فرش دستباف
حوضی وسیع و کم عمق که در معماری ایران جایگاهی خاص داشته و در جلوی ساختمان واقع می گردد . به گونه ای عام به جوی نهر آب که در اطراف ساختمان و محوطه باغ قرار می گیرند نیز اطلاق می شود . در طراحی نقوش قالی استفاده از طرح آب نما که با طرح پرندگاه و ماهی ها نیز تلفیق شده متداول است . برخی از پژوهشگران بر این باورند که این طرح انعکاسی از اعتقاد باستانی ایرانیان به پردیس یا فردوس آسمانی است .
نقشی از قالی های ترکمن که مرکب از قلاب هایی تو در تو است و لوزی هایی درمیان دارد .
آنچه را که به عنوان زیینت به چلچراغ آویزان است . در طراحی قالی عناصر تزیینی را گویند که از میان قوس محراب یا قندیل ها آویزان است . آویزان به شکل های گوناگون طراحی می شود .
نقشمایه آینه با استفاده از هشت ضلعی بوجود آمده و این نقش به وسیله طایفه یموت در قالی های ترکمن یافته می شود . نام دیگر این نقش جودال گل است .
همچنین بخوانید: فرش ماشینی – لغات و اصطلاحات تخصصی به زبان انگلیسی
نقوش یک بخش از قالی به بخش دیگر آن وارد شده و پس از گردش تسخیری ، مجدداً به محل اصلی خود باز گردد ، عمل ادغام انجام شده است . در حقیقت دو بخش از قالی را در هم ادغام کرده و به یکدیگر متصل نموده است .
نقشی از قالی که باترکیبی از اشکال ساده هندسی به وجود آمده است . این اشکال می توانند نمایانگر اشکال انسان ، حیوان ، درختان و گیاهان نیز باشند یا اشکال ساده هندسی را همراهی نمایند . این نقوش معمولاً در میان بافندگان ایلات و عشایر که ذهنی باف هستند رایج است که بازتابی از اشکال پیرامون بافنده بوده که برقالی منتقل شده است .
طرحی از قالی که شاخه ها ، برگ ها ، گل ها به عنوان نقش و نگار در زمینه قالی پراکنده شده اند .
از نقش مایه های اصلی این طرح گل های شاه عباسی ، شکوفه ها و ریزه گل هایی است که به صورت به هم پیوسته متن قالی را پوشانده اند. ازطرح های افشان می توان به این موارداشاره نمود: افشان ختایی – افشان شکسته – افشان شاخه پیچ
طرحی از قالی که بخشی از آن بر اساس خصوصیات سایر طرح های ایرانی یاملل دیگر شکل گرفته باشد . به عنوان مثال استفاده از قندیل و گلدان در طرح های محرابی اقتباسی است از طرح معروف آناتولی . هم چنین به کارگیری نقوش قفقازی در طرح قالی نیز اقتباسی است از طرح ها و نقوش قالی های قفقازی.
روشی در تکثیر نقوش در سطح . در این روش نقش واگیره بدون هیچ گونه چرخش یا انعکاس عیناً به نقطه دیگر منتقل شده و تکثیر نقش یا بافت آن با تکرار واگیره ها به همین شکل صورت می پذیرد . روش انتقالی را “سرهم سوار ” نیز می گویند زیرا واگیره ها عیناً بر بالای سر هم منتقل شده و سطح را پوشانده اند .
روشی در تکثیر نقوش در سطح . در این روش نقوش واگیره از یک سمت به صورت قرینه انعکاس یافته و تکرار می شود .
طرح های ایلیاتی و نقش ها و نقشمایه های آن برخاسته از اعتقادات ، باورها و آداب و رسوم و اندیشه بافندگان عشایری است . عناصر این طرح عبارت است از آ‹چه که در پیرامون بافنده به صورت طبیعی یافت می شوند . کوه ، رود ، آسمان ، دشت و سبزه زار و درخت و گل و حیواناتی چون گوسفند و اسب و پرندگان و وسایل زندگی از جمله عناصر طرح ایلیاتی است که معمولاً به صورت ناپیوسته و هندسی می باشند .
قالی هایی که به وسیله ایلات و عشای بافته می شوند . از ویژگی های آن کوچک پارچه بودن و بلندی پرز و استفاده از مواد اولیه ای است که خود به دست می آورند . بافته های ایلیاتی دارای رنگ های متنوع و نزدیک به طبیعت است و در برخی موارد از پشم خودرنگ استفاده می شود . طرح های آن گوناگون بوده و به صورت ذهنی بافته می شود .
نقشی بادامی شکل که به وسیله چنگ اسلیمی ها شکل می گیرد . این نقوش معمولاً در حاشیه های پهن قالی مورد استفاده قرار می گیرد .
به منظور جلوه گری بیشتر نقوش ، بخشی از نقوش گلیم یا قالی را برجسته می بافند و در حقیقت نقوش را سه بعدی می سازند . بافت این گونه قالی ها با فن آوری و شیوه ای خاص انجام می شود که بافت گره هایی با « خواب عکس » ازجمله آنها است . قیچی کاری و پرداخت این قالی ها که معمولاً پس از پایان مرحله بافت انجام می شود . بسیار حساس و نیازمند تخصص و مهارت بالایی است .
قابی است که بر اساس شکل صلیب طراحی شده است . این قاب که با استفاده از اشکال مربع ، مستطیل و دایره طراحی می شود ، در هر حال شکلی صلیبی و چلیپایی دارد . بازوبند همان قاب دعاست که برای جلوگیری از چشم زخم بر بازو می بندند .
