز از آن گله مند است. مجتبی فیض اللهی با ابراز تاسف از این وضعیت می گوید: حدود ۸ ماه از سال می گذرد اما هنوز اعتبارات تبلیغات و مطالعه بازار سال ۹۰ ابلاغ نشده است و ما در شناخت بازارهای جهانی نسبت به رقبا عقب هستیم.

در اقتصاد مقاومتی باید اولویت ها شناسایی شود که فکر می کنم در زمینه فرش که از مصادیق بارز تولید ملی است حمایت دولت از صنعت فرش در راستای حمایت از تولید ملی است.

«علی ملکی» معاون امور تولید مرکز ملی فرش ایران هم بی توجهی به نیاز بازار آن چه او «کوربافی» می نامد را بزرگ ترین آسیب بازار فرش ایران می داند و می گوید: در کشور ما استاندارد تعریف شده ای در تولید فرش نیست .کارگاه ها با سلیقه خود کار می کنند و برخی از تولیدکنندگان کارآمد نیستند و بافت را تجربی دنبال می کنند در حالی که شناخت سلایق و بازار خود یک نوع هنر است و ما باید به این هنر هم توانا شویم چرا که فرش ایران، هنوز مشتریان خود را دارد و هم چنان بیشترین سهم بازار البته کمتر از سال های قبل در اختیار ایران است.

احمدعلی بابایی رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان همدان با توجه به اهمیت سلایق مشتریان در خرید فرش ایرانی می گوید: در حال حاضر تنها اشکال موجود این است که بافنده بدون توجه به سلیقه بازار می بافد حتی از سلیقه بازار خارجی هم اطلاعی نداریم. نمی دانیم ایتالیایی ها، ژاپنی ها و… چه نوع فرشی را می پسندند و بدون توجه به سلایق بازار داخل و خارج فرش تولید می کنیم و در نتیجه یک سال بعد با زحمت فراوان و هزینه سرمایه تازه متوجه می شویم که محصول ما خریدار ندارد چون سلیقه مصرف کننده را در نظر نگرفتیم و انتظار داریم فرشمان به فروش برسد.

بنابراین قبل از این که فرش را ببافیم باید آن را بفروشیم. به این ترتیب که طرح و نقشه آن را ارائه می دهیم اگر بازار پسندید سفارش می گیریم و تولید می کنیم. بزرگ ترین کارخانه های تولید اتومبیل در دنیا سفارشی کار می کنند. ابتدا سفارش می گیرند سپس بر اساس سلیقه مصرف کننده اتومبیل تولید می کنند و در نهایت آن را می فروشند.

وی می افزاید: ما باید کار طراحان و نقشه کشان فرش را در استان به صورت تشکیلاتی دنبال کنیم. باید یک انجمن صنفی تشکیل دهند و در قالب این انجمن کار کنند و در سطح کشور یک مدیریت راهبردی برای خودشان درست کنند. می توانیم با این انجمن ها سلایق بازار دنیا را شناسایی کنیم. تا با شناسایی سلیقه بازار، این انجمن ها شروع به طراحی نقشه بر اساس سلیقه روز دنیا کنند و با توجه به توانمندی های بافندگان استان های مختلف بین استان ها توزیع کنند. در استان همدان نیز نامه این انجمن برای ارشاد نوشته شده و هیئت موسس را معرفی کرده ایم.

وی افزود: همچنین نقشه های قدیمی را جمع آوری کرده ایم و تلاش می کنیم بر اساس نقشه های جدید فرش تولید کنیم.

علی بابایی افزود: طرح های افشان، لچک ترنج، شاه عباسی، بته ای، ماهی، ماهی درهم، دسته گلی، حاج خانمی، شکارگاهی، کله گلی و آصادقی نقشه ها و طرح های معروف همدان هستند که در مناطقی مثل ببوک آباد، مهربان، ازندریان، جوزان، حسین آباد و اشوند بافته می شوند.

حمیدرضا عابد، مدیرعامل شرکت فرش ایران قدیمی ترین مرکز فعال در تولید فرش دست باف کشور می گوید: بالاترین سهم بازار جهان، ۴۰درصد در اختیار فرش ایران است.

به نظر او هم بی توجهی تولید کننده به تغییر تقاضای بازار از سهم ۸۰ تا ۹۰ درصدی ایران در بازارها کاسته است. «عابد» کاهش تقاضا در بازار داخل را ناشی از شرایط اقتصادی مردم می داند و می گوید: زمانی خرید فرش دست باف یک سنت و یک معامله سودآور بود و مردم با این باور که فرش دست باف هرچه پا می خورد ارزشمندتر می شود حداقل یک تخته فرش دست باف در منزل داشتند. او ابهام در تصدی گری شرکت فرش دستباف را به ضرر سیاست های هدف گذاری شده شرکت فرش می داند و می افزاید: در مرکزی که حافظ اصالت فرش دست باف ایرانی است در حالی که نیروهای باتجربه بازنشسته می شوند به دلیل همین بلاتکلیفی مجوز استخدام نیروی جایگزین نداریم و این در نهایت ضربه به تولید است.

هر چند تاریخ صادرات فرش دست باف ایران زمین یک قرن قدمت دارد و گاهی در گذشته، درآمد های حاصله از فروش فرش راهی برای برون رفت کشورمان از سقوط بوده اما امروز فرش ایران با سابقه ۲۵۰۰ ساله و یک قرن صادرات به دلیل این که متناسب با سلیقه مشتریان بافته نمی شود در حجره ها گرد و غبار می خورد.

چکیده گزارش

قدیمی ترین فرش در جهان با نام «فرش پازیریک» مربوط به دوره هخامنشیان است. بنابراین بافت فرش در ایران قدمتی ۲۵۰۰ ساله دارد و روزگاری فرش منبع درآمد خوبی برای خانوارها محسوب می شده است به طوری که از سال ۱۳۴۰ فرش ایرانی به دلیل نقشه های منحصر به فرد تقریباً در بازارهای جهانی بی رقیب بود. اما چند سالی است که فرش ایرانی در بازارهای جهانی افت کرده است و کارشناسان علت این افت را مربوط به نقشه ها، نوع رنگ آمیزی، بافت و کیفیت فرش ایرانی می دانند و برای خروج از این شرایط، شناخت و توجه به سلایق مشتریان را در بازارهای جهانی موثر قلمداد می کنند.

 

منبع: کارپتور