آیا سرمایه گذاری در بخش ریسندگی توجیه اقتصادی دارد؟

صنعت ریسندگی به چه معناست؟

نخ سازه ای بلند و باریکی است که از اجتماع الیاف کنار همدیگر تشکیل شده است ویژگی های نخ منشعب از دو مولفه می باشد، ویژگی اول آن الیاف تشکیل دهنده ی آن آست بطوریکه می توان گفت نخ ویژگی های الیاف را به ارث می برد و مولفه دوم ساختار نخ است.

به فرآیندی که در آن الیاف، به نخ تبدیل میشود ریسندگی گفته میشود و جزو صنایعی است که از همان ابتدا بشر به آن پی برده است بشر اولیه در ابتدا با استفاده از یک دوک چوبی ساده توانست الیاف را به دور هم بتابد و نخ تولید کند برای قرن ها انسان برای ریسندگی نخ از همین روش ابتدایی استفاده میکرد تا اینکه در قرن چهاردهم میلادی اولین گام ها در مسیر ماشینی کردن فرآیند ریسندگی برداشته شد.

نهایتا در قرن هجدهم میلادی ماشین ریسندگی توسط ریچارد آرک رایت اختراع شد و تحول عظیمی در صنعت تولید نخ به وجود آورد اختراع ماشین ریسندگی به صورت عمده سبب افزایش سرعت تولید محصول، کاهش هزینه ها و همچنین افزایش کیفیت محصول تولیدی شد.

به طورکلی فرایند ریسندگی به دو دسته‌ی عمده‌ شیمیایی و مکانیکی تقسیم می‌شود

الف – ریسندگی شیمیایی : در این سیستم‌ مواد پلیمری مختلف طی عملیات ریسندگی به فیلامنت تبدیل خواهند شد. در ریسندگی شیمیایی به چند روش می‌توان فیلامنت تولید کرد. این روش‌ها شامل ذوب ریسی، ترریسی و خشک ریسی می‌شوند.

در طی فرایند ذوب ریسی الیاف ترموپلاستیک که در اثر حرارت به راحتی نرم می‌شوند، با عبور از روزنه‌های رشته ساز دستگاه به شکل رشته‌های طولانی در می‌آیند. این رشته‌ها به روش‌های مختلفی خنک می‌شوند و نهایتا تبدیل به الیاف می‌شوند. مشهورترین الیافی که با این فرایند تولید می‌شوند الیاف پلی استر و نایلون هستند.

ب – ریسندگی مکانیکی : یکی از اولین روش های تهیه منسوج بشر بر اساس ریسندگی مکانیکی از الیاف منقطع یا Staple   می باشد در این فرایند الیاف کوتاه کنار همدیگر قرار می‌گیرند و تحت فرایند تاب به یک رشته‌ی بلند و باریک تحت عنوان نخ تبدیل می‌شوند.

در یک دسته بندی کلی ریسندگی مکانیکی به دو دسته‌  سیستم ریسندگی متداول یا قدیمی و سیستم ریسندگی مدرن تقسیم می‌شود. سیستم متداول همان سامانه‌ ریسندگی رینگ است. سیستم مدرن نیز شامل سامانه‌های  چرخانه‌ای، اصطکاکی و ایرجت می‌شود.

به طور کلی می‌توان گفت که سیستم های مدرن به بازار عرضه شدند تا مشکلات سیستم رینگ را حل کنند. این فرایندها از لحاظ کمی برتر از سیستم رینگ هستند اما از نظر کیفیت محصول تولیدی کماکان سیستم رینگ پیشتاز است.

بسته به طول الیافی که به عنوان مواد اولیه به این سامانه تغذیه می‌شوند، دو سیستم الیاف کوتاه یا Short  Staple Spinning  و  الیاف بلند یا Long Staple Spinning را خواهیم داشت.

در سیستم الیاف کوتاه ، الیافی تغذیه می‌شوند که دارای طول کمتر از ۵۰ میلی‌متر باشند. از جمله الیافی که به این روش تغذیه می‌شوند الیاف پنبه و الیاف مصنوعی که به صورت مخلوط با پنبه ریسیده می‌شوند هستند. به همین علت به این روش ، سیستم ریسندگی پنبه‌ای نیز گفته می‌شود.