برگ دندانه دار کشیده ای است که شکل دندانه های آن تداعی کننده زبانه کشیدن شعله های آتش است که از مبدأ دور شده و باریک می گردد .
بخشی از گیاه که از شاخه درختان و بوته ها و گل ها می روید و در طبیعت درانواع مختلف مشاهده می شود . برگ در نقوش سنتی به عنوان نقشمایه دارای شکلی ویژه است که در انواع مختلف به صورت ساده و دندانه دار ، طبیعی یا تجریدی طراحی می شود .
برگی که در لبه آن دندانه هایی طراح شده باشد . در نقوش ختایی برگ دندانه دار معمولاً به صورت بلند و کشیده طراحی می شود .
اگر چه واژه برگ گنگره ای و دندانه ای به صورت مترادف به کار می روند ولیکن در واقع لبه برگ کنگره ای به چندبخش تقسیم شده که هر بخش دارای تعدادی دندانه است . برگ مویی یا برگ چناری نمونه ای از برگ های گنگره ای است
خطوط و نقوش بسیار ساده و اولیه را گویند که مجموعه « نقش » یا « نگاره » را به وجود می آورند . معمولاً این نام به اجرای نقوش اطلاق می شود که برگرفته از اجسام جامد و بدون روح است .
ساقه ای که از یک سمت همانند برگ دارای دندانه هایی است . این بند بیشتر وظیفه جداسازی بخش هایی از طرح را به عهده دارد .
ساقه ای که دارای تزئیناتی رومی است و به عنوان جداکننده بخش هایی از طرح مورد استفاده قرار می گیرد .
خطوط منحنی و شکسته ای که همانند شاخه و ساقه گیاهان طراحی می شوند. بند وظیفه جداسازی بخش هایی از طرح یا متصل نمودن عناصر تزیینی را به یکدیگر به عهده دارد . چرخش بند در نقوش اسلیمی و ختایی به صورت دوار و حلزونی است و اجزای نقش را به یکدیگر متصل می نماید . بند اسلیمی ، بند ختایی ، بند برگی بند رومی از انواع بند می باشند .
ساقه ای که اجزاء نقوش اسلیمی را به یکدیگر متصل می کند و به صورت خطوط شکسته یا منحنی طراحی می شود . چرخش این بند به صورت حلزونی است و چنگ اسلیمی یاسر اسلیمی ، سربند اسلیمی ، پیچک ها روی آن قرار می گیرند .
بند اسلیمی معمولاً از سربند اسلیمی منشعب شده و در هر مرحله جدا شدن از ساقه اصلی در خلاف جهت گردش قبلی به حرکت خود ادامه می دهد .
ساقه ای که اجزاء نقوش ختایی را به یکدیگر متصل می کند و به صورت خطوط شکسته یا منحنی طراحی می شود . چرخش این بند به صورت حلزونی است و انواع گل های ختایی ، غنچه ها و برگ ها روی آن قرار می گیرند . بند ختایی معمولاً از گل های درشت ختایی یا گلدان منشعب شده و در هر مرحله جدا شدن از ساقه اصلی در خلاف جهت گردش قبلی به حرکت خود ادامه می دهد . بند ختایی برختا
قالی ایلی باف بختیاری که با نظارت مستقیم همسر خان ( بی بی ) بافته شده است. این قالی ها از اصالت نقش طبیعی بودن رنگ ها و تناسب و هم آهنگی متن و حاشیه برخوردار می باشد . در این گونه قالی ها نقوش با خطوط هندسی و شکسته بافته شده و طرح غالب درآنها لچک ترنج با ترنج تکراری است .
گلی چند پر است که شکل کلی آن به سطح مقطع سیب برش خورده شباهت دارد . این گل معمولاً در حاشیه ها و نوارهای باریک قالی مورد استفاده قرار میگیرد و به صورت زنجیره ای با ساقه ای به هم متصل می شوند .
ساقه گره ها پرز قالی را تشکیل می دهند . پرز قالی محل پاخور است و طرح و نقش قالی را نشان می دهد . پرز قالی دارای ویژگیهایی چون جنسیت ، رنگ ، ضخامت ، بلندی ، تاب و تعداد لا می باشد و ارتفاع آن در قالی ها متفاوت است. تمایل پرز قالی را به جهتی مشخص ، خواب قالی می گویند پرز قالی را گوشت قالی نیز می گویند .
بخش بالایی قوس محراب که معمولاً دارای آیاتی از قرآن کریم یا کتیبه های دیگر است .
پلاس باف قالی ، قسمت ابتدا و انتهای قالی است که در قالی های چله پنبه ای قبل از ساده بافی و از درگیری پود پنبه ای با چله بافته می شود . این بخش از قالی را قفل و مهر قالی نیز می نامند .
فشردگی بافت و کثرت گره ها بر واحد سطح می باشد . ? رجشمار
ترکیب و آرایش عناصر یک تابلو به صورت یک مجموعه بصری را اصطلاحاً ترکیب بندی می گویند . در حوزه طراحی نقوش قالی ، قرار گرفتن ترنج ، سر ترنج ها ، لچک ها حاشیه ها و سایر عناصر دیگری که در شکل دهی طرح کلی قالی مؤثرند ترکیب بندی طرح را نشان می دهند. در حوزه رنگ ایجاد یک ترکیب بندی عبارت است از قرار دادن دو یا چند رنگ در کنار هم .
