دست تکان دادن دانش آموختگان بیکار از پشت ویترین دانشگاه!

اشتیاق ثبت نام برای دوره های تحصیلات تکمیلی از چه روست؟ (بخش پایانی)

نویسنده: گالیا توانگر

صف ثبت نام برای کنکور ارشد در اداره پست بیشتر به صف لشکر شکست خورده می ماند. یکی در پی رفع اشکال کدی است که از طریق سایت ثبت نام دریافت کرده است. دیگری آمده که بگوید مدتی برای کنکور ارشد درس می خواند، البته بماند که فقط برایش جنبه سرگرمی دارد. آن یکی می گوید: تیری در تاریکی! شاید ما هم قبول شدیم. این یکی به فکر چند هزار تومان اضافه حقوق در فیشش برای ارتقای تحصیلی است! دیگری می گوید: شاید فوق بگیرم، کار بهتری پیداکنم و نفر آخری منتظر است با گرفتن مدرک بالاتر بختش وا شود!
در این لشکر اندک اند کسانی که حقیقتاً علم را برای علم می خواهند و دوست دارند باتوجه به رشته مورد علاقه شان مهارت بیشتری به دست بیاورند و آن را برای ارتقای کیفیت خدمت رسانی در حرفه شان به کار گیرند.
مدارک قاب گرفته به ویژه مزین به مهر دانشگاه های ناشناخته در فرنگ هنوز هم همچون دوره قاجاریه باعث فخر عده ای است که همه چیز را برای افزودن تشخص به تیپ و ظاهرشان می خواهند. فقط خدا می داند کی این دیدگاه های پوسیده از بین خواهند رفت؟

این گونه که می گوییم همه جبهه می گیرند که با تحصیلات مخالفند! در حالی که در هیچ دوره ای به اندازه زمان ما در کشور توسعه دانشگاه ها و رقم پذیرش دانشجو را نداشته ایم. صحبت بر سر این است که عمر خود را در راهی صرف کنیم که بتوانیم استعداد و توانمندی ذاتی مان را شکوفا سازیم. دکتر باشیم، اما نتوانیم به درد مردم جامعه مان بخوریم، چه سود؟ لااقل در رشته ای تحصیل کنیم که نیاز امروز جامعه ماست.
یکی از ضروریات این است که یک نوع بازبینی نسبت به رشته های دانشگاهی باتوجه به نیازها صورت گیرد. این کار باید هرچه سریعتر انجام شود، چون اضافه کردن بر لشکر بیکاران بامدرک فوق لیسانس و دکترا نه تنها آسیب های شناخته شده را در پی دارد، بلکه سرمایه هنگفتی از بیت المال کشور دور ریخته می شود. چطور می توان ادعای کاربردی بودن رشته های دانشگاهی را داشت در حالی که جوانان استان های دارای پتانسیل کشاورزی و دامپروری، مدیریت و حسابداری می خوانند و در کلان شهرها جوانان در پی گرفتن مهندسی کشاورزی هستند!
بومی سازی رشته ها قدم مهم دیگری است که در لابه لای هزاران صفحه متن های کنفرانسی و نشست های بی حاصل گردوغبار گرفته است.