در سیستم ریسندگی الیاف بلند، الیافی به سیستم تغذیه می‌شوند که دارای طول بیش از ۵۰ میلی‌متر هستند. عمده‌  الیافی که به این سامانه تغذیه می‌شوند الیاف پشم هستند و به همین علت نام دیگر این سامانه، سیستم ریسندگی الیاف پشم است.

در این روش با تغییر الیافی که به خط ریسندگی تغذیه می‌شوند، سه دسته بندی مختلف داریم. اگر الیاف پشم کوتاه و ظریف مانند پشم مرینوس به خط ریسندگی تغذیه شوند، سیستم ریسندگی فاستونی یا Worsted را خواهیم داشت. حال اگر در سیستم فاستونی فرایند شانه زنی الیاف را حذف کنیم ریسندگی نیمه فاستونی یا Semi Worsted  را خواهیم داشت. نخی که نهایتا در ریسندگی نیمه فاستونی تولید می‌شود به عنوان نخ خاب فرش ماشینی و کاموا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اگر الیاف پشم طویل و ضخیم‌تر مثل پشم گوسفندان آسیایی تغذیه شود، ریسندگی پشمی یا Wool Spinning  را خواهیم داشت. محصول تولیدی این سیستم به عنوان نخ خاب قالی و نخ پود پتو و الیاف پشم قالی یا Carpet Wool مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

کدام سیستم ریسندگی بهتر است؟

همواره مهمترین دیدگاه بررسی کارآمد بودن و یا عدم کارآمدی یک سیستم بررسی از دیدگاه اقتصادی آن سیستم می باشد از مشکلات اقتصادی ریسندگی مکانیکی از الیاف منقطع(استیپل) را میتوان به ماشین آلات مورد نیاز در ریسندگی الیاف استیپل که طولانی ترین خط تولید در تمام قسمت های صنعت نساجی می باشد را نام برد که نیازمند سرمایه گذاری اولیه نسبتا زیادی هست.

این امر سبب می گردد که قیمت تمام شده نخ تولیدی در این سیستم بسیار بالا باشد و تمایل به سرمایه گذاری در این سیستم نیز بسیار کم می باشدیکی دیگر از ضعف های این ریسندگی مکانیکی فضای اشغال شده توسط ماشین آلات زیاد است از مشکلات دیگر این سیستم استفاده از نیروی انسانی زیاد هست در این سیستم ریسندگی مکانیکی از الیاف منقطع تلاش زیادی شده تا وابستگی تولید به نیروی انسانی را کاهش دهد و این تلاش در بعضی قسمتها مانند حلاجی موفقیت آمیز بوده است ولی در سایر قسمت ها اثر چندانی نداشته است.

واضح است که نیازمند بودن یک سیستم به نیروی انسانی، نشان دهنده ضعف آن سیستم است چرا که نیروی انسانی در مقایسه با ماشین هزینه بسیار بیشتری را به سیستم تحمیل می کند و به علاوه دقت بسیار کمتری رادارد و موجب نایکنواختی تولید میگردد.

میزان تولید واردات و صادرات نخ در ایران

به طور مثال حجم واردات پوشاک بصورت رسمی به کشور سالانه ۶۰ میلیون دلار بوده در حالیکه این میزان از مسیر قاچاق به بیش از دو میلیارد دلار در سال می‌رسد.

سرمایه گذاری در بخش ریسندگی توجیه اقتصادی دارد؟

همانطور که قبلا توضیح دادیم چند نوع ریسندگی وجود دارد که در ایران میتوان به چند دسته تقسیم کرد:

۱- ریسندگی پنبه ای

۲- ریسندگی پشمی

۳- ریسندگی اکریلیک

۴- ‌ریسندگی پلی استر

در سیستم ریسندگی پشمی به دلیل کمبود الیاف پشم در ایران این ریسندگی زیاد وجود ندارد. در مورد ریسندگی پنبه ای هم باید اذعان داشت مواد اولیه که همان الیاف پنبه هست بیشتر وارداتی هست و پنبه  داخل جوابگو حجم زیاد مصرف کارخانجات ریسندگی پنبه نمی باشد و این شرکتها همیشه با مشکل واردات مواجه هستند

ولی متاسفانه هنوز شرکتها ی بافندگی نیاز به واردات نخ دارند و از طرف دیگر شرکتهای ریسندگی نیز وابستگی صددر صد به واردات مواد اولیه الیاف دارند .وابستگی شدید صنعت فرش ماشینی به الیاف اکریلیک می تواند خطرناک باشد و آینده  این صنعت را به ویژه در مواقع بحرانی در هاله ای از ابهام فرو برد.