« ترمه » پارچه نفیسی است که از کرک می بافند . این پارچه پشمی بعضاً به صورت شال مورد استفاده قرار می گیرند . نقش آن معمولاً گل و بته است و رنگ بندی محدود و شاخصی دارد . نقوش ظریف و پرکار این دستبافته ملهم از نقوش نگارگری است و از نخ های زرین و سیمین برای جلای آن استفاده می شود . در گذشته بافت ترمه درشهرهایی چون اصفهان ، یرد ، کرمان و کاشان رایج بوده است که با توسعه صنعت نساجی ماشینی رو به افول گذاشته است .
ترنجی که به شکل لوزی و مشابه با دوک ریسندگی است . این طرح در قالی های نواحی غرب کشور مشاهده می شود که به صورت تک ترنج در نترنج پیاده می شود .
ترنج بزرگتر که ترنج یا ترنج های کوچکتری در آن طراحی شده است . ترنج ? ترنج میانی : ترنج در ترنج
طرحی از قالی که متن آن فقط دارای ترنج است و لچکی ندارد . ? ترنج
ترنجی که در مرکز ترنج ها قرار دارد و کوچکتر از همه آنها است . یا ترنجی که درمرکز متن قالی واقع شده است . ? ترنج
ترنجی که پره های اطراف آن تداعی کننده اشعه های خورشید است . این ترنج را شمسه نیز می نامند . ترنج خورشیدی یا شمسه با جزئیات بیشتر در تذهیب طراحی می شود . ? ترنج
طرحی از قالی که درداخل ترنج بزرگتر ترنج کوچکتری طراحی شده است . ترنج بزرگتر را ترنج بیرونی و ترنج کوچکتر را ترنج میانی نامند- ترنج
ترنج در ترنج – ترنج
طرحی از قالی که در زمینه آن ترنج های متعدد قرار دارد .
محدو ده ای مشخص در مرکز متن قالی که با خطوط شکسته یا منحنی از زمینه متن جدا شده است . ترنج در اشکال مختلف طراحی می شود و معمولاً داخل آن بانقوش مختلفی از جمله نقوش ختایی و اسلیمی تزیین می شود . در برخی موارد طرح یک چهارم ترنج نیز در تزیین لچک ها ی قالی نیز مورد استفاده قرار می گیرد ، در غیر این صورت نقوش لچک ها با نقوش ترنج هماهنگی ندارد . ترنج دارای تزییناتی چون سرترنج است که به آن متصل می باشد . ? ترنج
در لغت برهنه کردن زمین از گیاه و تنهایی را گویند . خلاصه شده ، ساده شده . در طراحی نقوش به نقوشی اطلاق می گردد که خلاصه شده نقوشی از طبیعت باشند . همانند نقش بوته جقه که تجرید شده نقش درخت سرو سرخمیده است .
طرحی از قالی که با بهره گیری از اشکال ستون ها ،ایوان ها نقش برجسته ها یا بخشی از مناظر عمومی بنای باستانی تخت جمشید شکل گرفته باشد . این طرح زیر مجموعه طرح های ابنیه ای وباستانی است .
دست بافی که به عنوان تابلو مورد استفاده قرار می گیرد . صرفاً برای نصب روی دیوار بافته می شود و زیرپایی نیست . عمدتاً کوچک پارچه بوده و طرح های آن برگرفته از طرح های نگارگری ایرانی با تصاویری از طبیعت بی جان است . قالی های تابلویی معمولاً با رجمشار بالا تهیه می شوند تا ظرایف طرح و سایه روشن ها به خوبی پیاده شوند .
مجموعه نخ هایی است که بافت قالی بر روی آن ها انجام می شود . این نخ ها به صورت موازی و یکنواخت عمود بر تیرک سردار و زیر دار بسته شده یا از دور آنها عبور کرده اند که آماده سازی آن را “چله کشی” گویند . جنس تار معمولاً نخ پنبه ای است ولیکن برای قالی های مرغوب وریز باف از نخ ابریشمی استفاده می شود . در میان روستاییان و عشایر استفاده از نخ ابریشمی برای چله رواج دارد . فاصله تارها از هم ، بستگی به نوع بافت و ظرافت قالی تغییر می کند .
نفوذ نقوش از بخشی به بخش دیگر را اصطلاحاً تسخیری می گویند . در برخی موارد نقوشی که به بخشی نفوذ کرده اند به محل اصلی خود باز می گردند . معمولاً پیشروی و نفوذ نقوش از متن به حاشیه صورت می پذیرد .
عبارت است از اختلاف دو یا چندرنگ در برار یکدیگر . این اختلاف در هفت عنوان مورد بررسی ، تباین سردی و گرمی ، تباین تاریکی و روشنایی ، تباین وسعت سطوح از جمله آن ها است .
طرحی از قالی که دارای نقشی ازتصاویر آثار و ابنیه باستانی ، نظیر تخت جمشید و نقش شاهنامه ای می باشد .
طرحی از قالی که دارای تصویری از صورت یا پیکره انسان ، حیوان یا ابینه تاریخی و منظره باشد که به صورت طبیعی طراحی شده است . این تصاویر را می توان در بخش های مختلف قالی ، چون متن ، حاشیه پهن و لچک ها طراحی نمود .
تقارن طولی : تقارن
تقارن عرضی : تقارن
تقارن قطری :قرینه بودن نقوش بر اساس قطر اشکالی چون مربع ، لوزی ، دایره .
قرینه بودن اشکال و نقوش نسبت به محوری افقی یا عمودی و مورب را گویند . خطی فرضی که نقوش طرفین نسبت به آن قرینه هستند را محور تقارن می نامند . اکثر طرح ها و نقوش قالی دارای محور تقارن طولی ، عرضی یا طولی عرضی می باشند .