هموار کردن مسیر برای ادامه تحصیل نخبگان
جمشید کرامت پور متولد ۱۳۵۵ در یک موسسه فرهنگی شاغل است. وی به تازگی کارشناسی مدیریت فرهنگی را گرفته و در تب و تاب شرکت برای کنکور ارشد به سر می برد. از وی سوال می کنم: «شما هم برای افزایش میزان حقوق، در کنکور ارشد ثبت نام کرده اید؟»
وی پاسخ می دهد: «حقیقتاً این طور نیست. لااقل در مورد من این انگیزه صدق نمی کند، چون در جایی که کار می کنم، اگر مدرک فوق را روی پرونده کاری ام بگذارم، تنها ۶هزار تومان به فیش حقوقی ام اضافه می شود. من ذاتاً درس خواندن را دوست دارم و علی رغم اینکه مشغله های زیادی در زندگی دارم و باید بعد از اداره برای دختر چهار ساله ام نیز وقت بگذارم، به دنبال راهی برای ادامه تحصیل هستم.»
وی حتی هزینه ثبت نام در کلاس های کنکور راندارد و تنها با تکیه بر آموخته های خود وارد این گود شده است.
کرامت پور ادامه می دهد: «چون معدلم بالای هفده است و در دانشگاه جزو دانشجویان نمونه بوده ام، با خودم فکر کردم شاید احتمال قبول شدنم وجود داشته باشد.» وی نسبت به تشکیل صف های طولانی در محل اداره پست به وقت ثبت نام گله مند بوده و می گوید: «دو نفر پاسخگو در باجه فروش دفترچه نشسته و خیل جمعیت به انتظار ایستاده بودند. در زمان ثبت نام از طریق سایت سه کد رمز باید وارد شود: کد رمز دانشگاه سراسری، پیام نور و غیرانتفاعی. در پاکت دفترچه که از اداره پست دریافت کرده بودم به اشتباه دو کد رمز پیام نور گذاشته بودند. دوباره به پست مراجعه کردم و یکی از کد رمزها را برای دانشگاه غیرانتفاعی تغییر دادم. آنها هم کلی عذرخواهی کردند و گفتند سرمان خیلی شلوغ است.»
کرامت پور از مسئولین می خواهد برای دانشجویان نخبه، متاهل و شاغل تسهیلاتی در نظر بگیرند و حتی الامکان احتمال قبولی در شهرهای نزدیک به محل سکونت این افراد افزایش پیدا کند. چرا که اگر در شهرهای دور قبول شوند عملابه دلیل گرفتاری شغلی و دوری از خانواده، برایشان ادامه تحصیل ممکن نخواهد بود.

رشته های مورد نیاز جامعه را به جوانان معرفی کنیم
باد سرد آنچنان به پوست صورتش تازیانه زده که زخم های کوچک خشک شده را می توان به وضوح دید. سر چهارراه استانبول در کمین مسافر نشسته است. ۲۶سال دارد و پیک موتوری و یا بهتر است بگوییم مسافرکش موتوری است. باورتان نمی شود، ولی لیسانس نساجی دارد. ماباورمان نشد، تا این که روز بعد مدرکش را با خودش آورد. زندگی او هم مثل کیفیت صنعت نساجی بی رمق می گذرد. بیچاره صنعت نساجی که آنقدر در انتظار تحول و ماشین های جدید نشست که به مرگ تدریجی در افتاد وحالامهندس نساجی باید مسافرکش موتوری باشد!
آنسوی شهر دوباره کارشناسان جلسه ای ترتیب داده اند که رشته های دانشگاهی را باتوجه به نیازها سروسامانی بدهند، اما کی نتایج جلسات محقق خواهد شد، کسی آگاه نیست.
فرهاد بشیری که خود لیسانسه و فرهنگی بوده و امروز عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی است ضمن بیان این که علم آموزی فی نفسه بد نیست، اما نباید به ورطه مدرک گرایی افتاد، می گوید: «نشست های متعددی با حضور اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات، وزارت علوم، بهداشت و درمان و… برگزار کرده ایم. در این نشست ها به این نتیجه رسیده ایم که تعداد دانشجویان باید براساس نیازها باشد، رشته های تحصیلی باید براساس نیاز بازار کار طراحی شوند، مهارت آموزی در دانشگاه اصل قرار گیرد و همیشه در راستای نیازهای جامعه حرکت کنیم.»
وی ادامه می دهد: «همگان خیال می کنند در تمامی رشته ها تربیت نیرو به حد اشباع رسیده است، در حالی که در برخی رشته ها حقیقتاً نیازمند تربیت نیروی متخصص هستیم و کمبود نیرو داریم. این رشته ها را باید به جوانان معرفی کرد و پذیرش دانشجو در این رشته ها باید بیشتر صورت گیرد.»
عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی تاکید می کند: «در دین ما هم نسبت به علم آموزی سفارش ویژه ای شده و اگر ما صحبت از ساماندهی می کنیم نظرمان به محدود کردن زمینه های تحصیلی نیست، بلکه می خواهیم پذیرش دانشجو بیشتر در رشته هایی صورت گیرد که نیاز داریم. چرا با جوانان و خانواده هایشان روراست نیستیم ورشته های مورد نیاز را به طور شفاف معرفی نمی کنیم؟!»
وی درباره این که چه وقت نتایج نشست های کمیسیون در جهت ساماندهی رشته های تحصیلی به کار گرفته می شود، می گوید: «تربیت نیروی انسانی اساساً امری زمانبر است، ولی بایدامیدوار بود که این کار کم کم صورت پذیرد.»

