فرش های خاص و سفارشی

مهندس محمد سعیدپور- مدیرعامل گروه اسلیمی

فرش مقوله ای است که از دیرباز در فرهنگ و هنر طراحی و تولید فرش ایرانی با توجه به سلایق روز و لزوم تامین نیازها طبق نظرات مشتریان مصرف کننده فرش چه از نوع دستبافت چه از نوع ماشینی به خوبی مورد توجه هنرمندان و متخصصین این حرفه قرار گرفته است . از قدیمی ترین فرش کشف شده ی تاریخ بشریت به نام  فرش پازیریک تا فرشهای معاصر که همگی علاوه بر رعایت مباحث زیبایی شناسی در آن و برخورداری از ظرافت و تکنیک های اجرایی و بافت مخصوص به خودشان به تناسب بهره جسته اند . نوع رنگ آمیزی و نقوش به کار رفته در فرش پازیریک که در اندازه ای به ابعاد  ۹۸/۱در ۸۹/۱ بافته شده است، حکایت از خاص بودن و سفارشی بودن این فرش که به نظر مختص دربار و پادشاهی بوده و در آن عهد تهیه شده است دارد.

این موضوع را در توصیف  فرش بزرگ و خاص بهارستان نیز می توان بررسی کرد .هم چنین در ادواری نزدیک تر از فرش زیبای بقعه شیخ صفی اردبیلی به اندازه ۵۲/۱۱در ۳۴/۵ متر که امروز در موزه ویکتوریا آلبرت لندن نگهداری می شود می توان یاد کرد.
فرش های کاخ سعد آباد و نیاوران را می توان ازجمله شاهکارهای معاصر هنر ایرانی نام برد که باز هم از حیث خاص و سفارشی بودن مورد توجه همگان می باشد . در دو دهه اخیر ایران عظیم بزرگترین فرش هایی را عرضه نمود که اولین آن به مساحت ۴۳۴۳ مربوط به فرش دستباف مسجد سلطان قابوس کشور و بزرگتر از اولی فرشی است که حدود ۶۰۰۰ متر نربع مساحت داشته و متعلق به مسجد شیخ زائد  ابوظبی در کشور امارات متحده عربی  می باشد .

همانگونه که در پیدایش فرش ماشینی طی چهار پنج دهه اخیر به جرات می توان موضوع انطباق و پیروی بافت ،رنگ و طرح فرش های دستبافت مخصوصا از نوع ایرانی را در آن دید ، طراحی و تولید فرش های قواره بزرگ ، خاص و یکپارچه ماشینی را نیز میتوان با الگو پذیری از فرش های بی نظیر دستبافت که قبلا  از آن یاد شد ، امری طبیعی ودر پاسخ به نیاز برخی مصرف کنندگان و علاقمندان به خریداری اینگونه فرشها برای اماکن خاص مذهبی ، مسکونی و …. دانست .

هزینه ی بالا و طولانی بودن دوره بافت و تکمیل فرش های قواره بزرگ و یکپارچه دستبافت علاوه بر تامین فضای بافت و نیروها ی ماهر و متخصص بافنده از جمله مواردی است که برخی از مصرف کنندگان فرش های این چنینی را ترغیب می نماید تا در بازار صنعتی فرش ماشینی  بر طرف کردن نیاز خویش باشند . لذا همگام با پیشرفت تکنولوژی بافت و تکمیل فرش های ماشینی که امروزه در برخی موارد به لحاظ رجشمار نیز در مقایسه با نوع دستبافت آن در در درجه ای بالا قرار گرفته اند (۵۰۰شانه معادل ۳۵ رج ،۷۰۰ شانه معادل ۵۰ رج ،۱۰۰۰شانه معادل ۷۰ رج و ۱۲۰۰ شانه معادل ۸۵ رج )پیش بینی می گردید بتوان در زمینه طراحی و تولید فرش های قواره بزرگ و یا بزرگ پارچه ماشینی نیز اقدامات و تحولات حرفه ای و هنرمندانه ای را مشاهده کرد  که به حمد و قوه الهی و با تکیه بر توان بالای هنر مندان و متخصصین این مرز و بوم هم اکنون افتخاراتی از این صنعت بر جای گذاشته ایم .