از انواع طرح های قالی است که از ترکسب چند طرح اصلی به دست می آید . طرح ترنج دسته گلی ، لچک ترنج تصویری ، لچک ترنج ماهی در هم از جمله آن ها است .
فرش دستبافی که جنس تار و پود و پرز آن از نخ پشمی باشد .
فرش دستبافی که جنس تار و پود آن ازنخ ابریشم باشد .
جانمازی ( طرح )
جانمازی یا سجاده ای ، قالیچه ای است با طرح ویژه که طرح محرابی از ویژگی آن است و بر روی آن نماز می گذارند . در طرح این قالیچه اسامی متبرک و آیات قرآنی نیز استفاده می شود . معمولاً در طرفین قوس محراب محلی برای قرار گیری دست ها درهنگام سجده در نظر گرفته می شود.
طرحی برای قالی که برگرفته از طرح های مورد استفاده در تزیینات جلد قرآن است . طرح معمولاً به صورت لچک ترنج استکه ترنج آن به صورت شمسه ای چند پر طراحی شده است .
ساخت جلد کتاب به شیوه سنتی که تزیینات آن به صورت لچک ترنج یا لچکی طراحی شده و به شیوه های سوخت یا نقاشی روی چرم اجرا شده است .
سراسلیمی یا چنگ اسلیمی یکی از اجزاء نقوش اسلیمی است که به صورت دو بازوی منشعب شده روی بند اسلیمی قرار می گیرد و انواع مختلفی دارد
چله :تار
شکلی است که تقاطع دو پاره خط عمودی وافقی حاصل می شود . طرح چلیپا دارای مفاهیم مختلفی چون گردونه خورشید یا مهر ، نماد آتش و ناهید ، چهار سوی جهان یا چها رعنصر اولیه یعنی آب ، آتش ، باد و خاک است . نقشی که از شکلی صلیب تبعیت کند نیز چلیپایی می گویند . در خوشنویسی ، خط نوشته هایی را که به صورت اریب (مورب) نوشته شده اند را نیز چلیپا گویند .
ترکیبی از چهار سراسلیمی یا چنگ اسلیمی که بند آن ها از مرکز نقش منشعب شده اند و شکلی چلیپایی یا صلیبی بوجود آورده اند و معمولاً این نقش با نقوش ختایی تزیین می شود .
طرحی که دارای چهار ترنج بوده و ترنجها در امتداد محور تقارن طولی قالی قرار دارند . در این طرح شکل ترنج معمولاً به صورت لوزی ، شش ضلعی ، یا هشت ضلعی است . نقوش طراحی شده در درون ترنج ها نیز بسته به ذوق و سلیقه بافنده ، از تنوع خاصی برخوردار است . نام چهار حوض و چهارآینه نیز در بین ایلات و عشایر افشار و قشقایی متداول است .
طرحی از قالیچه های هزار گل ، مشهور به ناظم که دسته گلهای متعدد به صورت دسته ای در منظر دید بیننده قرار گرفته است . ترکیبی از عناصر تزیینی چون سروهای کناره متن ، قوس محرابی ، تعلبکی ها درلچک ها ، گلدان و زیر گلدانی و شاخ های شکسته و پر گل و استفاده از رنگ بندی لاجوردی و زرد طلایی ، همگی از شاخصه های طرح ناظم است . این طرح به دو صورت یک سر ناظم و دو سرناظم است . طرح یک سر ناظم شکلی محرابی دارد و طرح دو سر ناظم به صورت نقشه یک چهارم طراحی شده است . طرح ناظم به دستور و زیر نظر زنان بزرگ قشقایی و با اعمال سلیقه ایشان بافته شده است . این طرح در بین بافندگان همدان نیز رواج دارد .
بخشی از قالی که متن را احاطه کرده است . در این بخش نوارهای پهن و باریکی طراحی می شود که همچون قابی زیبا ، نقش و نگار متن قالی را در بر می گیرد و بر زیبائی آن می افزاید . حاشیه ها ازاهمیت خاصی برخوردارند و در قالی ها به تعداد متفاوت طراحی می شوند که تعداد ۳ و ۵ متداول است . حاشیه میانی در مقایسه با سایر حواشی پهن تر در نظر گرفته می شود .
حاشیه ای که درمیان حواشی باریک طراحی می شود و حاشیه اصلی قالی محسوب می گردد . هماهنگی نقوش این حاشیه با نقوش متن قالی نشان از حسن سلیقه طراح یا بافنده ذدهنی باف دارد . در برخی موارد در میان نقوش این حاشیه کتیبه ای طراحی می شود که درخصوص قالی اطلاعاتی نظیر : نام سفارش دهنده ، بافنده ، سال بافت ، محل بافت و غیره درج می شود . بافندگان ترکمن این حاشیه را «اعلم» یعنی دست نوشته را بایستی مشاهده کرد گویند.
حاشیه اصلی(نقش) :حاشیه پهن – حاشیه بزرگ – حاشیه میانی
به حاشیه هایی اطلاق می شود که در طرفین حاشیه پهن قرار دارند . این حاشیه را حاشیه فرعی یا کناری نیز می گویند.
حاشیه کوچک :حاشیه باریک
حاشیه بیرونی :اولین حاشیه بعد از کناره و لوار قالی
حاشیه درونی :اولین حاشیه از طرف متن قالی
همان طرح آب نما است با این تفات که بدون جوی آب است . حوض طراحی شده معمولاً سطحی محدود دارد و چهار خیابان مشجر نیز دراطراف آن مشاهده می شود .
