راه خروج صنعت پوشاک از بن‌بست

 

صنعت پوشاک در دنیای امروز یکی از هسته‌ها یا مولفه‌های اصلی توسعه پایدار محسوب می‌شود و سهم ویژه‌ای در ارتقای توان اقتصادی برخی کشورها ایفا می‌کند.

در ایران نیز به واسطه توانمندی‌هایی که طی چند دهه گذشته در تولید پوشاک شکل گرفته است، این امید وجود دارد که بتوان با گسترش توان صنعتی و افزایش ظرفیت‌های تولید رقابتی در صنعت پوشاک، استانداردهای تولید این محصول را تا سطح مقبول و قابل رقابت در عرصه جهانی بالا برد. برای همین دوازدهم آبان‌ماه ١٣٩۴، انجمن صنایع پوشاک ایران آغاز به کار کرد تا بستر لازم را برای احیای صنعت پوشاک براساس الگوهای نوین جهانی و افزایش قابلیت‌های تولید صادرات‌محور فراهم کند. متن زیر هم نگاهی دقیق به صنعت پوشاک ایران و جهان دارد و هم در اصل منشور فعالیت و چشم‌انداز تحرک انجمن صنایع پوشاک ایران در آینده محسوب می‌شود. آنچه مسلم است این منشور نشان می‌دهد که انجمن صنایع ایران می‌خواهد تا در آینده‌ای نه چندان دور از تولید پوشاک در ایران، صنعتی را خلق کند که پای ثابت رقابت و نوآوری در بازارهای جهانی است و این تجربه نوین را با تکیه بر اندیشه، تعقل و مدیریت‌های پویا تدوام خواهد بخشید.

آبی که بیاسود زمینش بخورد زود

دریاشود آن رود که پیوسته روان است

بازار پوشاک ایران براساس آمار بانک مرکزی که آماری حداقلی است، ۵/٧‌میلیارد دلار است، یعنی سرانه مصرف پوشاک هر ایرانی ٩۶ دلار است.

از این بازار ۵/٢‌میلیارد دلار سهم تولید داخلی و ۵‌میلیارد دلار به «نرخ خرده‌فروشی» سهم پوشاک خارجی است.

حجم صادرات پوشاک ایران در ‌سال ١٣٩١ حدود ۶٨‌میلیون دلار است که سرانه هر ایرانی ٨٩صدم دلار است. بد نیست بدانیم که سرانه صادرات پوشاک در چین ١١۴ دلار و سرانه صادرات پوشاک در ترکیه ٢۴٠ دلار است، یعنی اگر سهم بالقوه صادرات پوشاک ما برای هر ایرانی ۵٠ دلار یعنی ۴٣‌درصد چین و ٢٠‌درصد ترکیه فرض شود، صادرات بالقوه پوشاک ما رقمی معادل ۴‌میلیارد دلار می‌شد. پس صنعت پوشاک ما دو فرصت از دست رفته دارد:

نخست- واگذاری ۶٠‌درصد از مصرف داخلی به رقبای خارجی
دوم -عدم استفاده از سهم بالقوه صادرات پوشاک.

نکته جالب توجه، ویژگی‌های مشترک بازار بالقوه صادراتی، با پوشاک وارداتی است. به عبارت دیگر ممکن است بخشی از پوشاک مصرفی که در داخل تولید می‌شود، بومی و محلی باشد، لیکن مشخصات لباس‌های وارداتی کشور با لباس‌هایی که باید برای بازار صادراتی تولید شود، یکی است. این ویژگی مشترک، راه را برای برنامه‌ریزی و اداره تولید پوشاک کشور مشخص می‌کند.

به این صورت با قبول دشواری‌های «تولید صادرات‌محور» در کشور می‌توان هم به بازار صادراتی راه یافت و هم پوشاک وارداتی را غیررقابتی کرد.
آنچه موجب تأسیس انجمن صنایع پوشاک ایران شد، ضرورت ترسیم نقشه راه، توسط نهادی مستقل با هدف مشخص است. نهادی با کارکرد «پژوهشی آموزشی» که اولویت‌های تولید صنعت پوشاک را درک کند و به اجرای «برنامه‌های هدفمند» تقدم بخشد.