نگاه ویترینی به دانشگاه جایگزین نگاه علمی شده است!
منیره غلامی لیسانسیه ادبیات فارسی انگیزه های ادامه تحصیل را در همسن و سالانش این گونه توصیف می کند: «مدرک تحصیلی فوق لیسانس به ابزاری تبدیل شده که می توان از آن برای کسب امتیازهای اجتماعی استفاده کرد. برای ورود به کتابخانه های مجهز، داشتن رتبه کارمندی و اداری، اخذ اینترنت پرسرعت و حتی انتخاب همسر!»
وی ادامه می دهد: «این گونه دیگر دانشگاه و مراحل تحصیلات تکمیلی محلی برای یادگیری و مرحله ای برای افزایش دانسته ها نیست، بلکه کارخانه ای شده که مدرک تولید می کند و بدون کارشناسی، کارشناس ها و کارشناسان ارشد علوم مختلف را به عرصه اجتماع می فرستد. این مسئله و یا بهتر است بگویم داستان غم انگیز دانشجویی به این جا ختم نمی شود، با بروز برخی از مسائل اجتماعی مثل تاخیر در ازدواج مخصوصا در میان دختر خانم ها ورود به دانشگاه راه فراری یا شاید بگوییم قتلگاهی برای ذبح کردن اوقات سخت بیکاری شد. به طوری که اگر از جوانی پرسیده شود: چرا در آزمون های دانشگاهی شرکت می کنی و یا این که اخذ مدرک تحصیلی بالاتر به چه کارت می آید؟ پاسخ می دهد: از بیکاری که بهتر است!
دوستان شرکت کردند، گفتم من هم بی نصیب نمانم. دختر همسایه و فلان بچه فامیل مدرک بالادارند، من هم نباید کم بیاورم. برخی هم شوخی شوخی می گویند: برای این که جلو خانواده همسرم پزش را بدهم! یعنی انگیزه شرکت در آزمون تحصیلات تکمیلی، پر کردن اوقات فراغت است، نه چیز دیگری.»

توکلی صراحتا صحبت می کند و درباره انگیزه های متفاوت دختران و پسران از شرکت در کنکور ارشد توضیح می دهد: «متاسفانه گاهی اوقات برخی از جوانان ورود به دانشگاه را ورود به مکانی جهت دیده شدن و انتخاب شدن برای تشکیل زندگی می دانند. در واقع با انگیزه ای که در خانه و جمع دوستانه و خانوادگی می توان به آن دست یافت، ساعت طولانی بدون این که در روزها و ماه های گذشته حتی در سالیان گذشته تحصیل در مقاطع پایین تر، برنامه ریزی و کسب آمادگی کرده باشند. در صف های طولانی خرید دفترچه کنکور تحصیلات تکمیلی می ایستند و حتی در بازار سیاه به دنبال خرید این دفترچه هستند تا شاید اوقات خوشی را در محیط دانشگاهی پیدا کنند.
از طرف دیگر مردان جامعه که هر کدام برای تشکیل زندگی و گذران آن نیاز به شغل و تامین نیازهای اولیه زندگی دارند بعد از گذران هر مرحله علمی وقتی با بیکاری روبرو می شوند، مدرک تحصیلی بالاتر را نوعی کسب امتیاز برای پیدا کردن شغل مناسب در این بازار کساد می بینند و در تلاش برای رسیدن به این مهم در کنکورها و آزمون های ورودی مقاطع تکمیلی با انگیزه شغل یابی شرکت می کنند.
جای تاسف و درنگ دارد که چرا باید در جامعه ما شرکت در آزمون های مقاطع تحصیلات تکمیلی دیگر برای شکوفایی علمی نباشد، بلکه برای گذران وقت باشد و تلاشی برای داشتن شغلی که حق هر فردی در جامعه است.»
در این میان سودجویانی هم هستند که با تشکیل کلاس های کنکور میلیونی به دنبال سرکیسه کردن این جماعتند.
این جوان لیسانسیه ادبیات توضیح می دهد: «در نگاهی دیگر می توان دید در این دریای طوفانی و گل آلود گروهی در کسوت آموزشگاه ها و مدرسین کنکور به سودجویی و خالی کردن جیب متقاضیان اخذ کرسی های دانشگاهی مشغول هستند که خود چالش بزرگتری است. عکس نفرات برتر دانشگاه ها را روی آگهی های تبلیغاتی اکثر این موسسات می بینید، در حالی که قبول شدگان نسبت به چنین سوء استفاده هایی معترضند و بعضا تنها در آزمون های آزمایشی چنین موسساتی شرکت داشته اند، نه کلاس های تقویتی و آموزشی شان. در واقع نگاه علمی به دانشگاه در سطح جامعه شکسته شده و نگاه ویترینی جایگزین آن شده است.»

