فرش مهدیشهر، دست باف آهنین

اگر به تقویم بازرگانی خارجی در سال ۱۳۷۲ نگاهی بیندازیم ، یکی از دستاوردهای مهم ایران در این سال ، کسب عنوان بهترین تولید کننده فرش دست باف جهان بود ، مقامی که در نمایشگاه بین المللی فرش دست باف جهان در آلمان ، فرش بافته شده در مهدیشهر از آن کشورمان کرد .

تاریخ بافت فرش در استان سمنان به دوران ساسانیان باز می گردد و بافت فرش به صورت نوین هم از اواسط قرن سیزدهم هجری شمسی در این استان آغاز شد و مهدیشهر که در آن زمان سنگسر نامیده می شد با بافت نوع خاصی از فرش بر سر زبان ها افتاد .
مشخصه اصلی فرش دست باف عشایر مهدیشهر ، تولید مواد اولیه آن در داخل منطقه است.

به علت پرورش و نگهداری گوسفندان نژاد سنگسری در این منطقه ، فرش دست باف با تنوع رنگ پشم روبروست و تولید quotation mark فرش خود رنگ quotation mark در این شهرستان اهمیت ویژه ای دارد .
فرش خود رنگ ، فرشی است که در بافت آن از پشم رنگ نشده گوسفند استفاده می شود و از نظر قیمت و ارزش نسبت به فرش های با پشم رنگ شده در جایگاه بالاتری قرار دارد .
فرش خود رنگ در مقایسه با فرش های quotation mark دست رنگ quotation mark که با رنگ های طبیعی نظیر انار ، گردو و روناس رنگ شده اند ارزش و قیمت بیشتری در بازارهای جهانی و داخلی دارد .

آقای مرادعلیان ، کارشناس و فروشنده فرش می گوید: قالی خودرنگ در سایر شهرهای ایران سه تا چهار رنگ دارد در حالی که فرش خود رنگ مهدیشهری بین هفت تا ۱۰ رنگ تشکیل شده است.
وی با بیان اینکه فرش های خود رنگ به قیمت کالای عتیقه خرید و فروش می شود افزود: این نوع فرش ها فقط به صورت سفارشی بافته می شود و بر حسب اندازه ، طرح ، نقشه و تعداد رنگ های فرش بین یک و نیم تا ۶ میلیون تومان قیمت دارد .

بافندگان فرش در مهدیشهر سال هاست به بافت فرش های قطع کوچک ( یک و سه متر ) ، ذرع و نیم( یک و نیم متر در یک متر و ۶۰ سانتیمتر ) ، تابلو فرش و پشتی روی آورده اند .

خانم ترانی یکی از بافندگان قدیمی فرش در مهدیشهر است ، او که با ۶۵ سال سن هنوز هم روزها را پای دار قالی به شب می رساند معتقد است : فرش دستباف زیبایی خانه ایرانی را دو چندان می کند .
وی با بیان اینکه مهدیشهری ها فرش و پشتی را از اصول خانه آرایی می دانند،می افزاید : هنوز هم در این منطقه فرش جهیزیه دختران ، دستباف است و سه عدد پشتی خود رنگ هم از الزامات جهیزیه است .

اهمیت وجود پشتی در جهیزیه دختران مهدیشهری به حدی است که گروهی از بافندگان فرش دستباف مهدیشهری به طور اختصاصی فقط ماهانه سه هزار قطعه پشتی می بافند .
با تلاش این بانو ، فرزندانش هم به هنر قالی بافی روی آورده اند و این هنر را به عنوان شغل خود پذیرفته اند .

خانم دوستمحمدی فرزند ۲۹ ساله او با بیان اینکه به هنر فرش بافی علاقه دارد،می گوید: با استفاده از تسهیلات احیای صنایع دستی فراموش شده توانسته ام خود را به عنوان بافنده فرش بیمه کنم .
وی می گوید : با این کار ، هم در منزل به امور همسر و فرزندانم می رسم و هم برای خانواده درآمد زایی دارم .
احیای صنایع دستی فراموش شده از آن جهت به فرش مهدیشهر اطلاق می شود که بافت این نوع فرش با سایر فرش های کشور متفاوت است .

اگر بهترین فرش های کشور با شانه ، کارد و دست بافته می شود ، تار و پود فرش مهدیشهر با دست بافنده تماسی ندارد .
بافنده مهدیشهری با استفاده از نوعی قلاب خاص به نام quotation mark قلاب تبریز quotation mark و گره ای ویژه به نام quotation mark گره ترکی quotation mark فرش می بافد .

گره ترکی به این صورت زده می شود که بافنده با قلاب ، نخ عقب را می گیرد و دوباره از وسط نخ دوم را گرفته و آن را گره می زند .

آقای کسائیان ، از کارشناسان فرش ، مزیت این گره را، دیرتر باز شدن ، جفت شدن گره ها در کنار هم ، بافت مستحکم فرش و افزایش عمر آن بیان می کند و می گوید: فرش های قم و اصفهان گره quotation mark فارسی بافت quotation mark با کارد دارند و در مقایسه با فرش مهدیشهر که گره ترکی با قلاب دارد ، لَخت تر هستند .

وی با بیان اینکه بافت مستحکم فرش مهدیشهر مزیت صادراتی این دست بافته محسوب می شود، می افزاید: قیمت فرش مهدیشهر در بازارهای جهانی ، متری ۱۵۰ هزار تومان گران تر از سایر فرش های کشور محاسبه می شود و تاجران اروپایی و آسیای دور ، بویژه کشور ژاپن به فرش مهدیشهر لقب quotation mark فرش آهنین quotation mark داده اند .

