شناخت مشکلات فرش دستباف

چکیده

محیط تجارت تحت تاثیرعوامل متغییر حال تغییر و تحول است مطاله مستمر تحولات محیطی و دیگرعوامل تاثیرگذار برصادرات فرش دستباف و خدمات مربوط به آن از عوامل مطرح شدن فرش دستباف در بین الملل است. فرش دستباف حدود  ۳۵ تا ۴۵     صادرات غیر نفتی را به خود اختصاص داده از اینرو این متاع از اهمییت خاصی برخوردار است. از جمله که این کالای ارزشمند با یافتن و حفظ جایگاه خود در سطح جهانی می­تواند سالیانه حدود۶۰۰ هزار نفر جوان را به بازار کار وارد نماید.

ایران تا سال ۱۹۷۰ بیشتر بازارهای جهانی فرش را در انحصار داشت و حدود۵۰ درصد از مقدار و ارزش صادرات جهانی این کالا ازآن ایران بود که با ورود رقبای جدید که متوجه نرخ بالای سودآوری در صنعت قالی شده و از نیروی کار ارزان و فراوان برخوردار بودند.

سهم ایران رو به کاهش گذاشت و بازار صادرات فرش از حالت انحصاری به رقابتی در آمد .مسائل و مشکلات زیادی در صنعت فرش دستباف وجود دارد که شناخت و برطرف کردن آن ها به برگرداندن ایران به جایگاه خود کمک می­کند. مواردی که در این امر مهم ما را یاری می­کنند دسته بندی می­شوند به زمینه تاریخی، فرهنگی و هنری، زمینه تولید فرش، در زمینه بازاریابی و صادرات فرش. مدیریت مهمترین بحث در این راستا می­باشد که از اهمییت بسزایی  برخوردار است. به طور کلی میتوان به مدیریت و برنامه ریزی به عنوان اصل مهم اشاره کرد. موضوع تحقیق بیانگر ان است که شناخت مشکلات بعنوان متغییر مستقل و صنعت فرش دستباف به عنوان متغییر وابسته مطرح می­شود ومورد بررسی قرار میگیرد.

کلمات کلیدی: شناخت مشکلات، فرش دستباف، مدیریت، برنامه ریزی.

 

 

 

Abstract

Business environment affected by variable factors is under changing and evolution. Read continually environmental changes and other factors on exporting handmade carpet and related services are factors which help handmade carpet being raised at the international level. Handmade carpet allocate almost 35 to 45 non-oil export to itself, so that it undertake long years the first and the highest technology exchange export and about 7 percent of the country’s total employment and the livelihood of several millions people. Hence, this goods has particular importance and annually about 600 thousands of young people to enter the labor market.

 By 1970 iran had the large and best global carpet market and about half the value of global carpet exports to Iran despite new rivals realize the profits and labor of cheap labor and praice.     Then iran s share and profit declined and the export market of carpets from monopoly to competetive and there are a lot of problems in this industry identifying these problems      contributor to the carpet market boom returns the throne to its original position and things that can help in this regard.

These items are divided: historical, cultural and artistic, carpet production marketing and export of carpets and management is the most important things. In general the most important principle is management and planning the subject of this research suggests that Recognizing               Problems as an independent variable and handmade  carpet industry as a dependent variable and  it comes up will be examined.

Keywords: problems recognition, handmade carpet, management, panning.

 

 

 

مقدمه

فرش دستباف یکی از مهمترین کالاهای صنایع دستی کشور است که می­تواند نقش مهمی در افزایش تولید ناخالص داخلی و نیز ارزآوری و رشد صادرات غیر نفتی و کاهش وابستگی اقتصاد ملی به منابع نفت و گاز داشته باشد.صادرات فرش دستباف به تنهایی،حدود یک سوم کل صادرات غیر نفتی را تشکیل می­دهد. افزایش صادرات غیر نفتی و کاهش وابستگی به درآمد های نفتی از اولویت های مهم دولت جمهوری اسلامی ایران است. اولین گام در این مسیر، تجزیه و تحلیل وضعیت موجود و شناخت مزیت ها و استعداد های کشورمان در صادرات غیر نفتی است (اویار حسین، ۱۳۸۹، ۹۶)

