قالیبافان کاشان کارگر‌ کارخانه‌های فرش ماشینی می شوند

یک عضو شرکت سهامی فرش ایران رواج تولید فرش‌های ماشینی را یکی از علل از مرغوبیت افتادن فرش دستبافت نامید. محمدعلی بابایی رواج تولید فرش‌های ماشینی که ظاهر جذاب‌تر و مشتری‌پسندتری داشته و آسان‌تر تولید می‌شوند از یک طرف و از طرف دیگر به خاطر پیچیده و سخت‌بودن طرح‌های فرش کاشان، این طرح ها به سمت ساده‌بافی سوق پیدا کرده و بیشتر محدود به طرح‌های لچک و ترنج شده است و مواد اولیه آن هم مرغوبیت گذشته را ندارد.

مشکلات و بحران‌های پیش‌روی فرش دستباف در حالی مطرح می‌شود که بتازگی طرح بافت فرش‌های کاشان و فارس در فهرست یونسکو به ثبت مالکیت معنوی رسیده است. هرچند این اقدام در ظاهر ارزشمند است، اما به اعتقاد کارشناسان در شرایط فعلی اگر برنامه‌ریزی اصولی برای حل مسائل و چالش‌های این حوزه انجام نشود، ثبت مالکیت معنوی تاثیری در احیای جایگاه فرش دستباف ایرانی نخواهد داشت.
این مساله بویژه درباره فرش دستباف کاشان اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؛ چراکه بیشترین سرمایه‌گذاری در حوزه تولید فرش‌های ماشینی در کشور به این شهر اختصاص داشته و به دلیل نبود حمایت‌های رفاهی از قبیل بیمه و بازنشستگی و توازن میان زحمات کشیده شده و درآمد حاصله توسط بافندگان فرش، بسیاری از آنها به کارخانه‌های تولید فرش ماشینی روآورده و به این ترتیب کارگاه‌های فرش دستباف زیادی در این شهر تعطیل شده است.
از طرفی طرح‌ها و بافت‌های قدیمی فرش کاشان به دلیل تغییر سلایق مخاطبان، نبود آموزش‌های اصولی در انتقال هنر طراحان قدیمی به نسل جوان، از طرح‌های اولیه خود دور شده و در صورت بی‌توجهی فراموش خواهد شد.

زنگ خطر بافندگی
محمدعلی بابایی، کارشناس فرش و عضو شرکت سهامی فرش ایران در گفت‌و‌گو با خبرگزاری میراث فرهنگی با بیان این‌که زنگ خطر بافندگی برای فرش‌های دستباف ایران به صدا درآمده است افزود: در حال حاضر دلایل بسیار زیادی، جایگاه و بازار فرش ایرانی را به خطر انداخته است. قالیبافی هنری موروثی بوده و از فردی به فرد دیگر انتقال پیدا می کند، اما در شرایط فعلی به دلیل نبود حمایت‌های لازم از جمله بیمه، خدمات رفاهی و گرانی قیمت مواد اولیه، بسیاری از هنرمندان قدیمی و مردم روستایی که قالیباف هستند کارگاه‌های خود را رها کرده و در شهرها در کارخانه‌های تولید فرش ماشینی مشغول به کار هستند.

این مساله درباره فرش کاشان که بیشترین سرمایه‌گذاری در حوزه تولید فرش ماشینی در کشور را به خود اختصاص داده پررنگ‌تر است.
وی گرایش تولیدکنندگان به فرش‌های ماشینی را در تغییر سلیقه مخاطبان و از بین رفتن طرح‌های قدیمی موثر دانست و تصریح کرد: در حال حاضر به دلیل رواج تولید فرش‌های ماشینی که ظاهر جذاب‌تر و مشتری‌پسندتری داشته و آسان‌تر تولید می‌شوند از یک طرف و از طرف دیگر به خاطر پیچیده و سخت‌بودن طرح‌های فرش کاشان، این طرح ها به سمت ساده‌بافی سوق پیدا کرده و بیشتر محدود به طرح‌های لچک و ترنج شده است و مواد اولیه آن هم مرغوبیت گذشته را ندارد؛ در حالی که در گذشته طرح‌ها ترکیبی از نقش‌های تزئینی متشکل از ترنج مرکزی چند قسمتی، حاشیه‌هایی با نقوش درشت و زمینه‌ای با نقش گل‌های نیلوفر آبی، برگ خرما و سایر طرح‌های متنوع بود که به دلیل همین تنوع طرح و ترکیب رنگ همواره به عنوان قالی درباری مورد استفاده و توجه قرار می‌گرفته است، ولی بتدریج و با گذشت زمان طرح‌ها ساده‌تر شده و در حال دور شدن از آن اصالت اولیه است.

