دارنده مهر اصالت «مخمل نقش برجسته» از سازمان یونسکو عنوان کرد

نویسنده: فروغ صالحی شهرابی

طبه راستی آیا صنایع دستی رو به فراموشی است، آیا دیگر نمی توان از صنایعی که همیشه و در همه جا حرف نخست را از نظر فرهنگ، تمدن و تاریخ می زند، نامی برد و اکنون آیا باید صنایع دستی را فقط در گوشه پستوی خانه ها، آن هم خانه های قدیمی که از آبا و اجدادمان به یادگار مانده است، دید؟! برای این که از اوضاع و احوال صنایع دستی کشورمان با خبر شویم، فرصت را غنیمت شمرده و به سراغ کسی می رویم که دارنده مهراصالت «مخمل نقش برجسته» از سازمان یونسکو است، جمشید خداداد نوش آبادی، متولد سال ۱۳۵۱ با مدرک دیپلم در رشته علوم تجربی در سال ۱۳۷۷ به استخدام اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کاشان درآمد و از همان ابتدا در مرکز هنرها و صنایع دستی در بخش مخمل بافی زیر نظر استاد یاالله مشغول به کار شد.

اول مخمل ساده را یادگرفت وسپس به این فکر افتاد که مخمل گلدار (نقش برجسته) را در این مرکز راه اندازی کند که البته به این آرزو رسید و توانست با همت استاد یاآلله تصمیمش را عملی کند. خداداد نوش آبادی درباره شروع کارش این طورتوضیح می دهد: «بافت مخمل (گلدار یا ساده) نیاز به سه نفر کارگر دارد که عبارتند از یک نفر بالای دستگاه برای طراحی و تنظیم نقشه کار، یک نفر کنار دستگاه برای تثبیت طرح و یک نفر بافنده که مجموع کار را انجام دهد، البته من در حال حاضر همه این کارها را به تنهایی انجام می دهم. «جالب این که جمشید قبل از اینکه به استخدام اداره میراث فرهنگی استان دربیاید، هیچ علاقه ای به کار بافندگی و مخمل بافی نداشته است و به همین علت هم تا آن زمان هیچ فعالیتی در این زمینه انجام نداد، اما بعد از استخدام و اشتغال به کار در این زمینه به این هنرعلاقه مند شده است. وی درباره تعریف مخمل با کمی مکث و تامل می گوید: «پارچه ای است نخی یا ابریشمی که بیشتر از جنس ابریشم در بافت آن استفاده می شود که یک طرف آن از پرزهای نرم و لطیف تشکیل و طرف دیگر آن بافت ساده دارد و پرزهای آن مانند فرش به یک طرف خواب دارد، مخمل برخلاف بافت های دیگر که از تار و پود تشکیل شده اند، یک سری تار اضافی به نام هاب دارد که پرز دستگاه هم محسوب می شود. مخمل گلدار هم تلفیقی از زری بافی و مخمل ساده است چون مانند زری نقشه و مانند مخمل ساده پرز دارد و اوج هنر نساجی ایران محسوب می شود.»

خداداد ادامه می دهد: «در قدیم در کنار هر دستگاه و کارگاه چند شغل ایجاد می شد، در کنار همین مخمل بافی هم شماری مشغول ساختن دفتین، شانه (این شانه ها از جنس نی هستند که نی را با ظرافت خاصی می تراشیدند و کنار هم می گذاشتند)، نورد، سنگ لنگر و یک عده ای هم خود دستگاه و اسکلت آن را می ساختند. به این صورت چند شغل در کنار هر کارگاه ایجاد می شد و به اشتغال زایی کمک می کرد و کار هم زیاد بود که متاسفانه همه از بین رفته است، خب این از مشکلات کار ماست، چراکه ما الآن باید هر کاری را خودمان انجام دهیم و هر چه می خواهیم را خودمان درست کنیم. در کاشان هم فکر می کنم بیشتر از ۴ دستگاه مخمل بافی وجود ندارد که دو دستگاه آن در همین مرکز و یکی از آن ها در اختیار پسر استاد یاالله و دیگری نزد دوست و همکارم استاد همتی است. وی درباره کار ارسالی خود به یونسکو می گوید: «پارچه های مخملی که ما در این مرکز می بافتیم در ابتدا حاشیه نداشت که من برای چهار طرف کار حاشیه درست کردم و کار در سال ۱۳۸۸ به یونسکو ارسال و موفق به دریافت مهر اصالت شد، این حاشیه ها فکر و کار خودم بود که به شکل کاملاً جدیدی تولید شده بود، از مشخصه های آن هم این است که برای نخستین بار نام خودم را در حاشیه پایین آن نوشتم و از پود گلابتون در آن استفاده کردم.» خداداد نوش آبادی درباره حضورش در نمایشگاه های مختلف می گوید: «تا کنون در نمایشگاه های متعددی از جمله نمایشگاه بین المللی تهران به مناسبت هفته صنایع دستی و نمایشگاه های اصفهان، تبریز وکاشان شرکت کردم و البته هنوز موفق به شرکت در نمایشگاه های خارجی نشده ام.» این استاد مخمل بافی، درباره مشکلات و معضلات کار مخمل بافی می افزاید: «ساختن بخش های مختلف دستگاه، مهارت و تخصص ویژه ای را می طلبد و الآن هم برایشان ارزش ندارد که آن را انجام دهند، بنابراین خودمان مجبور به تعمیرآن هستیم و از همه مهمتر از آنجا که این هنر جزو هنرهای سخت و دشوار محسوب می شود، دیگر کسی به آن علاقه نشان نمی دهد و حتی ممکن است تا چند سال دیگر این کارها و حرفه ها وجود نداشته باشد و فراموش شود.»

او ادامه می دهد: «برای نمونه در گذشته در رنگرزی از رنگ های طبیعی استفاده می شد، اما حالااز رنگ های شیمیایی استفاده می شود که کیفیت مناسب ندارد و نیازی به کارگر زبردست هم نیست.»