در سال های اخیر صادرات فرش و سهم ایران از بازار های جهانی بسیار کاهش یافته است، به گونه ای که صادرات این کالا از ۱/۲ میلیارد دلار در سال ۱۳۷۳ به ۶۳۵ میلیون دلار در سال ۱۳۷۶ تنزل یافته است. طی دوره ۷۸-۱۳۷۵ بیشترین میزان صادرات فرش ۹/۲۱۳۲ میلیون دلار بوده و مربوط به سال ۱۳۷۳ و کمترین میزان آن در سال ۱۳۶۱ معادل ۶۷ میلیون دلار بوده است. سهم صادرات فرش از کل صادرات غیر نفتی طی این دوره ۲/۳۰درصد و میانگین سهم صادرات فرش از صادرات محصولات کشاورزی و سنتی ۴۱/۸ درصد است (همان، ۱۰۴و ۱۰۵)

هنر قالیبافی در ایران از لحاظ ارز آوری و ایجاد اشتغال در روستاها، اهمیت و جایگاه ویژه ای در اقتصاد کشور دارد. صادرات فرش تا سال ۱۳۷۳ روند صعودی داشت و در این سال به اوج خود رسید. به گونه ای که بیش از ۶/۱ میلیارد دلار یا حدود ۴۵ درصد از ارزش صادرات غیر نفتی، از صدور فرش تحصیل شد. اما پس از آن سیر نزولی صادرات آغاز شد، به گونه ای که در سال گذشته به حدود ۶۰۲ میلیون دلار تنزل یافت. بیش از ۵/۲ میلیون نفر از جمعیت کشور را بافندگان فرش تشکیل می­دهند که ۷۵ درصد آن ها در روستاها به سر می­برند .تقریبا ۸ تا ۱۰ میلیون نفر به طور مستقیم و غیرمستقیم از تولید و تجارت فرش ارتزاق می­کنند و از این جهت هنر قالیبافی نقش بسزایی در اشتغال نیروی کار دارد. تحصیل ارز از صدور فرش و تضمین اشتغال دست اندرکاران تولید و تجارت فرش به رونق صادرات آن بستگی دارد (گمرک جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۷۲، ۵۴)

متاسفانه به دلیل فقدان اساسی در ابعاد سازمانی ساختاری مدیریتی تولیدی و بخصوص تجاری بازرگانی فرش دستباف ایران در دوران افول و رکود شکننده ایی را در عرصه رقابت جهانی گذرانده و اکنون در شرایط بحرانی خاصی به سر میبرد از طرفی بی توجهی به اصول و مبانی بازاریابی و تجارت که در بر گیرنده فرایند تولید ان نیز میشود مزیت رقابتی فرش دستباف را در داخل و در سطح جهانی با مخاطرات جدی مواجه نموده تجربه دیگر کشورها حاکی از توجه آنها به واقعیت های محیط تجارت و عوامل تأثیر گذار می­باشد(حشمتی رضوی، ۱۳۸۹، ۲۰)

 

 

شناخت مشکلات در صنعت فرش دستباف

شناخت مشکلات فرش دستباف را باید از دو منظر درونی و بیرونی که خود به دو دسته تقسیم می­شوند مورد بررسی قرار داد ولی ابتدا مباحث چند کنفرانس را بیان و مورد بررسی قرار میدهیم.در تاریخ۲۰/۳/۱۳۷۱اولین نمایشگاه بزرگ فرش دستباف که به همت مرکز توسعه صادرات ایران در محل دائمی نمایشگاههای بین المللی دایر شد. همزمان با این نمایشگاه سه کنفرانس در زمینه های بررسی سابقه تاریخی، فرهنگی و هنری، بررسی مسائل تولید فرش، بررسی مسائل بازاریابی و صادرات فرش و به ترتیب در تاریخ های۲۵،۲۶،۲۷ هر یک به مدت یک روز برگزار شد.