موضوعی که از ابتدا به آن توجه شده، ساختار مدیریتی انجمن است. در مدیریت انجمن صنایع پوشاک، به منظور کاستن از باری سنگین از دوش چند عضو هیأت مدیره، اداره امور اعضا به پنج کمیته تخصصی در پنج رشته تولید واگذار می‌شود. این کمیته‌ها عبارتند از: البسه زنانه، البسه مردانه، البسه بچگانه، البسه صنعتی کاربردی و ملزومات و تجهیزات دوخت.

هر کمیته تخصصی دارای یک دبیر اجرایی است که ماموریت وی دو سالانه و گردشی است. دبیران اجرایی بدون رأی، حق شرکت در جلسات هیأت‌مدیره را دارند. هیأت‌مدیره و دبیر انجمن، ملزم به پیگیری گزارش‌ها و درخواست‌های کمیته‌های تخصصی، تا رسیدن به نتیجه نهایی هستند.

صنعت پوشاک ایران بدون حرکت هماهنگ در مسیر جهانی پوشاک و بهره‌برداری از دستاوردهای پژوهشی و کاربردی این صنعت به «تولید صادرات‌محور» که در اساس «تولید رقابتی» است، نخواهد رسید و بدون دستیابی به تولید رقابتی نه‌تنها امکان ورود به بازار جهانی را نخواهد داشت؛ بلکه سهم باقیمانده خود در بازار داخل را از دست خواهد داد.

لذا برای آماده‌سازی صنعت و رقابتی کردن آن، ایجاد هسته‌های پژوهشی-علمی پیش‌بینی شده است. این هسته‌ها عبارتند از: هسته مد و طراحی، هسته مدیریت صنعتی و آموزش فنی‌وحرفه‌ای، هسته تحقیق و فناوری، هسته برنامه‌ریزی و IT، هسته تأمین مواد و هسته فروش و صادرات.

هسته مد و طراحی

مدیریت این هسته باید ترند، یا گرایش مد را قبل از فصل، از سرمنشأ رصد کند. سرمنشأ ترند تولیدات روی سکوی برندهای خارجی نیست که با کپی آن بتوان بازار گرفت، بلکه حاصل ارتباط با مراکز مد و طراحان صاحب نفوذ در بازارهای جهانی و جمع‌آوری اطلاعات مربوط به جنس، طرح و رنگ پارچه‌ها و انواع خرج کار، از ماه‌ها قبل است که در اختیار طراحان ورزیده و مسلط به سلیقه بازار قرار می‌گیرد. کار تیم طراحی باید با بازخورد اطلاعات حاصله از سکوی فروش، تحت ارزیابی مداوم قرار گیرد.

دشواری بخش طراحی در ایران بر هیچ‌کس پوشیده نیست. نگاه گذشته به طراحی صرفا به‌عنوان هنر و فرهنگ به لحاظ حفظ منزلت طراحی صحیح است، لیکن تکلیف صنعت بر طراحی را نمی‌توان نادیده گرفت. صنعت پوشاک بدون «طراحی مشتری‌مدار» محلی از اعراب نخواهد داشت و بخشی از ناکامی‌های صنعت پوشاک ایران معلول کارکرد ضعیف صنعت طراحی است. نگاه جدید مقام عالی وزارت ارشاد و حوزه محترم هنری این وزارت، به وجه صنعت، در طراحی مایه بسی امیدواری است. اما اگر بنا باشد ٧۶٠‌هزار شغل در طی برنامه ششم در صنعت پوشاک جذب شود، آموزش‌های طراحی در اولویت خاص قرار می‌گیرد و وزارت محترم ارشاد مسئولیتی تاریخی و سرنوشت‌ساز در توسعه طراحی خواهد داشت.

خوشبختانه انجمن طراحان ایران قدم‌های اساسی در این راه برداشته است. هسته مد و طراحی انجمن پوشاک، بازوی توانمند انجمن طراحان ایران خواهد بود و سعی می‌کند نهایت همکاری را با این انجمن داشته باشد از جمله:

– ایجاد امکانات برای کارآموزی هنرجویان و دانشجویان طراحی و دوخت در کارخانجات تابعه
– توسعه سکوی شغلی برای فارغ‌التحصیلان طراحی
– تبادل اطلاعات در زمینه گرایش‌های مد – فناوری طراحی و فناوری دوخت.
– هسته مدیریت صنعتی و آموزش فنی‌وحرفه‌ای.

راندمان تولید و بهره‌وری از چالش‌های بزرگ فعلی صنعت پوشاک ایران است که موجب رقابت‌ناپذیری این صنعت شده است.