توکلی در تکمیل صحبت هایش می گوید: «اگرچه نمی توان عدم برنامه ریزی برای ورود به تحصیل تکمیلی را به تمامی متقاضیان نسبت داد و اگرچه باید اذعان کرد که پرورش نیروی تحصیل کرده یکی از راه های خودکفایی علمی و پیشرفت صنعتی و فرهنگی است، اما باید توجه داشت بی توجهی به چگونگی و چرایی، کیفیت و کمیت پرورش افراد تحصیل کرده خود می تواند معضلی بزرگتر از نداشتن این قشر باشد. در بزرگراه فارغ التحصیلان دانشگاهی دیگر جای تردد نیست. ترافیک حضور تحصیل کردگان بیکار یا بکار گرفته شده در مکان هایی غیر از تخصص خود سختی های دیگری را برای جامعه به وجود می آورد چرا که پاسخ دادن به این قشر و فراهم کردن شرایط بهره وری از توانمندی آنها و کسب رضایت این جوانان سخت است.»
اگر می بینی در محل کارت نیرو می خواهند، اطلاع بده!
دوستی تعریف می کرد که یک نفر با مدرک فوق لیسانس در محل کارش مسئول آبدارخانه است! کارکنان قسمت که اکثرا لیسانسیه بودند به وقت گرفتن چای از دست این فرد، از پشت میزشان بر می خاستند که مبادا بی ادبی کرده باشند! و یا با چشم خودم لیسانسیه ای را دیدم که در آسانسور شرکت بزرگ صندلی گذاشته بود و مسئول زدن دکمه های آسانسور بود، چیزی شبیه دربانی!
خلاصه نمونه های این داستان پرغصه در اطرافمان زیادند.
جواد آرین منش نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی که خود کارشناسی ارشد برنامه ریزی دارد، برایمان می گوید: «عدم توجه به بازار کار و نیاز جامعه باعث شده ما امروز قریب به سه میلیون بیکار رسمی در جامعه داشته باشیم که عموم این ها را فارغ التحصیلان مراکز دانشگاهی تشکیل می دهند.»

وی در مورد توسعه زیرساخت های آموزش عالی طی دهه های گذشته توضیح می دهد: «دهه اول بعد از انقلاب اسلامی شرایط طوری بود که فقط یک دهم داوطلبان ورود به آموزش عالی می توانستند از سد کنکور بگذرند و وارد دانشگاه شوند. در همه رشته ها کمبود نیرو داشتیم. از دهه دوم به بعد با یک عده فارغ التحصیلان جویای کار مواجه شدیم. ما فرصت های شغلی را برای این قشر پیش بینی نکرده بودیم. صراحتا باید گفت هنوز هم در برخی رشته ها با کمبود نیروی متخصص مواجه هستیم، اما جای تعجب است که به جای توسعه این قبیل رشته ها توجه ما روی برخی رشته های اشباع شده متمرکز است. کاربردی کردن رشته های دانشگاهی و والانس کردن بازار کار و رشته های دانشگاهی ضرورت دارد.»

وی بیشترین مراجعات به دفتر نمایندگان مجلس را مربوط به پدران سالخورده ای می داند که بازنشسته شده اند، چند فرزند تحصیل کرده در خانه دارند که هیچ یک از آنها شغلی پیدا نکرده و حالادست به دامن نمایندگان مجلس شده اند، بلکه با گرفتن نامه ای فرزندشان روانه بازار کار شود!
در این قسمت از گفت وگو پیامک یکی از دوستانم که هفت صبح از راه رسید در ذهنم تداعی می شود: «سلام! من… هستم. دنبال کار هستم. اگر می بینی در محل کارت نیرو می خواهند، اطلاع بده، متشکرم.»
گزارش روز

روزنامه کیهان، شماره ۲۰۰۸۶ به تاریخ ۹/۹/۹۰، صفحه ۵ (گزارش روز)