در زمینه سابقه تاریخی،فرهنگی و هنری

۱- .شناخت عوامل و اصالت فرش ایران، بحث درباره شناخت اصالت فرش و ملاک تشخیص فرش هنری از غیر هنری

۲- .سیر تاریخی هنر فرش ایران، بازکاوی در گذشته های دور و نزدیک

۳.- شناخت قلمرو جغرافیایی فرش ایران و مشخصات هر منطقه

۴- .فرهنگ و ادبیات فرش دستباف، اصطلاحات و فولکلور هنر بومی سنتی

۵- .نقش عرفان ایرانی در فرش دستباف

۶- .فرش ایران در موزه های جهان

در زمینه تولید

۱.جلوگیری از مصرف الیاف دباغی شده و نا مرغوب وارداتی در بافت فرش و تنظیم طرحهای اصلاح نژاد دام با همکاری وزارت کشاورزی و تعاونی های دامداری

۲.تنظیم طرح های لازم در زمینه احیای رنگرزی سنتی و استاندارد کردن رنگهای شیمیایی و جلوگیری از ورود مواد شیمیایی کم ثبات و نا مرغوب و استاندارد کردن مواد اولیه بافت فرش با همکاری موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران

۳.جمع آوری طرحهای اصیل نقوش فرش ایران و تأسیس بانک نقشه فرش با همکاری شرکت سهامی فرش ایران،موزه فرش ایران، سازمان صنایع دستی ایران و جهاد سازندگی و اتحادیه های تعاونی فرش بافان و استقرار سیستم کد گذاری کلیه نقشه ها ونگاره ها با استفاده از رایانه

۴.جمع آوری و انهدام دارهای قالی غیر بهداشتی

۵.تهیه استانداردهای آموزشی در زمینه تولید مواد اولیه، رنگرزی،طراحی، بافت و رفوگری

۶.ایجاد مدارس حرفه ایی قالی بافی و انستیتوهای تحقیقاتی در زمینه فرش شناسی و تربیت نیروی انسانی

۷.ایجاد شرکت های منطقه ای و اقماری تولید فرش با برخورداری از همگونی های فرهنگ خاص محلی و منطقه ای ایلات وعشایر

۸.حذف واسطه های خرید و فروش مواد اولیه فرش اعم از بنکدار، حق العمل کار و دلال و استقرار سیستم صحیح توزیع مواد اولیه

۹.تشویق طراحان وهنرمندان

۱۰.تعیین مجازات افرادی که به نحوی در کار تولید مواد اولیه بافت و توزیع اخلال می کنند که شامل تقلبات مختلف در بافت می­باشد (حشمتی رضوی، ۱۳۸۹، ۱۲۸ و ۱۲۹).

در زمینه بازاریابی و صادرات فرش

۱.با توجه به تسریع آهنگ رشد جمعیت کشور که تعداد متقاضیان را در بازار کار افزون ساخته است و همچنین تقلیل درآمد نفت، برنامه ریزی کلان کشور اقتضا می­کند که علاوه بر طرح های زیربنایی از برنامه های افزایش صادرات غیر نفتی خصوصا قالی بافی کمال استفاده به عمل آید.

۲.با ورود کشورهای تولید کننده فرش دستباف در بازار جهانی و انجام رقابت های مکارانه و اقتباس از نقوش فرش ایران فروش قالی ایران رو به کاهش گذاشته  و بازار صادرات فرش از حالت انحصاری به رقابتی در آمده علت اقتباس از نقوش فرش ایران در وهله اول زیبایی و اشتهار نقوش قالی ایران است در ثانی عدم جلوگیری از اقتباس این نقوش و سهولت کار در دسترس بودن نقشه ها برای بافندگان کلیه کشورها مزید بر علت شده به موجب یک گزارش رسمی منتشره در سال۱۳۶۴ از طرف موسسه مطالعات و بژوهش های بازرگانی هندوستان بزرگترین صادر کننده کنونی فرش دستباف در جهان بیش از ۵۰طرخ ایرانی را مورد استفاده قرار میدهد.