نوعی بافت است که الیاف تار و پود به صورت یک در میان زیر و رو شده و از لابه لای یکدیگر عبور می کنند . شیرازه برخی از قالی ها خصوصاً قالی های تخت بافت به صورت حصیری باف هستند .
طرحی از حیوانات افسانه های چون سیمرغ ، اژدها ، شیر بالدار
از جمله نقوش گیاهی سنتی است که ساقه ای حلزونی شکل دارد و انواع گل و برگ بر روی آن قرار گرفته است . انواع گل های شاه عباسی ، گل اناری ، برگ مویی و برگ های متنوع دندانه دار ، شعله ای و غنچه های گوناگون از جمله عناصر تشکی دهنده این نقش می باشند . برخی این نقوش را به شهری در چین به نام « ختا » نسبت داده اند و برخی دیگر معتقدند که به علت آنکه این نقوش در جهت خلاف حرکت بنداسلیمی طراحی می شود نام « ختایی » را بر آن نهاده اند .
طرح کلی متن حاشیه قالی که از خشت های مربع شکل تشکیل شده است . دراین طرح خشت ها یا قاب های مربع شکل با گل و برگ ، مناظر و سایر نقوش تزیین می شود . خشتی مجلسی همان طرح خشتی است که د رداخل خشت ها یا قاب هایمربع شکل منظره و یا مجلسی از یک داستان به تصویر کشیده شده است .
نوعی ازخط کوفی که دارای تزیینات و بندهای گره خورده ای است . این نوع خط در کاشی کاری ، گچ بری و قالی بافی خصوصاً در متن و حواشی قالی های سجاده ه ای کار برد دارد . این خط به نام خط ( مقفّل ) یا ( قفلی ) نیز معروف است .
خورشید آریایی یا گردونه خورشید ، نشانه آریایی معروف به « سواستیکا » از کهن ترین نقشمایه های باستانی است که در اکثر تمدن های کهن یافت می شود . در چین علامت شادکامی و خوشبختی و در ایران و هند ، مظهر و نشانه نمادین خورشید بوده است . از قدیمی ترین دستباف ایرانی که این نشانه در آن بهکار رفته ، پارچه ای است از دوران اشکانیان که از گورهای خمره ای درشهرستان گیرمی در استان اردبیل به دست آمده است .
طرح از قالی که درخت نقشمایه اصلی آن است . طرح با استفاده از نقوش درختی در صدد القاء بلندی ، طراوت و تازگی ، باروری ، ثمر بخشی و طول عمر است .
فرش دستبافی که رجشمار آن کمتر از ۲۵ رج باشد . این گونه قالی ها با استفاده از نخ پشمی ضخیم بافته شده اند لذا ریشه گره ها ضخبم و تعداد گره ها در۵ /۶ یا ۷ سانتی متر کمتر از ۲۵ عدد خواهد بود .
نقشمایه ای ازقالی ترکمن که در میان ایل یموت رایج است . این نقش که شبیه به ناخن می باشد اغلب در نوارهای باریک جداکننده حواشی و طره متن و لوار قالی کاربرد دارد .
خطوط محیطی نقش ها که با خطوط نازک و ضخیم پیاده شده است . این عمل را « سیاه قلم » و یا قلم گیری نیز می نامند .
بافتن قالی بدون استفاده از طرح و نقشه را ذهنی بافی می گویند . این روش درمیان بافندگان ایلات و عشایر و روستاییان متداول و مرسوم است . بافنده ذهنی باف با توجه بهنقشمایه های بومی که از قبل در ذهن دارد و یا اشکال اشیایی که در پیرامون خود مشاهده می کند ، بافت قالی را به انجام می رساند . آداب و رسوم و باورهای بومی تأثیر بسزایی در شکل گیری نقش های ذهنی دارد .
ربعی سعدی ( نقش ) : سعدی
رودری : پرده ای
میزان تراکم گره های قالی در یک شانزدهم ذرع را رجشمار گویند . اگر واحد طول قدیم تبریز ( ذرع ) ۱۱۲ سانیتمتر درنظر گرفته شود ، تعداد گره ها در ۷ سانتی متر شمارش می شود و اگر واحد طول قدیم اصفهان ( ذرع ) ۱۰۴ سانتیمتر درنظر گرفته شود تعداد گره ها در ۵/۶ سانتیمتر شمارش می گردد . بنابر این توجه به اندازه یک ذرع ، مبنای محاسبه رجشمار متغیر خواهد بود . رجشمار یک قالی می تواند معیاری برای ریزبافی و با درشت بافی باشد.
روناس گیاهی است که از ریشه آن قرمز روشن به دست می آید . برگ آن خوراک دام است . ریشه این گیاه که ضخیم و بافتی نرم دارد ، اکسیژن را خود جذب کرده و به رنگ قرمز درمی آید . معمولاً در اواخر پاییز ریشه این گیاه را از خاک بیرون آورده و عملیات آماده سازی آن برای استفاده در رنگرزی انجام می شود . روناس نوعی رنگ قرمز روشن که از ریشه گیاه روناس به دست می آید . این رنگ به عنوان رنگ زمینه متن و حاشیه قالی کاببرد دارد .
گل های کوچک و ظریف که معمولاً د رحواشی قالی یادر اطراف اشکال و نگاره های اصلی متن به صورت مجزا و یا پیوسته طراحی می شوند .
مجموعه رنگ هایی که بیشترین مایه رنگی آن رنگ قرمز باشد . انواع رنگ قرمز ، نارنجی ، بنفش مایل به قرمز ، زرد از جمله رنگهای گرم می باشند که القاء کننده جنب و جوش و حرکت و گرمی و حرارت است.
