فرش ماشینی، پیشتاز صادرات در صنایع نساجی

فرش ایرانی اگر در سطح تجاری بین‌المللی تاکنون نتوانسته به جایگاه درخور توجهی دست یابد، نه به دلیل کیفیت کار بلکه به علت محدودیت‌های ایجادشده برای اقتصاد کشورمان در این ایام بوده است که خوشبختانه این محدودیت‌ها هم برطرف شده و می‌توان امیدوار بود این رشته صنعتی بیش از پیش در بازارهای جهانی بدرخشد.

در حال حاضر از بین ۹ هزار واحد صنعتی نساجی در کشور، بیش از ۱۲۰۰ واحد صنعتی یعنی حدود اندکی بیش از ۱۳ درصد آن دارای پروانه بهره‌برداری برای تولید فرش ماشینی هستند که در حدود یکهزار واحد آن در منطقه کاشان، آران و بیدگل مستقرند.

این امر نشان از توسعه مناسب این صنعت در کشور دارد و منطقه کاشان را به قطب تولید فرش ماشینی در ایران و یکی از مناطق عمده تولیدکننده این محصول در جهان تبدیل کرده است.

صنعتی با ۳۱ هزار شاغل

در حال حاضر مجموع ظرفیت نصب‌شده این صنعت در کشور بالغ بر حدود ۱۲۰ میلیون مترمربع است و تولید عملی آن سال ۱۳۹۴ بالغ بر حدود ۹۰ میلیون مترمربع بوده که ارزش تولیدات سالانه این محصول را به حدود ۷۷۰۰۰ میلیارد ریال یا ۲/۲ میلیارد دلار می‌رساند. در سال جاری نیز پیش‌بینی می‌شود تولید در همین حدود باقی بماند.

همچنین از حدود ۳۰۰ هزار نفر شاغل در بخش نساجی کشور حدود ۳۱ هزار نفر یعنی در حدود ۱۰ درصد آن در این بخش فعالیت می‌کنند و این رشته صنعتی با صادراتی در حدود ۳۵۰ میلیون دلار در سال در حدود اندکی بیش از ۴۰ درصد مجموع صادرات این صنعت را به خود اختصاص داده است.

به عبارت دیگر، رشته صنعتی فرش ماشینی با سهم ۱۳ درصدی از واحدهای صنعتی نساجی و سهم ۱۰ درصدی از اشتغال این صنعت، دارای سهم ۴۰ درصدی در صادرات و ارزآوری است که نشان از موقعیت ممتاز و پیشتاز آن میان صنایع نساجی دارد.

این بخش از صنعت بدرستی میان پنج رشته منتخب صنعت نساجی در برنامه راهبردی توسعه وزارت صنعت دیده شده و تولید آن برای سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۴۰۴ به ترتیب ۹۵ و ۱۵۰ میلیون مترمربع هدف‌گذاری شده است.

در حال حاضر مصرف بازار داخلی حدود ۵۵ میلیون مترمربع در هرسال تخمین‌زده می‌شود که ارزش آن معادل ۴۷ هزار میلیارد ریال برآورد می‌شود. همچنین با فرض رشد ترکیبی سالانه ۵ درصد، حجم تقاضای بازار داخل در سال ۱۴۰۴ حدود ۸۵ میلیون مترمربع پیش‌بینی می‌شود که باقیمت‌های امروز ارزشی بیش از ۷۰ هزار میلیارد ریال خواهد داشت.

ظرفیت بالای صادرات فرش

با فرض دستیابی به هدف تولید ۱۵۰ میلیون مترمربع فرش ماشینی در سال ۱۴۰۴ که خیلی هم دور از انتظار نیست و با فرض این که تا آن زمان، تقاضای سالانه بازار داخلی نیز از ۵۵ میلیون مترمربع فعلی به ۸۵ میلیون مترمربع افزایش یابد، می‌توان تصور کرد با مازادی معادل ۶۵ میلیون مترمربع فرش ماشینی در سال در کشور روبه رو هستیم که قابل صدور به بازارهای جهانی است و چنانچه قیمت هر مترمربع فرش ماشینی را در سال ۱۴۰۴ معادل ۳۰ دلار در نظر بگیریم به ارزش صادراتی حدود دو میلیارد دلار دسترسی خواهیم داشت که می‌توان گفت تا حدودی در شأن و اعتبار این رشته صنعتی در کشور خواهد بود.

در این صورت ارزش کل تولیدات فرش ماشینی در کشور در سال ۱۴۰۴ معادل ۵/۴ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که با احتساب ارزش امروز دلار، معادل ۱۵۷ هزار میلیارد ریال خواهد بود.