سرمایه گذاری ریسندگی تا و به تاپس جهت تولید الیاف ظریف اکریلیک با توجه به نیاز بازار می تواند توجیه اقتصادی زیادی داشته باشد

گروه بعد ریسندگی شیمیایی که مهمترین آن تولید نخ پلی استر در ایران هست خوشبختانه مواد اولیه این شرکتها گرانول می باشد که از تولیدات و فرآوردهای نفتی است و در ایران موجود است و شرکتهای تولید کننده کمتر با کمبود مواد اولیه مواجه هستند موضوع بعدی در صنایع فرش ماشینی و پارچه بافی در حال حاضر نخ پلی استر مصرف بالایی دارد و میتوان نتیجه گرفت که سرمایه گذاری در ریسندگی پلی استر صرفه اقتصادی بیشتری نسبت به ریسندگی های دیگر دارد.

متاسفانه بخاطر اینکه زمان بازگشت سرمایه درصنایع ریسندگی بیشتر از صنایع دیگر نساجی است سرمایه گذران در زمینه نساجی کمتر روبه سرمایه گذاری در ریسندگی می روند.

نکته ای که باید متذکر بشوم این است که متاسفانه بعضی از سرمایه گذاران در حال خرید ماشین آلات دست دوم و قدیمی از کشورهای دیگر و نصب و راه اندازی آن در ایران هستند و به این نکته توجه ندارند که صنعت نساجی هر روز رو به پیشرفت هست و ما نیازمند نخ های با ظرافت بالا و باکیفیت وکاربرد جدید هستیم و باید ماشین آلاتی را خریداری و نصب و راه اندازی کنیم که جوابگو خواسته مشتریانمان باشد.

متاسفانه باید بگویم که ما شاهد واردات ماشین آلاتی هستیم که واقعا میتوان گفت که از رده خارج شده اند مثلا ماشین آلات ریسندگی اکریلیک وارد کرده اند که توان تولید نهایت نمره نخ ۲۱ متریک را دارد که این نخ برای ماشین آلات بافندگی فرش کمتراز۷۰۰ شانه کاربرد دارد ولی نیاز صنعت نخ های برای ماشین آلات بافندگی فرش ماشینی ۱۰۰۰ شانه به بالاست که باید ما به این نکات جهت سرمایه گذاری توجه بیشتری داشته باشیم

وضعیت صنعت ریسندگی ایران از نظر سطح تکنولوژی

صنعت ریسندگی ایران باتوجه به پیشرفت های زیادی که درمورد ماشین آلات ریسندگی دنیا در چند دهه اخیر داشتیم باید با تاسف اذعان داشت که ما نتوانستیم پابه پای تکنولوژی روز دنیا پیش برویم و این خود دلایل و عوامل متعددی داشته است از جمله و مهمترین آن تحریم ها بوده است.

سرمایه گذران و مسئولین باید به این نکته واقف باشند که تکنولوژی حرف اول را میزند در چند سال گذشته ما میبینم کشورهای اروپایی و ترکیه در حال فروش ماشین آلات ریسندگی قدیمی و جایگزین کردن آن با ماشین آلات جدید هستند و صد افسوس که خریداران این ماشین آلات بیشتر کشور ایران است .

خرید این ماشین آلات نه تنها کمکی به صنعت ریسندگی نمیکند بلکه باعث میشود ما از گردونه رقابت با رقبای خود عقب بی افتیم از طرفی هم باید تشکر کنیم از مدیران خوش فکری که برای راه اندازی و پیشرفت این صنعت با مدیریت خوب خود و وارد کردن ماشین آلات جدید و بروز دنیا به اقتصاد این صنعت کمک شایانی کرده اند.

