فرش دستباف خوب چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟

امروزه با پیشرفت تکنولوژی و ورود ماشین‌ها به زندگی انسان تغییرات بسیاری در تمامی زمینه‌های زندگی بشری ایجاد گردید. در این میان فرش نیز از این قائله مستثنا نبوده و دچار تغییر تحولات فرالوانی گردید. اما همچنان فرش دستباف آن صلابت و مشتری خود را در بازار دارد به عبارتی فرش ماشینی بازار جدید برای خود ایجاد کرد و مقداری از سهم بازار دستباف را به خود اختصاص داد.

حال مقصود از فرش خوب، هم بررسی ویژگی‌های فرش دستبافت خوب است و هم فرش ماشینی. ما نیز به عنوان رسانه تخصصی در حوزه ماشینی برآن شدیم تا خصوصیت‌های متمایز هر دو دسته را بررسی کرده و در دو مقاله به تفکیک به اطلاع مخاطبان خود در سایت کهن برسانیم. هدف از نگارش این مقاله و پرداختن به این ویژگی‌ها میزان استقبالی است که بازدیدنندگان از سایت نسبت به این مورد داشتند.

در طول سالیان گذشته تفاوت‎های بسیاری میان این دو دستباف و ماشینی به وجود آمده و مشتری بر حسب نیاز خود باید این ویژگی‌ها را شناسایی و سپس اقدام به خرید آن نماید. برای رفع هرگونه ابهام در دو مقاله جدا به ویژگی‌های فرش دستباف و فرش ماشینی می‌پردازیم.

فرش‌های دستباف به سه دسته روستایی بافت، عشایری بافت و شهری بافت تقسیم بندی شده و به سبب این تقسیمات نیز در چگونگی ویژگی‌های خوب تفاوت‌هایی را داراست. چه بسا یک سری از ویژگی‌ها در فرش روستایی بافت عامل مرغوبیت آن کالا و در فرش شهری بافت عامل نا مرغوب بودن کالا است.

به طور کلی از سری عوامل جامع تأثیر گذار فرش دستبافت مرغوب از ابتدایی‌ترین مرحله تا مرحله نهایی شامل:

۱.طراحی نقشه فرش:

خلوتی یا تراکم نقوش: پخش گل‌ها و دیگر نقوش مورد استفاده در متن فرش باید از تعادل برخوردار باشد. هرگونه خلوتی و یا تراکم بیش از حد نقوش در کنار هم می­تواند به زیبایی فرش لطمه وارد کرده و تأثیر نا­مطلوبی در ذهن بیننده بگذارد. این امر به ویژه در گروه طرح­های افشان و سراسری بسیار با اهمیت است.

تناسب طرح با رجشمار: طراحان فرش هنگام ترسیم هر طرح باید به رجشمار فرش و رجشمار کاغذ و نقشه مورد استفاده توجه کامل داشته باشند.

تناسب عناصر تزیینی (گل و برگ..) با ابعاد فرش: اجزای فرش باید از حیث بزرگی و کوچکی با اندازه‌های فرش، تعادل و تناسب داشته باشد. استفاده از گل‌های کوچک در ابعاد بزرگ فرش و بلعکس، انعکاس مطلوبی در ذهن بیننده ندارد و فرش­هایی با طرح­های این چنینی نمی­تواند ارتباط معقولی با محیط اطراف خود داشته باشد.

 تناسب عناصر و نگاره‌های طرح با یکدیگر: عدم رعایت تعادل در ابعاد طولی و عرضی گل­ها و دیگر نقوش فرش با یکدیگر می­تواند به نوعی دیگر از زیبایی فرش بکاهد.

شکستگی بندها و خطوط منحنی: این عیب توسط طراح و رنگ و نقطه کار به وجود می­آید. عدم انطباق طرح با رجشمار و عدم آشنایی با قواعد و اصول رنگ و نقطه چین کردن به وجود می‌آید این عیب اگر توسط بافنده و ناظر نادیده گرفته شود بعد از بافت به خوبی آشکار می­شود.

 

۲.رنگ آمیز نقشه فرش:

پخش صحیح رنگ‌ها در نقشه: پراکندگی و پخش رنگ‌های مورد استفاده در نقشه فرش در تمامی نقشه فرش باید موزون به کار رود. کاربرد مکرر و بیش از حد رنگ­های تیره در یک قسمت و استفاده از رنگ­های روشن­تر سنگینی در یک قسمت فرش و سبکی در سوی دیگر را در ذهن بیننده القا خواهد کرد.

هماهنگی رنگ متن و زمینه با ساده بافی کنار فرش: هماهنگی رنگ متن و زمینه با ساده بافی کنار فرش، زیبایی خاصی را به همراه خواهد داشت و نقاشان فرش باید به این موضوع دقت کنند.

از عوامل مهم دیگر در رنگ آمیزی فرش است. به طور کلی استفاده از رنگ‌های تند و سبک در فرش به ویژه همراه با برخی نگاره‌های اصیل ایرانی از زیبایی فرش کاسته و به ارزش هنری آن لطمه خواهد زد.

 

۳.رنگرزی مواد اولیه:

استفاده از مواد و مصالح مرغوب و رنگرزی گیاهی و سنتی از عامل مهم و تأثیر گزار دیگری بر مرغوبیت کیفیت کالا است.

 

۴.بافت فرش:

پیش‌کشی مناسب گره‌ها: در هنگام بافت پیش‌کشی مناسب، باعث یکنواختی و زیبایی و نظم در پشت فرش‌ها می‌شود.

دو دست نبودن بافنده فرش: تأثیر به سزایی در کیفیت فرش دارد، شدت ضربات دفتین و حتی مقدار کشیدگی پود باعث دو دست شدن فرش بین قسمت‌های مختلف فرش می­شود حتی عدم دقت در هنگام گلیم بافی و شیرازه فرش از عوامل نشان دادن دو دست شدن فرش می­شود.

پوکی فرش: پوک نبودن فرش در هنگامی که دست خود را بر روی فرش کشیده و انگشتان را به داخل پرز گره‌ها فرو بریم انگشتان با چله فرش نباید برخوردی داشته باشند، این پوک بودن نشان از گره جفتی و تقلب در بافت فرش است.

بالا زدگی و پایین زدگی: این اتفاق بر اثر کوبیدن کم یا زیاد ضربات دفتین، شل شدن چله ­ها، متراکم و تنگ شدن چله‌ها به وجود می­آید و گل‌ها یا نقش‌ها یا دراز و کشیده‌تر یا کوتاه و پهن­تر دیده می‌شوند.

کجی: کجی حالت‌های مختلفی دارد. یکی از شایع‌ترین حالت­ها در هنگامی به وجود می‌آید که حاشیه طولی و عرضی فرش در یک خط مستقیم قرار ندارند و دارای تو رفتگی و یا برآمدگی است.

عدم پیچیدگی کنار فرش‌ها: تاب زیاد پود ضخیم، کشش زیاد پود ضخیم، شدت ضربات دفتین، از دلایل به وجود آمدن این عیب در فرش است که باعث پیچیده شدن لبه فرش به پشت فرش می­شود.

عدم رگه و دو رنگی در فرش‌های شهری بافت: این ویژگی نیز از سری خصایصی است که می‌توان در بافت فرش مورد سنجش قرار داد تا به مرغوبیت فرش دستبافت پی ببریم.

 

تهیه و تنظیم: مینو کفیل                             انتشار: امین امیرخیزی