هسته مدیریت صنعتی و آموزش حرفه‌ای موظف است برای هر یک از اعضا «فایل بهره‌وری و کیفیت» تشکیل دهد که پس از بررسی و مشخص شدن مشکلات هر واحد «کمیته حل مسأله» که متشکل از نماینده واحد مربوطه و نماینده کمیته تخصصی و کارشناسان خبره داخلی و خارجی است، راهکار حل مشکلات را تعیین و در واحد تولیدی مربوطه، اجرایی می‌کند.

نظارت بر کنترل کیفیت محصول واحدها، برعهده این هسته است که با کسب اطلاعات از طریق فرم‌های تکمیل شده، مقاطع کنترل کیفیت و چک‌لیست‌های مربوطه را ارزیابی کرده و نظرات اصلاحی را ابلاغ می‌کند.

مدیریت این هسته موظف است، از تسهیلات سازمان توسعه ملل متحد UNIDO در جهت آموزش فنی‌وحرفه‌ای بهره گیرد. در این‌جا نباید تجربه ارزنده خیاطان حرفه‌ای را از یاد برد. از اتحادیه محترم خیاطان تهران می‌خواهیم در انتقال تجارب ارزنده‌شان، به به‌ویژه در زمینه لباس‌های با ارزش افزوده بالا با انجمن همکاری کنند.

در کنار آموزش فنی‌و‌حرفه‌ای، آموزش مدیریت بنگاه که از موارد موکد آسیب‌شناسی کسب‌وکار است، از ضرورت‌های رشد صنعت پوشاک ایران است.

در این‌جا توجه مقامات محترم دولتی را به این نکته جلب می‌کنیم که مشکلات مربوط به نرخ بهره‌وری در صنعت و رقابتی نبودن محصول، صرفا معلول شرایط تحت کنترل صاحبان کسب‌وکار یا مدیران تولید نیست، بلکه از عواملی نظیر نرخ تورم، نوسانات نرخ ارز، نرخ سودبانکی، سیاست‌های مالیاتی نامانوس با تولید، ناکارایی سازمان تأمین‌اجتماعی و عواملی که منجر به نارضایتی نیروی کار می‌شود، نشأت می‌گیرد و انتظار تولیدی رقابتی، بدون رفع این عوامل، غیرعملی است.

برنامه‌های مطالعاتی که در کارگروه راهبردی صنعت پوشاک درباره چند کشور صادر‌کننده پوشاک صورت گرفت، نشان می‌دهد که در تمامی کشورهای مورد مطالعه، دولت‌ها در موارد مشابه، برای افزایش توان رقابتی و حفظ بازار، مشوقات حمایتی وضع کرده‌اند. صنعت پوشاک ایران نمی‌تواند از این قاعده مستثنی باشد.

هسته تحقیقات و فناوری

مدیریت این هسته مسئولیت به‌روزرسانی «دانش و تکنولوژی‌های مرتبط با آن» را، در واحدهای عضو به عهده دارد و سعی می‌کند، استفاده از «پارچه‌های فنی ویژه» را متناسب با نیازهای بازار هدف توسعه دهد و در تأمین پارچه و تولید پوشاک توجه به کامفورت، ارگونومی و الگوی مناسب آنتروپومتری را مدنظر قرار دهد.

یکی از وظایف مهم این هسته برقراری ارتباط بین انجمن و دانشگاه‌های داخلی و خارجی است. برخورداری از تجهیزات آزمایشگاهی برای تولید البسه تکنولوژیک از نیازهای اساسی انجمن صنایع پوشاک ایران است. ایجاد یک تجهیزات آزمایشگاهی منحصربه‌فرد، ایران را قادر می‌کند تا قطب استاندارد و کنترل کیفیت آزمایشگاهی پوشاک در منطقه شده و مرکز اعتمادی برای کشورهای اروپایی باشد.

هسته تحقیقات، راه ورود علمی به پوشاک حرفه‌ای را می‌گشاید. در ایران به غیر از واحدهای تحقیقاتی نظامی، توجه خاصی به سایر پوشاک حرفه‌ای صورت نگرفته است. در این هسته برآنیم، تا شرایط را برای ایجاد واحد‌های تخصصی پوشاک حرفه‌ای و کار، مهیا کنیم، در آن صورت واحد‌ها، با تولید کاملا پایه‌ای، مطابق با استانداردهای جهانی خواهند توانست برندی مطرح در سطح جهانی باشند.