مجموعه رنگ هایی که بیشترین مایه رنگی آن رنگ آبی است . انواع رنگ آبی ، سبز و بنفش متمایل به آبی از جمله رنگ های سرد می باشند که القاء کننده سکوت و آرامش و خنکی و سردی است .
طرحی از قالی که اشیاء موزه ای و زیر خاکی نظیر ظروف سفالین از جمله کاسه ، کوزه ، قدح و گلدان و آثار فلزی و سایر اشیاء قدیمی در آن طراحی شده باشد . یکی از ویژگیهای طرح زیر خاکی استفاده از خط نوشته هایی به زبان میخی یاکوفی است .
کناره ای است که در ابعاد ۳ ×۵/۱ یا ۶×۲ یافته شده که به عنوان تکمیل کننده سایر مفروشات در بالای سر آن ها گسترده می شود درواقع سرانداز یکی از پنج قطعه فرش دستبافی یک دست فرش ) است که مکانی را مفروش می سازند . این کناره به صورت مستقل نیز مورد استفاده قرار می گیرد .
طرحی از قالی که بخش های قرینه و تکراری نداشته لذا نقشه آن می بایست به صورت تمام متن قالی معمولاً به صورت سراسری نقشه حاشیه عموماً واگیره ای است . طرح شکارگاه ودرختی ازجمله طرح های سراسر می باشند .
شکل کلی آن همانند سربند اسلیمی است و دربالا و پایین ترنج قرار گرفته و به آن متصل است . سر ترنج در نواع مختلف نظیر سر رنج گلدانی ، سرترنج کله گاوی یا هیکل سرترنج تبرزینی طراحی می شود . داخل سرترنج نیز با نقوش مختلفی چون نقوش ختایی و اسلیمی تزیین می گردد .
سرترنج گلدانی سرترنجی است به شکل گلدان که شاخه های گل و برگ در آن قرار دارد
سرترنج کله گاوی سرترنجی است به شکل هندسی که شکل کلی آن مشابهتی با سرگاو دارد
سرترنج هیکل : سرترنج کله گاوی
طرحی از قالی های یزدی که از مشخصه های بارز آن جداسازی بخشی ازمتن به وسیله نوار نسبتاً پهن است . داخل این محدوده و اطراف آن به وسسیله نقوش اسلیمی و ختایی تزیین شده است . ترکیب بندی طرح به صورت لچک ترنج بوده و از لحاظ رنگ بندی مشابه قالی های کرمانی است .
یا « ربعی سعدی » از طرح های قالی بیرجند خصوصاً ناحیه ( مود ) است . این طرح که به نام طراح آن نامگذاری شده از حدود سال ۱۳۰۰ هجری شمسی رایج شده است . از ویژگیهای این طرح ، ترنج بزرگ شمسه ای آن است که معمولاً شانزده پر دارد و به ترنج سعدی معروف است . این ترنج دارای سر ترنج های بزرگی است که در بالا و پایین آن قرار گرفته اند . نقشه این طرح به صورت یک چهارم تهیه می شود که ترکیب بندی آن لچک ترنج است .
نقشی از قالی که نقشمایه اصلی و شاخص آن طرح حقیقی یا ساده شده سرو باشد . نقش سرو از نقوش باستانی ایرانیان است که نقش بوته جقه نیز با الهام از آن طراحی شده است . این نقش القا کننده راست قامتی ، استقامت و استحکام می باشد . از طرح های سروی می توان سرو گلدانی ، سرو گلزار ، سرو منقش را نام برد .
سیاه قلم : دورگیری نقش ها را سیاه قلم گویند .
سلسله ای ( نقش ) : زنجیره
قندانی یا چای دانی ، نقشی است مشابه با شکل سربند اسلیمی که شباهتی با سماور یا چای دان دارد . این نقش که توسط دو چنگ اسلیمی طراحی می شود معمولاً در حاشیه پهن و در کنار سایر نقوش تکرار می شود . طراحی این نقش به صورت هندسی و گردان امکان پذیر است . استفاده از این نقش در مناطق مختلف به ویژه آذربایجان ، کردستان ، خراسان و اراک متداول است .
سه ترنج طرحی از قالی که در زمینه متن آن سه رنج طراحی شده است که در امتداد محور تقارن طولی قالی قرار دارند . نقوش داخل ترنج ها مشابه یکدیگر و یا متفاوتند . این ترنج ها می توانند در رنگ زمینه نیز با یکدیگر متفاوت باشند .
سیمرغ از جمله پرندگان افسانه ای که نقش آن در کنار اژده ها طراحی شده است . در این نقش سیمرغ در حال ستیز با پلیدی های اژدها است . استفاده از این نقش در طرح قالی های اکثر مناطق خصوصاً اصفهان تبریز و قم متداول است .
خطوط شکسته و هندسی که شکل شاخه شکسته درخت را تداعی می کند و بر خلاف حرکت دوار ساقه ختایی و اسلیمی به صورت خطوط مستقیم و زاویه دار طراحی می شود .
طاق نمای محراب که بر بالای ستون های محراب قرار گرفته است . دو طرف قوس محراب که معمولاً با عباراتی تزیین شده است .
قالی کوچک ، دستبافی پرزدار که مساحت آن کمتر از شش متر مربع باشد . پادری یا تو دری ، پشتی ، ذرع و نیم و سرانداز قالیچه محسوب می شوند .