در استان سمنان سالانه ۱۸ هزار متر مربع فرش دستباف تولید می شود که فرش مهدیشهر بخش کوچکی از این رقم را به خود اختصاص داده است ولی ارزش صادراتی آن بافت اندکش را تحت تاثیر قرار داده است .

رئیس اداره صنعت ، معدن و تجارت مهدیشهر با بیان اینکه ۸۰ درصد تولیدات فرش این شهرستان صادر می شود،می گوید : تاجران کشورهای اروپایی بویژه آلمان و کشورهای حوزه خلیج فارس مشتریان اصلی فرش مهدیشهر هستند .

آقای بیگلری با بیان اینکه سالانه ۵۰۰ متر مربع فرش دستباف با ارزش quotation mark میراثی quotation mark در مهدیشهر بافته می شود،می افزاید : هر متر فرش دستباف مهدیشهر ۲۰۰ هزار تومان با احتساب ارزش فرش عتیقه از بافندگان خریداری می شود و با توجه به قیمت ارز حداقل به ارزش متری ۳۰۰ هزار تومان به بازارهای هدف صادر می شود .

وی می گوید: هر بافنده به ازای هر متر بافت فرش دستباف ۴۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان دستمزد می گیرد .

شاید در نظر اول این رقم دستمزد مناسب به نظر برسد ولی اگر بدانیم بافت یک متر فرش با قلاب و گره ترکی حدود سه ماه به طول می انجامد ، موضوع طور دیگری جلوه کند .

خانم عزیزپور یکی از بافندگان فعال فرش در مهدیشهر است ، او نیز هنر فرش بافی با قلاب را از مادر و خواهران خود آموخته و به فرزندانش آموزش می دهد ولی در عین حال می گوید : دستمزد اندک به بافندگان فرش ، انگیزه های بافت فرش را از بین برده است .

وی با بیان اینکه هر بافنده روزانه فقط ۵۰۰ تا ۶۰۰ تومان مزد بافت می گیرد می افزاید : علاوه بر این کمبود و گرانی مواد اولیه بافت فرش جوابگوی نیاز بافندگان نیست .

برای رفع این مشکل بافندگان فرش در مهدیشهر ، شرکت تعاونی فرش دستباف این شهرستان ، با ایجاد دارهای قالی خانگی راهکار موثری اندیشیده است .

این شرکت تعاونی از سال ۱۳۶۶ آغاز به کار کرده و هم اکنون ۶ هزار و ۵۰۰ نفر عضو دارد .

مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستباف مهدیشهر می گوید : در مهدیشهر ۶۰۰ دار قالی خانگی داریم و بافندگان بر اساس سفارش فرش های سه و ۶ متری ، ذرع و نیم ، تابلو و پشتی می بافند .

آقای صفایی می افزاید : روند کار این طور است که بافنده از ما مواداولیه را می خرد یا به صورت امانی می برد ، بازرسان شرکت تعاونی روزانه از نحوه بافت سفارش ها بازدید و عیوب احتمالی آن را رفع می کنند .

وی می گوید: هر بافنده باید ۱۰ رج در روز ببافد ، یعنی به طور مثال فرش اندازه ذرع و نیم که هزار و ۱۰۰ رج دارد باید در ۱۱۰ روز بافته شود ، شرکت تعاونی با احتساب ساعات استراحت بافنده این فرش را ۱۳۰ روزه تحویل می گیرد .

وی با اذعان به دستمزد پایین بافندگان فرش می افزاید : یکی از دلایل ناشناخته ماندن فرش مهدیشهر در کشور پراکندگی تولید آن است و اگر تسهیلات بلاعوض در اختیار شرکت قرار گیرد با ایجاد کارگاه های بافت فرش قلاب باف و بکارگیری صدها بافنده فرشی که ناشناخته در خانه ها مشغول به کارند ، بار دیگر فرش مهدیشهر در سطح ملی و جهانی مطرح خواهد شد .

نایب رییس اتحادیه کشوری فرش دستباف هم با تاکید بر لزوم احیای فرش های سنتی عشایری می گوید : هدف قرار دادن صادرات نباید ما را از ضرورت تولید فرش مرغوب غافل کند و باید با توجه به فرآمین رهبری درباره تولید صادرات‌گرا، ما هم باید برای رسیدن به اهداف صادراتی در عرصه فرش تولید خوب و صادرات گرا داشته باشیم.

زرینه کفش معتقد است؛ با تمهیداتی از قبیل تبلیغات، بازاریابی مناسب و معرفی ماهیت فرش دستباف عشایری نظیر فرش مهدیشهر در بازار داخلی و بازارهای جدید خارجی در کنار تامین بودجه لازم می توان میزان صادرات فرش را در سال جاری تا مرز یک میلیارد دلار و حتی بیشتر افزایش داد.

در استان سمنان بیش از ۶ هزار و ۶۰۰ بافنده ، سالانه ۱۸ هزار متر مربع فرش دستباف تولید می کنند.

در این استان بیش از هزار و۵۵۰ نفر ، فرش بافی را به عنوان شغل خانگی خود برگزیدند و ۲ هزار و ۲۰۰ نفر نیز از قبل فعالیت در این صنعت ، بیمه شده اند .