طبیعتا در فرایند طراحی و بافت اینگونه فرشها لازم است حساسیت هایی مورد توجه قرار گیرد که در زیر به آن اشاره خواهیم کرد .
۱- مکان و کارگاهی مناسب در مقیاس بزرگ با دار و تجهیزات مقاوم و مکفی جهت چله کشی و بافت و فرش .
۲- تهیه نقشه و طرح با نقوشی که از لحاظ بزرگی گلها ، شاخه ها و اسپیرالها ، طبقات و بخش های مختلف رنگی بتواند در ابعاد بزرگ فرش نمایش کافی و زیبایی را داشته باشد .
۳- در حاشیه مواد اولیه بافت اینگونه فرش ها مخصوصاً نخ خاب آن توجه به یکدستی در جنس نخ ها و یکرنگی آن ها بسیار حائز اهمیت است .
۴- بکار گیری نیروهای انسانی کار آزموده و ماهر برای بافت که توان انجام بافت و همکاری را در طول زمان تولید اینگونه فرش ها کاملاً داشته باشند .
۵- نیروهای ناظر کیفی و کنترل کننده مسائل فنی طراح و  نقشه ، چله کشی بافت ،پایین کشی قسمت های بافته شده و پرداخت .
۶- تامین شرایط مطلوب سرمایشی و گرمایشی و هم چنین حفظ رطوبت و دمای مطبوع سالن بافت که از جهت تغییرات و سایز میزان جمع شدگی فرش می تواند بسیار مهم و تاثیر گزار باشد .
۷- اگر قرار است فرش در قطعه بزرگ پارچه طبق تعاریف قبلی بافته شود ، طبیعتا به علت عدم امکان بافت همه فرش بر روی یک دار و داخل یک کارگاه ، لازم است قطعات مختلف فرش بزرگ پارچه به صورت همزمان در چند کارگاه و دار ، بافت آن انجام پذیرد که این موضوع به لحاظ مسائل کنترل کیفی و تطبیق صحیح
اندازه ها و …. بسیار از اهمیت و حساسیت ویژه ای برخوردار خواهد شد .
در طبقه بندی فرش ها بر اساس اندازه که طبق روال تدریجی و هم خوانی فرش با دکوراسیون و معماری داخل منازل و مکانهای مورد استفاده آن از گذشته تا کنون مرسوم بوده است.

فرش بزرگ پارچه :
به فرش هایی گفته می شود که به صورت قطعات بر اساس نقشه ی محاسبه شده از پلان مکان مورد نظر بافت   و به طرزی بسیار ماهرانه با تکنیک های پیچیده رفوگری به هم پیوسته می شوند . اهمیت این موضوع بدان جهت است که می بایست یکپارچگی و اتحاد در طرح حفظ شده باشد و اثری از محل اتصالات به چشم بیننده ملموس نباشد.
در نهایت فرش های بافته شده چه در ابعاد قواره بزرگ یا بزرگ پارچه احتیاج به شستشو که موسوم به شور و پرداخت هستند می باشند که در این مرحله ممکن است برخی از اقدامات ترمیمی شامل برطرف کردن  و برآمدگی و فرورفتگی های موجود در فرش و احتمالا رفع برخی نابافی و اشتباه بافی هایی که گاهی در نقشه و رنگها پیش آمده است نیز لازم باشد که برای فرش صورت گیرد.
اهمیت مرحله نهایی فوق به عنوان پیش زمینه ای خوب برای اتصال و به هم پیوستن فرش ها به هم دیگر به اندازه ای است که خطایی یا عدم کنترل صحیحی در تنظیم اندازه های بافت شده قبلا صورت گرفته باشد ، یکپارچگی و زیبایی اصلی طرح و نقشه در فرش بافته شده دچار نقص و شکستگی خواهد شد و این به نوبه خود بزرگترین نقیصه و عیب برای اینگونه فرش ها محسوب می شود.