۳.مسائل ارزی و بانکی و مشکل خروج فرش از کشور به انضمام مقررات  توام با روش های عریض و طویل ترخیص کالا.

۴.مبارزه بی امان با قاچاق فرش

۵.ایجاد واحدی برای تبلیغات و بازاریابی فرش

۶.طرح های مربوط به شناخت سلیقه خریداران خارجی و ارائه خدمات بس از فروش به همراه تضمین نامه خرید و برچسب شناسنامه فرش

۷.ارائه توصیه های لازم در زمینه ساختار تشکیلاتی هسته مرکزی فرش ایران (حشمتی رضوی،۱۳۸۹، ۱۲۹ و ۱۳۰).

 

تورم و کاهش قدرت خرید مردم، گسترش صنایع فرش ماشینی به عنوان کالای جانشین، تغییر الگوی مصرف و بالا رفتن هزینه تولید باعث شده است که تولید کنندگان فرش کمتر به کیفیت مواد مورد استفاده و نحوه بافت فرش توجه کنند و این باعث از دست دادن بازار های جهانی شده است (ایرانی کرمانی،۱۳۹۱،۴۹).

اگر فرش را با کیفیت بالا تولید کنیم، به شرطی که قیمت آن با کشور های رقیب قابل رقابت باشد هر روز بازار های جدید تری را روی خود می­گشاییم. هر کشور و هر سرزمینی که مردم آن ذوق هنری داشته باشند بازار خوبی برای فرش ایران خواهد بود.برای دستیابی به بازار های جدید باید برنامه ریزی کرد، سرمایه گذاری های لازم را در زمینه آموزش انجام داد،تبلیغات را همواره مد نظر قرار داد و فرشی را تولید کرد که با فرهنگ و سلیقه هر کشور تطابق داشته باشد (سیاری،۱۳۸۱، ۹۳).

در بحث رقابت کشور های تولید کننده فرش با خاطر نشان کنیم که بازار فرش ایرانی بویژه فرش های متوسط و درشت باف در خارج از ایران لطمه بسیاری خورده است که این مسئله در دهه ۴۰ و ۵۰ عمدتا ناشی از نزول کیفیت فرش های دستباف (به خصوص در نوع درشت و متوسط)و در دهه ۶۰ ناشی از تورم وحشتناک حاصل از شرایط جنگی بوده است. ضمنا باید توجه داشت که کشور های ترکیه و افغانستان و هندوستان حداقل در ۴ سده اخیر که بافته هایی از فرش موجود است، اگر در تولید فرش سابقه بیشتری از ایران نداشته باشند،کم سابقه تر نیستند و هر یک از آنها فرش ها و بازار خاص خود را داشته اند.فرش های درشت باف و حتی متوسط ایرانی انواع مشابهی در کشور های مذکور داشته و دارند و رواج نقشه های چاپی و تکراری نیز این امر را تشدید کرده است. حتی زمانی که مسئله فراوانی و ارزانی در هند و پاکستان و غیره مطرح می­شود، لازم به یادآوری است که ما حداقل دو میلیون بافنده حرفه ای داریم که می­توانند با اندک کمکی از جانب دولت و یا تولید کنندگان هنوز با قیمت های ارزان فرش ببافند. بنابراین مسئله قیمت ارزان تر فرش های بافته شده در این کشور ها بخصوص در انواع هندی و چینی، عمدتا دلیل سهولت بافت است که البته طرح و رنگ آمیزی پیشرفته در عرضه آنها بسیار موثر است (صور اسرافیل،۱۳۶۸، ۱۰۶).

از جمله عوامل خارجی موثر در کاهش صادرات در سال های اخیر می­توان به کاهش تقاضای فرش دستباف در بازار جهانی به دلایل متعدد از جمله ظهور کالا های اساسی جانشین فرش دستباف با قیمت های نسبی ارزان، رکود اقتصادی جهان و بیکاری و کاهش درآمد های ناشی از آن اشاره کرد. متمرکز بودن بازار های صادراتی و تاثیر منفی آن بر ارزش صادرات از عوامل خارجی دیگر است. از جمله آثار منفی متمرکز بودن بازار فرش می­توان به شکستن قیمت ها به چند علت، رقابت ناسالم تعدادی از صادر کنندگان در یک بازار یا چند بازار محدود اشاره کرد که با اشباع بازار مذکور صادرکنندگان به منظور جلوگیری از راکد ماندن سرمایه خود به قیمت شکنی یا رقابت ناسالم اقدام می­کنند (عباسی،۱۳۸۵، ۲۴).

