حال و روز فرش دستباف آران و بیدگل خراب است

 

فرش دستباف قطعه‌ای دیگر از هویت شهر ماست که اگر برای حفظ آن اقدامی سریع برای حمایت از شاغلان آن صورت نگیرد، از دست خواهد رفت و به یادها سپرده خواهد شد.

بیستم خردادماه مصادف با نهم ژوئن، به عنوان روز جهانی صنایع دستی نامگذاری شده است تا بهانه‌ای برای احیای صنایع دستی در سراسر جهان باشد. به همین بهانه در این جا نگاهی کوتاه به پیدایش و حال و روز فرش دستباف آران و بیدگل خواهیم داشت که روزگاری مهم ترین رکن گذران زندگی مردم شهرستان بود، ولی امروز در رکودی سرد فرو رفته است…

آغاز قالیبافی با پایان دوره ریسندگی

هنر و صنعت رایج در بافت تاریخی آران و بیدگل در ابتدا، شعربافی و جولایی بوده که مرکز اصلی این صنایع محله توی ده بیدگل بوده است. در این محله هنوز هم می‌توان به صورت پراکنده آثار و بقایایی از چنین مراکزی پیدا کرد. گفته می‌شود در گذشته در کارگاه‌های شعربافی آران و بیدگل بیش از ۴۰ نوع پارچه با کیفیت ممتاز بافته می‌شد و تمامی مراحل خراطی، طراحی، رنگرزی، بافت و شومالی آن در خود شهر صورت می‌گرفت.

 

چنین مسأله‌ای نشان از وجود فن بالای تولید این صنعت در شهر دارد که می‌توانست در زمان خود به عنوان پایه‌ای برای رشد فناوری در حوزه ریسندگی و بافندگی به کار گرفته شود. گویا پس از هجوم صنعت جدید و انقراض پارچه بافی به شیوه سنتی بود که مردم آران و بیدگل بیشتر به قالی بافی روی آوردند. در این مورد گفته می‌شود که اهالی آران و بیدگل قبل از جنگ جهانی اول نیز قالیبافی را به عنوان حرفه‌ی خود دنبال می‌کردند، با این حال بعد از آن بوده که توجه جدی به این صنعت معطوف شده است.

یکه تازی قالی دستباف در صنعت آران و بیدگل

با ورود صنعت قالیبافی دستی در دهه‌های گذشته و توسعه و افزایش درآمد آن تا چند برابر درآمد کشاورزی، اکثریت خانواده‌های ساکن شهرستان به این صنعت و مشاغل جنبی آن روی آوردند و کارهایی مثل نقشه کشی قالی، رنگرزی، چله دوانی و تجارت قالی رونق گرفت. در سال‌های منتهی به اواخر دهه‌ی هفتاد، قالی بافی در کنار کشاورزی قطب اصلی امرار معاش مردم شهرستان بود و نقش مهمی در وضع مالی و اقتصادی مردم داشت و قالیبافان این شهر بهترین قالی‌های پشمی را با طرح‌های گوناگون و در اندازه‌های مختلف تولید کردند.

 

سال‌های احتضار

بر اساس آمار غیر رسمی تعداد دارهای قالی در آران و بیدگل، در اوایل دهه هفتاد بیش از ۱۷ هزار دستگاه بوده است و نزدیک ۲۴ هزار و ۵۰۰ نفر در آران و بیدگل به قالیبافی و پیشه‌های مربوط به آن اشتغال داشتند. این آمار نزدیک ۱۰ سال پیش به ۳ هزار و ۴۰۰ دستگاه و ۳ هزار و ۵۰۰ شاغل رسید و به نظر می‌رسد در حال حاضر این تعداد به حدود ۱۰۰۰ دستگاه دار قالی رسیده باشد.

در این بین عدم حمایت دستگاه مسئول دولتی از این صنعت دستی یکی از عوامل افول و رکود آن بوده است. هر چند در دو سه دهه‌ی اخیر کارهایی مثل ایجاد پوشش بیمه تامین اجتماعی برای قالیبافان نشان از توجه نسبی برای احیای این هنر داشت، با این وجود در حال حاضر وضعیت این صنعت با قوت گرفتن و یکه تازی کارخانجات تولید فرش ماشینی رو به وخامت گذارده است.

 

تولید بدون خریدار

گذشته از این‌ها، آن چه به عنوان بزرگ ترین مشکل صنعت قالی دستباف آران و بیدگل خودنمایی می‌کند، فقدان بازاریابی درست و ناتوانی تولیدکنندگان در عرضه‌ی محصولات است. همین عامل سبب شده است دوره‌های طولانی رکود به صورتی متوالی بر پیکر نزار این صنعت ضربه بزند، ضربه‌هایی که قالیبافان را از ادامه‌ی این پیشه دلسرد می‌کند.

هم اکنون آران و بیدگل که زمانی قطب تولید فرش دستباف منطقه بود و حتی کاشان نیز زیر سایه‌ی تولیدات آن اسم و رسمی برای خود دست و پا کرده بود، دچار افول شده است.

 

فرش دستباف قطعه‌ای دیگر از هویت شهر ماست که اگر برای حفظ آن اقدامی سریع برای حمایت از شاغلان آن صورت نگیرد، از دست خواهد رفت و به یادها سپرده خواهد شد.