طرحی از قالی که جهت قرار گیری نقشمایه های آن به گونه ای است که بهترین حالت برای مشاهده نقوش مشاهده آنها از یک سمت می باشد . طرح های درختی ، محرابی و جانمازی از جمله طرح های یک طرفه می باشند .
محدوده ای از نقش که قابل تکرار در سطح باشد . واگیره را می توان برای تکرار در طول و عرض متن و یا حاشیه های پهن و باریک طراحی نمود . هر واگیره بر اساس نوع کاربرد و شیوه تکثیر و تکرار ، دارای ویژگی خاصی است . نقشه واگیره معمولاً به صورت نقشه شطرنجی و یا قطعه ای از قالی بافته شده دراختیار بافنده قرار می گیرد . طرح ماهی درهم از جمله طرح هایی است که به وسیله تکرار واگیره ای مشخص شکل می گیرد . واگیره به نام های دیگری چون الگو ، راپورت و اورنگ نیز متداول است .
طرحی هندسی از دو شاخ قوچ که با صلابت به طرفین متمایل شده است . این نقشمایه به شکل های مختلف طراحی می شود که نوع متداول آن معمولاً در تزیین حاشیه باریک مورد استفاده قرار می گیرد .
سبک و طرح ساختمان های دوره قاجار است که در قسمت فوقانی آن ها لبه هایی برای جلوگیری از ریزش باران تعبیه می گردید و ساختمان در بالای این لبه حالت گنبدی یا کلاه بوقی به خود می گرفت . طرح برخی از قالی ها نیز که دارای ترنج های تودر تو می باشد طرح کلاه فرنگ را تداعی می کند .
کناره دستبافته ای که با عرض باریک و طول بلند است که برای مفروش نمودن بخشی از اطاق یا راهروها و پله ها مورد استفاده قرار می گیرد . در یک دست قالی ، دو تخته قالی راکه در طرفین قطعه ای به نام « میان فرش » قرار می گیرند نیز کنارهگویند . در مناطق اراک و نایین به بخش ساده باف قالی نیز کناره می گویند .
نقش گلدان از جمله نقوش مورد استفاده در یرح های قالی است که به صورت واحد و یا تکرار شده در بخش های مختلف قالی چون متن ، لچک ، حاشیه ها دیده می شود . درون گلدان ها معمولاً با دسته ای از گل و برگ پر شده است ? گلدانی
پرنده ای است که به عنوان نقشمایه در قالی های عشایری مورد استفاده قرار می گیرد . این پرنده از راسته بلند پایان است که جثه ای بزرگ و زیبا دارد و پرهایش به رنگ زرد متمایل به خاکستری است .
از تکرار هشت بار ، نقش بوته جقه به صورت دورانی شکل هشت گل بوته به دست می آید . این نقش می تواند از تکرار بوته ها ی متعدد در محیط دایره و یا به اشکال دیگر نیز به دست آید . کاربرد این نقوش در طرح های قالی سنه کردستان متداول است .
طرحی تصویری است که در آن ( هوشنگ شاه ) در حالات مختلف به تصویر کشیده شده و نام او در کتیبه ای با اشکال هندسی که در بالای قالی طراحی شده است به چشم می خورد .
دسته گلی لچک از جمله اجزاء مهم در یکی از انواع طرح های قالی است . جایگاه آن در چهار گوشه متن قالی می باشد و شکلی مثلثی دارد . در برخی موارد شکل کلی و عناصر تزیینی آن دقیقاً مطابق با یک چهارم طرح ترنج قالی است . تناسب اندازه لچک و ترنج در طرح های مختلف متفاوت است .
نقشمایه ای است که از تکرار شکل مستطیل یابیضی های کشیده تشکیل شده است . این نقش در حاشیه های قالی های ترکمن بافته می شود.
طرح قالی های بیجار که اغلب ماهی درهم است و منتسب به گروس نام محلی در کردستان است .
پیچش نخ پرز با ترتیبی خاص به دور تارها را گره گویند . گره زدن و ایجاد نقش به وسیله آن ها ، اساس کار قالیبافی است .
گره دارای انواعی است . بافندگان قالی نخ پرز را به گونه های مختلف بر تارها گره می زنند که مهمترین انواع گره بر دو گونه است :
الف . گره متقارن – در این نوع گره نخ پرز به دور هر دوتار زیر و رو می پیچد وشکلی متقارن به وجود می آورد .
ب . گره نامتقارن – در این نوع گره نخ پرز فقط به دور یک تار می پیچد وشکلی نامتقارن به وجود می آورد .
این نوع گره به گره فارسی نیز معروف است . در این نوع گره نخ پرز به درو یکی از تارها می پیچد لذا شکلی نامتقارن به وجودمی آورد . این گره بین بافندگان نواحی خراسان ، قم ، اراک ، اصفهان ، کرمان ، مناطق دیگر رایج است .
این نوع گره به گره آذری ( ترکی ) نیز معروف است . در این گره ، نخ پرز به دور هر دو تار زیر و رو می پیچد و شکلی متقارن بوجودمی آورد . این گره از استحکام بیشتری برخوردار است و بین بافندگان شمال غربی و غرب کشور و برخی از عشایر فارس و بعضاً در خراسان و کرمان متداول است .
قالی نیمی از بخش بالایی یا پایینی قالی که به وسیله محور تقارن عرضی از نیمه دیگر جدا شده است .
قالی نیمی ازقالی که به وسیله محور تقارن طولی قالی از نیمه دیگر جدا شده است .
نقشی از یک نیمه طولی یا عرضی ترنج است . نیم ترنج معمولاً در کناره های متن قالی طراحی می شود .