کیفیت نخ های تولیدی در ایران در بازارهای جهانی

در مورد کیفیت نخ به نظر من دو عامل مهم هست یکی نوع ماشین آلات و دیگری مواد اولیه و با توجه به اینکه مواد اولیه اکثر شرکتهای ریسندگی وارداتی هست پس عامل مهم در کیفیت نخ را میتوان به ماشین آلات موجود در شرکتها دانست.

شرکتهای که هنوز با ماشین آلات قدیمی کار میکنند متاسفانه نمیتوانند نخ مرغوب و با کیفیت بالا تولید کنند و در مقابل شرکتهای که ماشین آلات خود را به روز رسانی کرده اند و از تکنولوژی روز دنیا در صنعت ریسندگی بهره می برند در نتیجه تولید نخ با کیفیت و قابل رقابت با رقبای دیگر در بازار جهانی را دارند .

شاید بتوان  با قاطعیت گفت که نخ پلی استر با توجه به مواد اولیه موجود در ایران و اینکه اکثر شرکتهای تولید کننده از تکنولوژی روز برخوردار هستند نخ پلی استر با کیفیت بالایی را تولید میکنند و همانطور که میبینیم در اکثر نمایشگاههای بین المللی هم ما فقط تولیدات نخ پلی استر از ایران را میبینم.

پیشنهاداتی برای بهبود صنعت ریسندگی ایران

همانطور که توضیح دادیم برای بهبود صنعت ریسندگی باید در دو بخش مواد اولیه و ماشین آلات مورد تحقیق و بررسی قراردهیم و تغییرات اساسی در آن ایجاد کنیم.

در مورد مواد اولیه در حال حاضر با توجه به شرکتهای که در ایران فعالیت میکنند ما شاهد کمبود پنبه و آکریلیک هستیم و شاهد وابستگی شدید به واردات این دو ماده اولیه در صنعت ریسندگی هستیم . نظر به اینکه کارخانه تولید الیاف اکریلیک نیازمند سرمایه گذاری بالای هست باید دولت در این مورد وارد عمل بشود و با تخصیص اعتبارات به بخش خصوصی کارخانه تولید الیاف در ایران راه اندازی کند.

در زمینه پنبه نیز برای رسیدن به خودکفایی با طرح های تشویقی و سرمایه گذاری در بخش کشاورزی بیشتر اهمیت دهنداز جمله طرح پیش خرید پنبه که خود مشوقی برای کشاورز برای سرمایه گذاری در بخش کشت پنبه می باشد. شرکتهای ریسندگی نیز باید ماشین آلات خود را به روز رسانی کند که این مورد نیز با حمایت دولت و اعطای اعتبارات بانکی به بخش خصوصی میسر میشود.

تامین مواد اولیه برای صنعت ریسندگی

ایران به جز پلی‌استر که در تولید آن کاملاً خودکفا هستیم نیاز مبرم به واردات ویسکوز و پنبه و پلی اکریلیک دارد، و در حوزه پنبه به دلیل فقدان سرمایه‌گذاری مناسب، کم‌توجهی نسبت به بازسازی و نوسازی کارخانه‌های قدیمی و عدم حمایت مسئولان از پنبه‌کاران با کاهش چشمگیر تولید مواجهیم.

بعضی از کشورها مانند ازبکستان با هدف تمرکز بر صادرات کالاهای نهایی و تکمیل شده به سرمایه‌گذاری‌های کلان در زمینه تولید پنبه و نخ می‌پردازند و طی چند سال آینده، خام فروشی را به طور کامل حذف خواهند کرد. و با توجه به این نکته که یکی از منابع واردات پنبه به ایران از کشور ازبکستان هست ما با مشکل مواجه خواهیم شد.

در زمینه مواد اولیه اکریلیک نیز باید گفت بدلیل مشکلاتی که در شرکت پلی اکریل اصفهان تنها تولید کننده الیاف اکریلیک در ایران وجود دارد نیز میتوان گفت که ما وابستگی شدید به واردات آن داریم که در حال حاضر این مواد بصورت الیاف یا تاو به تاپس از کشورهای مانند آلمان ، ترکیه ، چین و ژاپن وارد ایران میشود.