با توجه به توضیحات فوق می­توان به این جمع بندی رسید که رکود جهانی، حوادث غیر مترقبه، جنگ های خلیجی و داشتن رقبای قدرتمند مانند هند،نپال و پاکستان از جمله مهمترین عوامل خارجی هستند که صنعت فرش ایران را در طول تاریخ آن دچار فراز و فرود هایی کرده­اند (اویار حسین،۱۳۸۹، ۱۱۲).

آنچه که در فرش ایران غیرقابل رقابت است، فرش های ظریف و زیبای ایرانی است که بوسیله هیچ یک از کشور های مذکور قابل بافت و رقابت نیست و علی رغم ادعای صادر کنندگان و یا تجار،فرش ایران بخصوص انواع ظریف و مرغوب آن هنوز و همواره و تا آن هنگام که دوستداران هنر وجود دارند،ارزش خود را دارد.

عدم تحول و روش های بافت و استفاده از طرح های تکراری و غیر اصیل درباره ضرورت تحول در روند تولید فرش روش بافت فرش نسبت به ۵۰۰ سال پیش و یا بیشتر از آن کوچکترین تغیری نکرده است. البته طرح های ایرانی حتی با همین حالت تکراری و یکنواخت خود در سراسر جهان علاقه مندان بیشماری دارد ولی مسئله این است اولا این امر مانع از آن نباید بشود که برای بهتر کردن بازار های خود و از میدان به در کردن رقیبان دست به تجربه های تازه بزنیم و امکانات بالقوه این هنر در جذب و ارائه ایده های متنوع تر را به نمایش بگذاریم.

علت اصلی تمام این مسائل عدم وجود آموزش های فنی و حرفه ای در این رشته است و از آن جا که فرش با هر کیفیت، قیمتی دارد،کمتر کسی به فکر افتاده است که علت اصلی این ضایعات را در یابد. واقعیت آن است که بسیاری از بافندگان نقشه خوانی نمی­داند و قالیبافی را از پدر و مادر با همان اشتباهات سنتی یاد گرفته اند و به همین علت از هر ده فرش نه تای آن دارای ایراد و نقص است، و فرشی که مثلا می­تواند در صورت رعایت نکات فنی ۲۰۰۰۰ تومان قیمت گذاری شود، به علت وجود معایب بیشمار گاه تا نصف قیمت و یا کمتر ارزش می­یابد. از نظر ما آموزش در قالیبافی یکی از ضروری ترین مسائل برای حفظ و حمایت از فرش است و این آموزش در وهله اول شامل یک مرحله مقدماتی برای قالی بافان ساده است که شامل نقشه خوانی و آموزش و چگونگی رفع معایب ظاهری فرش،سره، کجی، بالا و پایین زدن است، و در مراحل بعدی شامل برنامه های وسیعتری درباره ویژگی های کلی فرش،رنگ و شناخت مسائل هنری می­باشد که از نظر ما دامنه بسیاری از آن ها در حد آموزش های کلاسیک ادامه می­یابد (صور اسرافیل،۱۳۶۸، ۱۰۶ و ۱۰۷).

کاهش کیفیت فرش از طریق اشاعه انواع تقلبات به عنوان مثال بی گره بافی، جفتی بافی ، نزدن پود و یا بر عکس استفاده از پود های اضافی جهت تمام کردن فرش مواردی است که به موازات گسترش فرش بافی و افزایش فروش فرش مشاهده می­شود و فرش به خاطر کاهش استحکام از این رهگذر نیز همانند تقلب در رنگ زیان های سنگینی را پذیرفته است. به هر حال زمانی که مسئله رقابت فرش های هندی و پاکستانی و غیره مطرح می­شود، باید به یاد آورد که رواج تقلب در کیفیت مواد و بی ثباتی رنگ های فرش بود که به بازار ایران در خارج لطمه زد و پس از آن مساله رقابت رقیبان مطرح گردید (همان، ۱۱۴).