در برنامه هسته تحقیقات و فناوری در کنار مسئولیت‌های گفته شده، ایجاد زمینه مناسب برای برندسازی دیده شده است. این زمینه‌ها با شناسایی برندهای موجود داخلی و ارزیابی آنان به لحاظ پتانسیل جهانی شروع می‌شود و با کمک به ایجاد برندهای جوان توسعه می‌یابد و با برگزاری مسابقات بهترین کیفیت، بیشترین تولید، بیشترین صادرات، بیشترین ارزش افزوده و نظایر آن تقویت می‌شود.

هسته برنامه‌ریزی و IT

امروز تحقق برنامه‌های زمانبندی شده که بتواند در سریع‌ترین زمان ممکن طرح را به محصول تبدیل کرده و به سکوی فروش برساند، از شرایط بدون چون و چرای بازار جهانی پوشاک است. فست فشن‌ها این زمان را به هشت هفته تقلیل داده‌اند.

هسته برنامه‌ریزی IT وظیفه دارد با ایجاد شبکه کامپیوتری بین تمام واحدهای تولید و مرکز انجمن و با جمع‌آوری اطلاعات آماری از واحدهای عضو، ارزیابی مستمری از توان اعضا داشته باشد. در صورت تمایل اعضا، از طریق این شبکه می‌توان با آموزش‌های لازم، اجرای برنامه‌های زمانبندی شده را پیگیری کرد.

از برنامه‌های این هسته ایجاد شبکه محدود اینترنتی است. از طریق این شبکه اعضا با کمک هسته‌ها می‌توانند از اطلاعات ضروری مدیریتی، طراحی، علمی و صنعتی مورد نیاز استفاده کنند.

هسته تأمین مواد

وظیفه این هسته کشف منابع تأمین مواد اولیه (پارچه و خرج کار) با هدف تنوع‌بخشی به تولیدات، ارتقای کیفیت محصول و رقابتی کردن قیمت آن است.

یکی از دلایل ریشه‌دار عدم پاسخگویی صنعت پوشاک ایران به مصرف‌کنندگان، ضعف زنجیره تأمین در ایجاد تنوع در تولیدات پوشاکی است.

بحث نافرجام تأمین پارچه مصرفی صنعت پوشاک از طریق واردات، با این نگاه که مواد اولیه صنعت پوشاک، محصول ساخته‌شده صنعت نساجی است، هیچ ثمره‌ای برای هیچ‌یک از طرفین نداشت و فقط فاجعه قاچاق پارچه و پوشاک را به بار آورد.

امروز که صنعت پوشاک و صنعت نساجی با هم در یک مشکل مشترک گرفتارند، بحث کهنه مطرح نیست و این واقعیت غیرقابل انکار است که ارزش افزوده بیشتر، در پوشاک با پارچه ایرانی است. برای ساماندهی این هدف، کمیته مشترک را پیشنهاد می‌کنیم که قبل از فصل، در جریان طرح‌های جدید مورد نیاز پوشاک قرار گیرد، تا تولید آن دسته از پارچه‌های مورد نیاز را که در داخل کشور صرفه اقتصادی دارد، اجرایی کند. این کمیته چنانچه مورد حمایت دولت قرار گیرد، با ایجاد شرکت‌های مشترک تدارکاتی و «تأمین سرمایه در گردش لازم» به تولید داخلی پارچه‌های مورد نیاز بازار هدف کمک می‌کند.

هسته فروش داخلی و صادرات

این هسته در زمینه گسترش فروش داخلی و صادرات، برنامه‌ریزی می‌کند. تمامی برنامه‌های انجمن صنایع پوشاک ایران چه در بخش طراحی و چه تأمین مواد و چه تولید، در این جهت سازمان یافته و مقصد نهایی بازار هدف است.

بازار هدف انجمن، بازار اروپاست؛ بزرگترین بازار پوشاک جهان که مزیت جغرافیایی ما در آن بازار راه زمینی‌مان است و مزیت رقابتی ما هرم تنومند جمعیتی‌مان است و همسایه قدر قدرت‌مان در تولید پوشاک، تغذیه طراحی‌اش از آن بازار است و همسویی پوشاک مصرفی وارداتی‌مان با پوشاک مصرفی آن بازار، این امکان را به ما خواهد داد که در مسیر پر مشقت سهم‌گیری از این بازار، این غده بدخیم واردات و قاچاق پوشاک را، با اهرم تولید رقابتی، از پیکر اقتصاد میهن‌مان بزداییم.

