خودکفایی گندم چگونه برباد رفت ؟

 

گروه اقتصادی-فرزانه غلامی:بعضی روزها به یاد ماندنی اند،نمونه اش سه شنبه ۲۶ آبان ماه ۸۳؛روزی که سالن اجلاس سران برپایی جشن شکر گزاری خودکفایی گندم را به خود دید.

در آن روز وزارت جهاد کشاورزی افزون بر برخی شخصیت های کشوری و لشکری، خبرنگاران را هم دعوت کرد تا یکی از ناب ترین صحنه های اقتدار ملی را به ثبت برسانند .

بنا به فلسفه برپایی مراسم در مرکزی ترین نقطه سالن،بافه ای بزرگ از گندم مستقر کرده بودند؛ بافه ای متشکل از خوشه های بی شمار و به هم چسبیده گندم تا به این واسطه سالن اجلاس سران با ساختار منحصر به فردش عظمتی دو چندان یابد.
جشن شکرگزاری خودکفایی گندم به قدری مهم و اثر گذار بود که ماهها برایش تبلیغ و اطلاع رسانی کردند، اما از آن روز تا کنون و پس از سپری شدن بیش از ۷ سال،گندم این محصول راهبردی روزهای تلخ و شیرین زیادی به خود دیده است.

واردات زیگزاگی گندم!

گندم محصولی راهبردی است که افزون بر ارزش غذایی جنبه امنیتی دارد و ۵۰ درصد جیره غذایی کشور ما را تشکیل می دهد.
روزی که جشن شکرگزاری خودکفایی گندم برگزار شد مسوولان بصراحت اعلام کردند به عنوان یکی از بزرگ ترین مصرف کنندگان این محصول این پس به حدی از تولید رسیده ایم که دیگر هیچ کشوری نمی تواند از اهرم گندم برای رسیدن به مقاصد سیاسی و استیلا بر ایران استفاده کند.
ایران با وارد کردن شش میلیون و ۸۰۰ هزار تن گندم طی سال ۱۳۷۷ به عنوان نخستین وارد کننده گندم در جهان مطرح بود، اما همزمان با

برپایی این مراسم از به عنوان وارد کننده عمده گندم جهان از فهرست فائو خارج شد.
از آن پس تا سال ۸۶ حتی برای صادرات گندم هم برنامه ریزی می شد، به طوری که در پایان شهریور همان سال قراردادی برای صادرات پانصد هزار تنی گندم مازاد بر نیاز کشور منعقد و ایران رسما به صادرکننده یکی از مهم ترین محصولات کشاورزی جهان تبدیل شد.
واقعیت این است که فصل شیرین صادرات گندم دیری نپایید و از سال ۸۷ به بعد فصل غم انگیز تجارت گندم بار دیگر شروع شد به گونه ای که محمد رضا نادری، معاون وقت گمرک ایران میزان واردات گندم در یازده ماهه سال ۸۷ را معادل ۴ میلیون و ۹۷ هزار و ۱۰۰ تن اعلام کرد و دلیل این پسروی عوامل جوی از جمله پدیده خشکسالی اعلام شد.
در همان سال وزیر بازرگانی از توقف صادرات گندم و بر هم خوردن برنامه صادرات پنج برابری نسبت به سال ۸۶ خبر داد و تا پایان سال بنا به اعلام گمرک ۶ میلیون تن گندم به کشور وارد.

وزارت بازرگانی در سال ۸۸ اعلام کرد «نیازی به واردات گندم نداریم»، اما هنوز دو ماه از سال نگذشته بود که گمرک میزان واردات گندم به کشور را در دو ماهه اول سال فوق دو برابر مدت مشابه سال قبل از آن اعلام کرد.
گفته شد مبنای این کار مصوبه پایان سال ۸۷ هیات وزیران است که ورود پنج میلیون تن گندم به کشور را در سال ۸۸ مجاز دانسته است.
بنا به اعلام گمرک در ۵ ماهه اول سال ۸۸ در مجموع از ۱۶ کشور جهان حدود سه میلیون و ۴۱۰ هزار تن گندم وارد ایران شد، حال آنکه قرار بود در آن سال تولید گندم کشور تثبیت شود!

سال ۸۹ آغاز شد و مسوولان دوباره از خودکفایی حرف زدند.در ابتدای سال پیش بینی شد با تولید ده تا ۱۲ میلیون تنی گندم ، خودکفایی کشور در این بخش محقق و نیاز به واردات گندم برطرف شود.بر همین اساس اخباری مبنی بر انعقاد قرارداد صدور گندم با چند کشور منتشر شد.بنا به اعلام مسؤولان وزارت جهاد کشاورزی در سال ۸۹ و پس از دو سال خشکسالی و سرمازدگی،کشور با تولید ۵/۱۴ میلیون تن گندم به خودکفایی رسید.