برخی از عوامل داخلی را می­توان مربوط به تولید دانست و تعدادی از آنها به سیاست های اتخاذ شده ارتباط دارد. از عواملی که به تولید مربوط می­شود می­توان از تنزل کیفیت تولید و افزایش قیمت تمام شده نام برد. این امر باعث شده که از قدرت رقابت فرش دستباف در بازار های جهانی کاسته شود. در اپران تولید فرش برخلاف اکثر کشور های رقیب که به صورت کارگاهی و در قالب مجتمع ها انجام می­شود، به صورت تک بافی (خانگی) صورت می­گیرد. هزینه تولید فرش در ایران در مجتمع ها به میزان ۵۰ درصد از هزینه تولید به صورت تک بافی بیشتر است و این امر ناشی از پرداخت برای ایام تعطیلی،عیدی و پاداش حق سنوات و پرداخت ۲۳ درصد حق کارفرما بابت بیمه تامین اجتماعی است. به علاوه تولیدکنندگان به منظور دستیابی به حاشیه سود مورد نظر خود به کاهش هزینه تولید با استفاده از مواد اولیه نا مرغوب از جمله پشم دباغی شده، ابریشم نامناسب خارجی، بکارگیری پلی استر و غیره اقدام می­کنند. ورود تولیدات با کیفیت پایین به بازار های جهانی باعث شده تا به نماد تجاری فرش دستباف کشور که از دیر زمان جایگاه خاصی را نزد خریداران داشته است، خدشه دار کند (عباسی،۱۳۸۵، ۱۲).

با توجه به مباحث ذکر شده می­توان به این جمع بندی رسید که عوامل داخلی مثل افت کیفیت، انبوه تولید با کیفیت کم، به جای تولید بهتر، وجود سازمان های متعدد در تجارت و تولید فرش،نداشتن قدرت سفارش پذیری، قوانین متغیر و غیر کارشناسی، عدم شناخت سلیقه مشتریان، عدم شناخت نسبت به عملکرد رقبا و غیره می­تواند صنعت فرش ایران را از رونق بیاندازد (اویار حسین،۱۳۸۹، ۱۱۳).

صادرات فرش ایران به بازار های جدید با مشکلاتی روبروست که با برطرف کردن آنها به گسترش  سریع تر صادرات فرش و سودآوری آن خواهد انجامید. به منظور سهولت بررسی،این عوامل به سه گروه قانونی، فنی و اجتماعی تقسیم می­شود

الف-عوامل قانونی:

۱-حضور یک متولی آگاه و قدرتمند که بتواند بر کلیه فعالیت های مرتبط با فرش نظارت داشته و ضمن تدوین برنامه ای مدون و جامع در سطح کلان به هدایت و نیز ارزشیابی اقدامات بپردازد.

۲-هماهنگ بودن قوانین و ثبات مقررات مربوط به تولید،صدور،گمرک،مالیات،برگشت ارز و غیره که برنامه ریزی به صورت تولید و صدور را با اختلال روبرو نسازد.

ب-عوامل فنی:

۱-ابزار و دار های قالیبافی امروز همان ها هستند که در صد ها سال پیش مورد استفاده قرار می­گرفتند و حداقل تحول و تکامل را به خود دیده­اند. استفاده از ابزار کارآمد و پیشرفته می­تواند جریان کند فعلی را تسریع بخشد و موجب پیشرفت اقتصاد شود.

۲-وجود استاندارد مواد اولیه و نظارت کافی در بخش تولید،باعث افزایش کیفیت و تناسب آن با نام فرش ایران می­شود که در بلند مدت می­توان شاهد تاثیرات مثبت آن در بازار های فرش بود.

ج-عوامل اقتصادی و اجتماعی:

۱-وجود یک برنامه حساب شده تبلیغات و بازاریابی جهت معرفی صحیح فرش ایران در بازار های سنتی و بازار های جدید.

