اخبار فرش ماشینی

طرح بته جقه در فرش چیست؟

بته جقه در هنر ایران

بته جقه، سرو خمیده ای که نشانه عفت ایرانیان است، همواره به تاریخ هنر سنتی و تزیین انواع صنایع دستی به ویژه پارچه، فرش، کاشی، سفال، روسری، منسوجات، خاتم، تشعیر و زربافی، ترمه و پته سهم زیادی دارد. این محصول دارای اندازه ها و شکل های مختلف است. درباره این طرح بیشتر بدانید.

پیشینه بته جقه

بسیاری از طراحان و پژوهشگران هنر باستانی و آیینی بته جقه را نماد زرتشتی زندگی جاودانه می دانند.

سر خمیده این سرو نیز نشان از تواضع دارد. طرح‌های الهام‌گرفته از گل‌ها در زمان ساسانیان و بعد از آن صفویه ایجاد شد و دوره‌های قاجار و پهلوی سبک‌های اصلی منسوجات ایرانی را به وجود آوردند. در آن روزگار، نشان و جواهرات پادشاه، علاوه بر تاج و لباس دربار، از طرح بته جقه برای تزئین منسوجات عمومی استفاده می شد.

اولین مردمان نژاد آریایی در کنار هم در جنوب آسیا و فلات ایران شکوفا شدند، جایی که در نهایت شباهت های زبانی، فرهنگی و حتی مذهبی بسیاری داشتند. دین مردم ایران باستان زرتشتی بود. برخی از کارشناسان معتقدند که آیین زرتشتی یکی از اولین تأثیرات تاریخی بر طراحی درخت سرو بته جقه به عنوان نماد مذهبی باستانی بوده است. اما اولین طرح های واضح و متمایز از آنچه ما بته جقه می نامیم را می توان در طرح هایی از دوره ساسانیان مشاهده کرد.

نماد بته جقه چیست؟

نقش بته جقه از بسیاری جهات مشابه است. در مورد اشکال بادام، سرو، آتش و غیره و اینکه این طرح های دائمی نماد چه ویژگی هایی هستند، کلمات زیادی وجود دارد. بسیاری طرح بته جقه را نشانه سرو ایرانی می دانند که نمادی بسیار مهم در آیین زرتشتی است.

دیدگاهی دیگر این را نشانه ای از مواجهه ایران و ایرانیان با طوفانی از حوادث می دانند و معتقد است خم شدن این سر سرو به دلیل آسیب هایی است که در طوفان متحمل شده است. برخی معتقدند طرح بته جقه بازمانده درخت صنوبری است که در زمان مزدکیان نماد استقلال ایران بود و پس از پیروزی بر مزدک چنان شرمنده شد که کنار رفت.

از منظر دهخدا بته جقه، زیور شگفت انگیزی است که از پر پرندگان ساخته شده و بر روی کلاه شاهان ایرانی گذاشته شده است.

انواع بته جقه

کتیبه های بته جقه برای نقاشی روی پارچه، قالی بافی، ترمه بافی و گلدوزی استفاده می شود. هر طرح بته جقه نام خاص خود را دارد و در نتیجه برای کشیدن بته جقه باید نام این طرح ها را بدانید. از پرطرفدارترین انواع بته جقه می توان به بته خرقه ای، بته جقه ای، بته میری، بته کاجی، بته افشار، بته بادامی، بته شاخ گوزنی، بته جقه خشم و صلح، بته هشت پر و طرح های خام طاووس برای نقاشی اشاره کرد.

همانطور که خواندید، طرح های بته جقه ای زیادی وجود دارد، اما بسیاری از ما فقط بته جقه کاجی می دانیم که در پارچه های ترمه رایج هستند. شاید این به دلیل سادگی طرح بته کاج و سهولت به تصویر کشیدن خط بته در چنین نقشی باشد. اما به طور کلی استفاده از انواع بته جقه رنگی برای ساخت پارچه های رنگارنگ و ظریف در گذشته متداول بوده و اکنون در طرح های سنتی برجسته است.

پارچه ترمه به عنوان محبوب ترین و با ارزش ترین منسوجات و صنایع دستی ایران، در بسیاری از استان های کشور تولید می شود، اما زادگاه پارچه ترمه در ایران شهر یزد است. البته این صنایع دستی در استان های دیگر مانند اصفهان نیز تولید می شود، اما منحصر به فرد ترین طرح های بته را می توان در بازار سنتی یزد یافت.

شایان ذکر است که ترمه واقعی به دلیل استفاده از ابریشم در بافت آن بسیار گران است و بافت آن بسیار لطیف است.

 

بته جقه برای چه مواردی استفاده می شود؟

نقش و طرح بته جقه اغلب در هنرهای مختلف ایرانی استفاده می شود. این هنرها عبارتند از:

– انواع گلدوزی : ترمه و سرمه دوزی …

– زری بافی: با استفاده از نخ ابریشم و گلابتون و پارچه بافته شده بدون گره.

– کاشی کاری: هنر پوشاندن انواع سطوح با کاشی های تزئین شده با نقش های اسلیمی از جمله بته جقه.

– قالی بافی استفاده از طرح بته جقه در ساختار قالی های معروف ایرانی بسیار موثر است.

– قلمکاری: هنر چاپ باسمه ای روی پارچه برای ساخت انواع سفره کلانکار

و…

منبع: سایت اصفهان فرش

بهنام قاسمی

فارغ التحصیل رشته تکنولوژی نساجی

Recent Posts

شماره ۹۰ مجله نساجی کهن ویژه نامه آبان ماه منتشر شد

تبلیغات روی جلد: کاوان شیمی فهرست مطالب شماره 90 مجله نساجی کهن نمایشگاه پیشرفته‌ترین فناوری‌های…

3 روز ago

Heimtextil 2025: گسترش نوآورانه در صنعت فرش و کفپوش

در نمایشگاه Heimtextil 2025، بخش فرش و کفپوش به سطح جدیدی از گسترش و نوآوری…

4 روز ago

درباره رخدادی خوب در هنر فرش ایران

نویسنده:سیامک عیقرلو آری، تیتر این نوشتار درست نوشته شده است و به درستی آن را…

5 روز ago

فناوری در عصر هوش مصنوعی

فناوری‌های نوظهور و هوش مصنوعی با وجود همه اثرات مثبت و غیرقابل انکاری که برای…

5 روز ago

ایتما آسیا ۲۰۲۴؛ بررسی حضور پررنگ چینی‌ها و چالش‌های صنعت نساجی ایران (ویدیو)

ایتما آسیا ۲۰۲۴ فرصتی برای نمایش پیشرفت‌های چشمگیر صنعت نساجی چین بود، جایی که شرکت‌های…

1 هفته ago

مزایا ومعایب شرکت های دانش بنیان

شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران به شرکت‌هایی اطلاق می‌شود که بر پایه دانش و فناوری‌های نوین…

2 هفته ago