ایجاد شهر کاشان در چین
از سوی دیگر، نفوذ و استیلای بازار چین بر بازار ایران علاوه بر صنایع و تولیدات داخلی از جمله پوشاک، صنایع الکترونیکی و… تولیدات فرش را نیز بی‌نصیب نگذاشته است. اما این‌بار چین تبدیل به رقیب شانه به شانه ایران در حوزه تولید فرش دستباف شده و حتی شهری به نام کاشان در این کشور احداث کرده است که به عنوان مرکز ویژه بافت، عرضه و فروش قالی‌هایی با طرح‌های کاشانی که از ایران به سرقت رفته است، فعالیت می‌کنند.
این مساله تنها بخشی از این فاجعه ملی است و رقبای چینی حتی پا را فراتر از این گذاشته و برای خلع سلاح کامل بازار ایران قیمت فروش فرش‌های خود را به کمتر از قیمت عرضه فرش ایرانی در جهان کاهش داده‌اند.
بابایی بالا بودن هزینه دستمزد در بافت فرش دستباف به دلیل تورم بالا در داخل کشور را از مهم‌ترین دلایل افزایش رقبای فرش دستباف در سطح بین‌المللی بویژه فرش دستباف با طرح کاشانی در کشور چین دانسته و تاکید کرد: در ایران به دلیل افزایش تورم هزینه دستمزد بافنده‌‌ها بسیار بالا است و این خود باعث افزایش قیمت تمام شده و نهایی فروش فرش در بازار جهانی می‌شود که در برابر فرش‌های ارزانقیمت چینی یا پاکستانی باعث رکود تجاری فرش دستباف شده است.

جای خالی برندی برای فرش ایرانی
آمار رو به کاهش روند صادراتی فرش دستباف طی چند سال اخیر نشان از از دست رفتن بازار بزرگ‌ترین محصول غیرنفتی صادراتی ما دارد. همچنان‌که تهمینه دانیالی، معاون هنرهای سنتی و صنایع‌دستی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری چندی پیش گفته بود که بازار چین، افغانستان و هند به نحوی توانسته جای بازار ما را در دنیا بگیرند که این موضوع ناشی از عوامل زیادی است.
وی در این ارتباط گفت : عامل اول مربوط می‌شود به این که قیمت تمام‌شده برای فرش توسط بافندگان این کشورها بسیار ارزان‌تر از فرش تمام‌شده توسط قالیبافان ایرانی است. درعین حال که آنها نقش و طرح ایرانی را دقیقا از روی فرش‌های تولید ایران اقتباس کرده‌اند.
به عبارت دیگر فرشی که در ایران بافته می‌شود و برای بافت آن ۳ ماه وقت صرف می‌شود، قیمتی ۱۰ برابر بافت همان فرش در کشورهای دیگر دارد.
در عین حال موضوع نگران‌کننده دیگر این است که این گونه فرش‌ها با آن که در کشورهای همسایه، بافته می‌شوند، اما با برند و نقش ایرانی وارد ایران و دوباره از ایران به نام فرش ایرانی به سمت بازارهای جهانی صادر می‌شوند. دانیالی افزود: متاسفانه نکته مهم این است که دسترسی این کشورها به طرح‌ها و نقشه‌های فرش ما بسیار زیاد است.