۲-بالا بودن سطح اطلاعات عمومی و تخصصی دست اندرکاران فرش اعم از افراد مسئول، تولید کنندگان، فروشندگان، صادر کنندگان و وارد کنندگان نهایی فرش ایران.

۳-پژوهش و انتشار نتایج تحقیقات به منظور بکار بردن آنها در تصمیم گیری ها و نیز تکمیل پژوهش های بعدی در بعد آموزش و ارتقا سطح آگاهی دست اندرکاران ذیربط.

۴-ثبات نرخ ارز داخلی در مقابل ارز های خارجی که به حفظ ارزش و قیمت اصلی فرش ایران در بازار های جهانی می­انجامد (سیاری،۱۳۸۱، ۹۴ و ۹۵).

 

شرکت صادرکنندگان فرش دستباف ایران در نمایشگاه های سالانه فرش ، رونق این نمایشگاه ها را به دنبال دارد. صدور فرش دستباف با توجه به تسهیلاتی که دولت در جهت صادرات آن قائل شده است، هنوز دچار رکود است.

بازاریابی مناسب، ایجاد زمینه های تبلیغاتی در بازارهای جدید، علاقه خریداران خارجی به  فرش ایران به عنوان عواملی است که باعث ارتقا جایگاه فرش ایران می­شود (سبحه،۱۳۷۶،۸۶).

شناخت ابعاد بحران اقتصاد غرب و اثرات آن بر فرش دستباف ایران

در هنگام رکود تقاضا برای کالا های لوکس کاهش می­یابد و تقاضا برای کالا های ضروری افزایش می­یابد. طبق تحقیقی که در آمریکا انجام شد ۷۲ در صد از خانوار های آمریکایی تمایل به کاهش تقاضای کالاهای لوکس را دارند (غیر ضروری) بنابراین انتظار می­رود که تقاضا برای کالاهای غیر ضروری کاهش یابد و تقاضا برای کالاهایی مثل فرش دستباف این مقوله قرار می­گیرند. اگر تقاضا برای کالاهای لوکس در سایر کشورها کاهش یابد قطعا فرش دستباف که با مشکل مواجه می­شود و در آینده نزدیک می­تواند تقاضا برای فرش را کاهش دهد.در ضمن بر خلاف کشورهای چین، پاکستان، هند و نپال ما از مزیت رقابت قیمتی برخوردار نیستیم و بنابراین مزیت صادرات با قیمت پایین را نیز نداریم و مشکل صادرات فرش دستباف محتمل است.فرش دستباف کالایی دارای کشش قیمتی و کشش درآمدی پایین می­باشد، به همین خاطر انتظار می­رود بحران در صادرات فرش دستباف ایران نمود معین بیشتری داشته باشد. به خاطر وابستگی صادرات فرش دستباف ایران به تولید نا خالصی داخلی کشور های خارجی، کاهش در تولید ناخالص داخلی آن کشور ها باعث کاهش شدید تری در صادرات فرش دستباف خواهد بود.از آنجا که بحران اکثر کشور های عمده مقصد صادراتی فرش دستباف ایران را در بر گرفته، مشاهدات عینی از بازار این کشور ها موید این مطلب است که تمایل این خریداران بنا به دلایل یاد شده فوق  برای خرید فرش دستباف ایران کمتر شده (محمود زاده،۱۳۸۸، ۲۰)

به نظر می­رسد با ادامه این بحران در غرب، صنعت فرش کشور همچنان  تحت تاثیر اثرات منفی آن قرار خواهد گرفت. راه حل مناسب کاهش اتکا و وابستگی به بازار های غرب است. در این شرایط توجه به بازار های تازه در شرق آسیا،شمال آفریقا و آمریکای لاتین ضروری است.بازاریابی و تبلیغ در این بازار ها که با رشد درآمد شخصی و گرایش به مصرف کالا های تجملی (نظیر فرش دستباف) روبرو است، می­تواند صادرات فرش را احیا کند.در همین حال ضرورت دارد که ضمن حفظ اصالت های فرش ایران به سلیقه مشتریان در بازار های نوظهور توجه شود.لازم است ارتباط میان صادر کنندگان و بافندگان تحکیم و تقویت شود تا تقاضای مشتریان خارجی به بخش تولید انتقال پیدا کند (سبحه،۱۳۷۶، ۵۶).