اما کمی پس از آن معاون وزیر بازرگانی از واردات بیش از ۸۴۷ هزار تن گندم به ارزش بیش از ۱۸۷ میلیون دلار در هشت ماهه منتهی به آبان سال ۸۹ خبر داد.اجرای قانون هدفمندی یارانه ها از ۲۸ آذر سال ۸۹ پشتوانه ای بود برای اینکه وزارت بازرگانی در مورد کاهش نیاز کشور به ۵/۹ میلیون تن گندم اطلاع رسانی کند و برای چندمین بار از قطعی شدن خودکفایی در گندم طی همان سال خبر دهد.
در سال جاری اما توأم با ادامه اجرای قانون هدفمندی یارانه ها آمار و ارقام گمرک از واردات ۱۲ هزار تنی گندم به ارزش سه میلیون دلار به کشور طی سه ماهه نخست سال حکایت دارد.

در همین حال بر اساس تازه ترین آمار،امسال بیش از ۵ میلیون و ۴۰۰ هزار تن گندم از کشاورزان خریداری شده است که این میزان حدود ۳ میلیون تن کمتر از خرید تضمینی سال گذشته است که با احتساب خرید یک میلیون تنی گندم از سوی بخش خصوصی در مجموع میزان خرید گندم از کشاورزان به کمتر از ۷ میلیون تن می رسد.

مسوولان معتقدند، برای قضاوت درمورد آمار و ارقام باید تا پایان سال صبر کرد.به گفته آنان پس از هدفمندی یارانه ها به خاطر افزایش قیمت آرد، کشاورزان بیشتر گندم تولیدی خود را برای خود مصرفی و خود تأمینی ذخیره سازی و انبار می کنند.
نکته قابل تأمل دیگر اینکه برای سال جاری صادرات چهارمیلیون تنی گندم هدفگذاری شده که این رقم چهار برابر سال گذشته است، اما درهمین حال رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس صادرات گندم را به دلیل خشکسالی در ۷ استان غیر ممکن می داند.در این میان تازه ترین خبرها حاکی از واردات یک میلیون تن گندم از پاکستان به ایران طی یک معامله تهاتری حکایت دارد.

واردات تهاتری

دکتر محمدمهدی به کیش در این خصوص می گوید:واردات قابل توجه گندم در سالهای اخیر دلیل مشخصی ندارد ،ما جشن خودکفایی گرفته ایم، ولی باز هم واردات بشدت افزایش یافته است.

او اضافه می کند:شخصا با خودکفایی چندان موافق نیستم زیرا با راهبرد توسعه صادرات همخوانی ندارد، از سوی دیگر، در شرایط حاضر در دنیا کالای استراتژیک وجود ندارد که به دلیل امنیت نگران آن باشیم. هر کالایی نیاز داشته باشیم، به هر مقدار در دنیا قابل تامین است، بویژه در مورد مواد اولیه غذایی که برای تامین آن هیچ مشکلی وجود ندارد.
عضو هیأت رئیسه اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران هم ضمن اشاره به خبر واردات تهاتری گندم از پاکستان به خبرنگار ما می گوید:این خبر لزوما بار منفی ندارد، چون واردات یک میلیون تنی عددی نیست که نگران آن باشیم.

مسعود دانشمند اضافه می کند:گندم مصرفی کشور ترکیبی از گندمهای مختلف است و اینکه در فصل برداشت گندم بفروشیم و در غیر از آن زمان گندم بخریم جزو اصول اقتصاد کشاورزی است.ما به خاطر خشکسالی سال گذشته به ۳ تا ۴ میلیون تن واردات گندم نیاز داریم تا هم ذخیره راهبردی کشور تامین شود و هم ترکیب گندمهای مصرفی به طور کامل صورت گیرد.وی ادامه می دهد:ایران،پاکستان،ترکیه و ۷ جمهوری استقلال یافته شوروی سابق عضو سازمان اکو هستند و معاملات تهاتری دارند یعنی از هم کالا می خرند و به هم کالا می فروشند.

خودکفایی توأم با واردات

به باور بعضی از صاحبنظران برگزاری جشن خودکفایی به معنای بی نیازی کشور به واردات گندم و خودکفایی در تولید نبود، بلکه این جشن به معنای تغییر روش کاربری زمین ها از کاشت سنتی محصولات دیگر در زمین های مربوط به کاشت گندم بود تا به سمت تولید انحصاری این محصول غذایی پیش برویم!

نگاهی به آمار واردات گندم پس از اعلام خبر خودکفایی در سال ۸۳ نشانه این مساله است که کشور به نوعی در میانه راه خودکفا شدن و نیاز به واردات سرگردان مانده است.به عبارتی صادرات جسته و گریخته گندم و در کنار آن آمار مربوط به واردات که تا حدود زیادی به خشکسالی و دیگر پدیده های جوی منتسب می شود بیانگر این است که حتی اگر در مواردی محکم قدم برداشته ایم، اما هنوز به واردات گندم نیاز داریم.