فراموش نکنیم بر اساس اعلام رئیس انجمن صادرکنندگان فرش ماشینی ترکیه، ارزش صادرات فرش ماشینی آن کشور در سال ۲۰۱۴، بالغ بر ۴/۲ میلیارد دلار بوده و هدف‌گذاری سال ۲۰۲۳ (ده سال آینده) برای صادرات فرش ماشینی آن کشور بالغ بر ۵/۵ میلیارد دلار است؛ در حالی که هدف‌گذاری صادراتی برای کل صنعت نساجی و پوشاک ایران در برنامه راهبردی وزارت صنعت برای سال ۱۴۰۴ (ده سال آینده)، بالغ بر سه میلیارد دلار در نظر گرفته شده که یک میلیارد دلار آن به صادرات پوشاک و یک میلیارد دلار آن به صادرات فرش ماشینی و یک میلیارد دلار باقیمانده نیز به سایر محصولات نساجی اختصاص دارد. در حالی که براحتی می‌توان برای فرش ماشینی در سال ۱۴۰۴، صادرات دو میلیارد دلاری و حتی بیشتر در نظر گرفت.

در حال حاضر صادرات ایران در این بخش عمدتا به کشورهای افغانستان، عراق و ترکمنستان انجام می‌گیرد؛ اما با توجه به کیفیت مطلوب این محصولات، طرح و نقشه بدیع ایرانی و چشم‌انداز روشن پس از لغو تحریم‌ها، انتظار می‌رود صادرکنندگان این محصول با تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی خود، شاهد افزایش صادرات این محصول به بازارهای اتحادیه اروپا و سایر نقاط جهان نیز باشیم. البته در این بازه زمانی ورود به بازارهای اتحادیه اروپا و حتی آمریکا مستلزم تلاش بیشتر در جهت شناخت سلیقه مردم به لحاظ طرح و رنگ، نقشه و ترکیب مواد اولیه در بازارهای هدف است و در این خصوص نقش رایزنان بازرگانی و بخش تجاری سفارتخانه‌های ایران بسیار پررنگ خواهد بود.

راه‌های رونق صنعت فرش

برگزاری نمایشگاه‌های مرتبط با این صنعت بویژه نمایشگاه بین‌المللی کفپوش، موکت، فرش ماشینی و صنایع‌ وابسته و همچنین سایر نمایشگاه‌های منطقه‌ای می‌تواند تأثیر بسزایی در نمایش توانمندی داخلی و توسعه تولید و صادرات آن داشته باشد. امید است با ارتقای سطح خدمات‌رسانی، کاهش هزینه‌های برگزاری و تسهیل حضور شرکت‌های خارجی در این قبیل نمایشگاه‌ها، گام‌های مؤثرتری در راه مشارکت تمامی واحدهای داخلی و خارجی در این رویداد بین‌المللی برداشته شود.

تعریف جوایز و مشوق‌های صادراتی در کنار برقراری مجدد خطوط اعتباری بین‌المللی بانکی و استفاده از تسهیلات یوزانس در جهت تامین نقدینگی و تهیه ارزان‌تر مواد اولیه باکیفیت، مواردی هستند که می‌توانند در دوران پسا تحریم در جهت افزایش کیفیت و کاهش قیمت تمام‌شده به تولیدکنندگان داخلی کمک کرده و ایشان را برای حضور قوی‌تر و مؤثرتر در بازارهای رقابت جهانی مجهزتر کنند.

تلاش به‌منظور جذب سرمایه‌گذار و شریک خارجی می‌تواند علاوه بر تامین مالی طرح‌های ایجادی و توسعه‌ای، نقش مؤثری در ارتقای سطح علمی مدیریت، نفوذ بیشتر در بازارهای جهانی، اتصال به برندهای معروف و شناخته‌شده بین‌المللی و در نتیجه افزایش صادرات ایفا کند.

ایجاد دفتری تخصصی در بدنه وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌منظور شناسایی نقاط ضعف و ترمیم آن و همچنین ایجاد تشکلی مردم‌نهاد و مستقل از تولیدکنندگان و صادرکنندگان این محصول به‌منظور پیگیری مطالبات این بخش می‌تواند نقش اساسی در تبلور این صنعت در دوران پسا‌برجام بازی کند.

مطمئنا صنعت فرش ماشینی کشور به لحاظ کیفیت محصولات و تنوع نقشه و طرح، این قابلیت و پتانسیل را دارد که با اندکی توجه بیشتر، به یکی از رشته‌های ممتاز در عرصه درخشش هنر ایرانی در عرصه‌های جهانی و به‌عنوان پرچم‌دار صادرات صنعت نساجی در پسا‌برجام تبدیل شود.