انجمن در تحقق این اهداف، از اتحادیه محترم صنف پوشاک برای فروش داخلی و اتحادیه محترم صادرکنندگان نساجی و پوشاک برای امور صادراتی یاری می‌طلبد و آمادگی خود را برای تشکیل کمیته‌های مشترک همکاری اعلان می‌دارد.

این هسته برای اجرای برنامه‌های خود در فروش داخلی و صادراتی مسیر‌هایی را دنبال می‌کند که اهم آن عبارتند از:

– ایجاد مراکز فروش پوشاک (Out let) در غرب، شرق و جنوب تهران و به دنبال آن در کلانشهرهای کشور
– برگزاری نمایشگاه داخلی دو بار در ‌سال با کلکسیون رقابتی برای فروش در محل
– شرکت در نمایشگاه‌های مشهور بین‌المللی ازجمله در هفته‌های مد اروپا، از طریق اجاره پاویون‌های اختصاصی برای نشان دادن کلکسیون پوشاک ایرانی به مشتریان خارجی
– اعطای نمایندگی برند‌های داخلی به بوتیک‌های پوشاک
– همکاری با فروشگاه‌های بزرگ و فروشگاه‌های زنجیره‌ای پوشاک
– ایجاد مراکز عمده‌فروشی پوشاک در تهران و کلانشهرها.

یکی از برنامه‌های مهم انجمن صنایع پوشاک ایران در جهت بهینه‌سازی تولید پوشاک و فروش مستقیم، ایجاد شهرک‌های ویژه پوشاک در تهران و شهرهای بزرگ است.

شهرک‌های ویژه پوشاک، علاوه بر آن‌که با تجمیع واحدهای تولیدی، توان مضاعف تولید پوشاک کشور را برای بهره‌برداری صادراتی نشان می‌دهند، منطقه اقتصادی ویژه‌ای هستند که تأمین تجهیزات و مواداولیه واحدهای مستقر در آن، سهل‌تر و ارزان‌تر انجام می‌شود.

امروز صنعت پوشاک کشور در تمامی زنجیره‌های ارزش پوشاک، یعنی از طراحی تا تأمین و از قیمت تمام‌شده تولید تا هزینه فروش با موانعی جدی روبه‌رو است که ایجاد شهرک‌های ویژه پوشاک یکی از کوتاه‌ترین راه‌ها در رفع آن موانع است.

اهم قابلیت‌های شهرک‌های ویژه پوشاک عبارتند از:
– دسترسی آسان به مواداولیه
– سهولت تأمین زیرساخت‌های تاسیساتی
– رعایت استانداردهای جهانی در ساختمان و سالن‌های تولید
–  سهولت آموزش  مهارت‌های فنی‌و‌حرفه‌ای
–  سهولت بهره‌گیری از متخصصان خارجی
–  کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل
–  تأسیس مراکز آموزشی (طراحی، مدیریت، تولید و دانش فنی ماشین‌آلات)
–  تسهیل خدمات بهداشتی، درمانی و رفاهی کارگران
–  ایجاد مراکز فروش Out let (تولید به مصرف)
–  تسهیل خدمات رفاهی شامل رستوران و پارک‌بازی برای مراجعان .

آنچه گفته شد، خلاصه‌ای بود با رعایت محدودیت زمانی، در رابطه با برنامه‌های انجمن صنایع پوشاک و آنچه ناگفته ماند انتظارات انجمن از مجلس و دولت است.

خوشبختانه در سند جامع راهبردی صنعت پوشاک که توسط دانشگاه امیرکبیر تهیه شده است، بسیاری از پیشنهادات انجمن صنعت پوشاک لحاظ شده است. بسته حمایتی که در این سند در ٢۴ برنامه عملیاتی تعریف شده، نسبتا جامع و تأمین‌کننده نیازهای این صنعت است.

تقاضای انجمن از مقام عالی وزارت صنعت، معدن و تجارت اجرایی شدن این بسته حمایتی است.

در خاتمه عرایضم را با این جملات به پایان می‌برم که امروز به دلیل یأس ناشی از انباشت مشکلات صنعت، از شوق صنعتگران، در پیوستن به NGOها کاسته شده که قطعا تهدید بزرگی برای تحقق رشد صنعتی کشور است، ریشه این معضل، در عملکرد گذشته و راه‌حل آن در تدبیر دولت محترم نهفته است.

تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.