 

 

نتیجه گیری

با اینکه صنعت فرش دستباف در ایران از قابلیت های فراوانی برخوردار است و این که ایران مهد قالیبافی است ولی با مشکلاتی روبروست که به نظر می­رسد این مشکلات از بخش مدیریت و برنامه ریزی سازمان های مربوطه نشات می گیرد.کشورهایی که از نظر قدمت و اصالت در این صنعت از ما بایین تر هستند توانسته اند با مدیریت و برنامه ریزی از تمام قابلیت های کم خود، استفاده کنند و جایگاه ایران را تصاحب کنند بطوریکه هندوستان بزرگترین صادر کننده کنونی فرش دستباف در جهان بیش از ۵۰ طرح ایرانی را مورد استفاده قرار م­یدهد. بنابراین بنظر می رسد با تقویت بخش مدیریت و عوامل اجرایی مربوطه می­توان این موانع را از سر راه برداشت و صنعت فرش دستباف ایران را به جایگاه اصلی خود برگرداند. از زیر مجموعه های بخش مدیریت می­توان به سیاست گذاری و تدوین برنامه های بلند مدت و کوتاه مدت و فعالیت شورای فرش اشاره کرد. دو عامل بازاریابی و کیفیت از اهمیت بسیاری برخورداراند. مهمترین زیر مجموعه بازاریابی،بر پایی نمایشگاه های داخلی و خارجی،تبلیغات،شناخت سلیقه بازار می­باشد. برای به دست آوردن سهم بیشتری از بازار رقابتی ایجاد شده در منسوجات کفپوش به خصوص فرش دستباف،بایستی ضمن بهره گیری از دانش بازاریابی برای حضور خود در بازار برنامه روشن و مدونی داشت.یکی از ابزار های مهم در برنامه ریزی و سیاست گذاری در حوزه بازاریابی، آمیخته بازاریابی است که تولیدکننده می­تواند از آن ها در جهت ایجاد رضایت در بازار هدف خود بهره بگیرد.

 

 

 

فهرست منابع

۱- شادی اویار حسین و پریسا یعقوبی منظری، توسعه صادرات فرش دستباف ایرانی در بستر تجارت الکترونیکی،۱۳۸۹.

۲- فاطمه ایرانی کرمانی و لیلا میر تاج الدینی و سامان یوسفوند،اقتصاد فرش و بازاریابی جهانی آن، تهران:نشر نور علم،۱۳۹۱.

۳- حشمتی رضوی، فضل الله، از فرش تا عرش (مجموعه مقالات)،۱۳۸۹.

۴- سیاری، سهیلا، نگرش اجمالی بر فرش ایران-زنجان، آبان ۱۳۸۱.

۵- سبحه، کیخسرو،”فرش دستباف ایران”، اتحادیه صادر کنندگان فرش ایران، تهران، تابستان ۱۳۷۶.

۶- صور اسرافیل، شیرین، سیری در مراحل تکمیل فرش (طراحی، رنگرزی، رفو)،چ اپ سوم،۱۳۶۸.

۷- عباسی، اسماعیل، فصلنامه نقش و فرش، سال دوم، شماره هشتم و نهم، آذر ۱۳۸۵.

۸- گمرک جمهوری اسلامی ایران، دفتر آمار، سالنامه آمار بازرگانی خارجی،۱۳۷۲.

۱۰- محمود زاده، نصرت الله، ماهنامه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی قالی ایران، دوره هفتم، سال دوازدهم، شماره ۸۵ ، خرداد و تیر ۱۳۸۸.

 

طاهره سلیمی- کارشناس ارشد طراحی فرش-فارغ التحصیل دانشکده هنر و معماری دانشگاه کاشان

 

 

 

[instagram-feed]