روزگار بد فرش دستباف راور

گزارش از: محسن سلیمانی

قالی راور یکی از غنی‌ترین و قدیمی‌ترین فرش‌های ایران است، اما این صنعت در حال حاضر روزگار بدی را می‌گذراند.

قالی راور یکی از غنی‌ترین و قدیمی‌ترین فرش‌های ایران است، این صنعت در حال حاضر روزگار بدی را می‌گذراند و هر روز از تعداد فرش‌بافان به دلیل افزایش نهاده‌های تولید و رقابت‌های غیر‌منطقی و عدم حمایت از قالیبافان کاسته می‌شود و دارهای قالی یکی پس از دیگری بر دیوارها آویزان می‌شوند و به خاطره‌های شیرین تبدیل می‌شوند.

قالی‌ که ریشه در فرهنگ این مرز و بوم دارد و فرش‌بافان از گذشته نقش رنگ گل و بلبل را در عمق کویر سوزان راور در آرزوهای خود بر قالی می‌زدند و ضرب‌المثلی ساخته بودند که ‌«‌قالی کرمون هر چه پا بخورد، زیبا‌تر و مقاوم‌تر می‌شود‌»،‌ نشان از دوام و زیبایی قالی کرمان داشت.

هویت و اعتبار فرش ایران مدیون فرش راور

طبق نظر بیشتر کارشناسان هنری، هویت و اعتبار فرش ایران مدیون فرش کرمان و اعتبار فرش کرمان مدیون فرش راور است، اگر چه قدیمی‌ترین فرش راور قدمتی بیش از چند ۱۰۰ سال ندارد، اما بررسی طرح‌ها و ویژگی‌های بافت قالی راور، سابقه‌ای حدود یک هزاره را برای آن رقم می‌زند.

وجود قدیمی‌ترین نوع گره به کار رفته در فرش راور ثابت می‌کند که این منطقه در حفظ یکی از ویژگی‌های بافت فرش‌های کهن سهم مهمی داشته است، اگر چه امروزه می‌دانیم فرش‌های کهن ایران با شیوه گره به کار رفته در فرش راور بافته می‌شوند.

از لحاظ رنگ‌آمیزی قالی راور از شاد‌ترین قالی‌های ایران به شمار می‌رود و یکی از دلایل شهرت قالی راور استفاده از رنگ‌های گوناگون در آن بوده است و طیف رنگی قالی راور حدود ۳۰ رنگ است، رنگ‌ها در گویش راور و کرمان با نام‌های خاصی شناخته می‌شود‌.

کپی‌برداری از طرح‌های فرش راور توسط کشورهای خارجی

رایج‌ترین رنگ‌های فرش راور کرمان عبارتند از لاکی یا قرمز تیره، آبی تیره، دوغی یا آبی روشن، فیروزه‌ای، چینی یا سبز تیره، یشمی یا سبز چمنی، نخودی یا زرد روشن، بید‌مشکی یا رنگ اخرایی یا طلایی، قهوه‌ای تیره، دارچینی یا زارچینی و قهوه‌ای روشن، بادامی، گل‌خاری یا صورتی تیره، چهره‌ای یا صورتی روشن، سفید، سنجدی یا سبز روشن، فولادی، مشکی، جزی و سوسنی یا رنگ بنفش.

طرح‌های فرش راور همه غنی و پر‌معنا و مملو از رنگ‌های زیبا است که از ذهن مردمان کویر آفریده شده‌اند و کاملا بومی و نتیجه تلاش طراحان هنرمند کرمانی هستند.

اما بسیاری از این طرح‌ها هم‌اکنون توسط قالی‌بافان بنگلادشی، پاکستانی، چینی و هندی کپی می‌شوند و در نهایت با توجه به حمایتی که از سوی دولت‌هایشان می‌شوند با قیمت پایین فرش‌ها را تولید و به نام فرش کرمان و راور وارد بازار اروپا و آمریکا می‌کنند.

با توجه به سابقه درخشان و قدمت فرش‌های شهر کرمان و به ویژه راور، این فرش‌ها زینت‌بخش بسیاری از کاخ‌ها در دوره‌های مختلف تاریخی بوده است.

کاخ نیاوران مزین به فرش‌های راور

در کاخ اختصاصی نیاوران نیز ۶ نمونه از نفیس‌ترین و قدیمی‌ترین این فرش‌ها به چشم می‌خورد که مربوط به اواخر دوره قاجار هستند و در سرسرای کاخ در معرض نمایش هستند.

از دهه سی تا دهه پنجاه قالیبافی در راور بهترین دوران خود را سپری کرد و پس از اینکه کتاب فرش ایران در سال ۱۹۴۸ میلادی به چاپ رسید، تعداد دارهای قالی در منطقه راور به عدد بالایی حدود ۴ هزار رسید.

توقف تولید فرش راور از دهه ۷۰

قالیبافی راور تا اواخر دهه ۶۰ به همان جنب و جوش خود ادامه داد، اما در دهه ۷۰ به یکباره قالیبافی در این منطقه به دلایل مختلف از جمله کاهش قیمت‌ها در بازارهای داخلی و خارجی دچار کاهش چشمگیری شد.

نرخ بیکاری در راور بالا است، اما کمتر جوانان به سمت قالیبافی که قدیمی‌ترین صنعت راور است و ریشه در آداب و رسوم مردم دارد روی می‌آورند و از تعداد قالیبافان در این شهر کاسته شده است، زیرا قیمت فرش کرمانی در بازار افزایش یافته مردم توان خرید فرش دستباف را ندارند و به سمت فرش‌های ماشینی رفته‌اند.

راور جایی نیست، جز مهد و قلب از کار افتاده فرش دستباف کرمان که در بین مردم این شهر به قالی کرمانی معروف است، هنوز در زیر‌زمین خانه‌ها دارهای قالی است که صدها سال عمر دارند و در تمام این سال‌ها وسیله ارتزاق خانواده‌های راوری بوده‌اند.

فرش راور نیازمند حمایت دولت‌مردان
هنوز هنرمندانی در راور هستند که می‌توانند این فرش معروف را ببافند، اما نیاز به حمایت دارند و باید طرح‌های قالی کرمان ثبت جهانی شوند، تنها در این صورت است که می‌توان جلوی کپی‌برداری را گرفت، زیرا امروز شاهد هستیم طرح‌های قالی‌های دستباف در قالب فرش ماشینی در داخل کشور هم تولید می‌شود.

حال که خشکسالی امکان توسعه کشاورزی را گرفته است و کشور نیاز به تولید و ارز‌آوری دارد، چرا دولت‌مردان فکری به حال روزگار نا‌مناسب فرش‌بافان نمی‌کنند، زیرا فرش‌بافی را توسعه نمی‌دهند و صنعت صادرات جهانی را رونق نمی‌دهند.
□