نقشی از گل نیلوفر آبی است که استفاده از آن به عنوان یک عنصر تزیینی از دوره هخامنشی متداول بوده است . شکل ظاهری آن به صورت دایره ناقص است و گل های شاه عباسی تکامل یافته این نقش می باشند .
از دو خط موازی که معمولاً از هم فاصله کمی دارند تشکیل شده است و به عنوان جدا کننده بخش های مختلف طرح قالی مورد استفاده قرار می گیرد . نوار ها با خطوط راست و منحنی طراحی می شوند . نوارها به عنوان جداکننده حاشیه ها ازهم و یا سازنده شکل کلی لچک و ترنج و جداسازی این بخش ها از متن قالی کاربرد دارند .
نوار برگدار نواری که یکی از خطوط ان به صورت کنگره های برگ طراحی شده باشد .
نوار دندانه دار نواری که یکی از خطوط آن به صورت مضرّس و هفت و هشت طراحی شده است
نوار کتیبه دار در برخی موارد عرض نوارهای جداکننده به اندازه ای است که قاب های به شکل مستطیل ، لوزی ، موج ، شمسه را در خود جای داده و معمولاً با اشعار ، آیات قرآنی و عبارات و جملات مورد نظر تکمیل شده است.
مجموعه نقش مایه هاو بن نگاره های یک نقش را گویند . ترکیبی از نگاره های مختلف نظیر نقوش گیاهی ، حیوانی ، انسانی تشکیل دهنده طرح قالی است .
نقشه قالی دستورالعمل اجرایی بافت است . طرح قالی روی کاغذهای شطرنجی پیاده شده و رنگ آمیزی و نقطه گذاری می شود . معمولاً نقشه های حاشیه ، متن و یا واگیره ها به صورت جداگانه در اختیار بافنده قرار می گیرد . نقشه قالی به صورت های مختلف چون سراسری ، یک دوم ، یک چهارم و واگیره ای طراحی می شود . در برخی مناطق دستورالعمل بافت عبارت است قطعه ای از قالی بافته شده که به صورت الگو مورد استفاده بافنده قرار می گیرد
بافتن قالی بر اساس نقشه ازقبل تهیه شده . استفاده از نقشه معمولاً به وسیله بافندگان شهری و یا کارگاه های بزرگ قالیبافی مورد استفاده قرار می گیرد . نقشه سراسری نقشه ای از طرح قالی که بخشی تکراری و قرینه ندارد و برای کل قالی نقشه ای تمام و سراسری تهیه شده است . این گونه نقشه ها برای طرح های منظره ای ، باغی ، مجلسی ، درختی و امثال آن تهیه می شود . در برخی موارد نیز نقشه متن قالی به صورت سراسری است در حالیکه نقشه حواشی به صورت واگیره ای تهیه شده است .
نقشه ای است که طرح نیمه طولی یا عرضی قالی را نشان م یدهد . و بافت قالی بر اساس آن انجام می گیرد . در واقع طرح نیمه دیگر قالی قرینه نیمه ای خواهد بود که طرح آن تهیه شده است .
نقشه ای است که یک چهارم از طرح کلی قالی را نشان می دهد و بافت قالی بر اساس آن انجام می شود . در واقع طرح قالی دارای محور تقارن عرضی و طولی است .
بخش ساده بافی شده که دور تا دور قالی و درحد فاصل شیرازه و حواشی است . اگر چه این بخش معمولاً به رنگ زمینه متن و یا زمینه حاشیه پهن ساده بافی می شود ولیکن در برخی از قالی ها از جمله قالی های عشایر فارس با نقوشی ظریف و ساده نظیر نقوش هندسی و عروسکی نیز همراهی می شود .
نقش قوسی که به شکل محراب طراحی شده است . معمولاً دو ستون یانیم ستون در زیر قوس طراحی می شودکه نگهدارنده طاق نمای محراب می باشد .
قالیچه های بافت اطراف شهر محلات و اراک از جمله مشک آباد به نام محل معروف است . در قدیم منطقه ای به این نام وجود داشته قالیهای آن مشهور و مرکز داد وستد بوده است .
نوعی قالی کم عرض ولی کوتاهتر و پهن تر از کناره . سرانداز را که یکی از پنج قطعه قالی ( دست فرش ) است نیز کلگی نامند .
طرحی از قالی که معمولاً نقشه آن به صورت یک دوم تهیه می شود . در این طرح در بالا و پایین متن قالی گلدان هایی قرار دارند که نسبت به هم قرینه هستند . در نتیجه از دو سمت بالا و پایین قالی گلدان ها قابل مشاهده هستند .
جانبی از قالی که موازی تارهای آن است و درازای آن از عرض قالی بیشتر است . در موارد استثنایی نظیر قالیچه های تابلویی طول قالیچه همسو با پودها و عمود بر تارها می باشد .
جانبی از قالی که عمود بر تارهای آن و همسو با پود ها است و درازای آن کمتر از طول قالی است . درموارداستثنایی نظیر قالیچه های تابلویی عرض قالیچه در راستای تارها می باشد .
درگیری و جنگ و جدال حیوانات گوناگون و بعضاً جدال انسان و حیوان را گرفت و گیر گویند . این درگیری معمولاً بین حیواناتی از قبیل شیر و گاو ، شیردال و گوزن ، شیر و پلنگ ، اژدها و سیمرغ ، ( حیوانات افسانه ای ) شیر و آهو و …. واقع می شود و حیوانات به گونه ای طراحی می شوند که پنجه بر اندام هم انداخته و بعضاً دندان های تیز خود را بر بدن حریف فرو برده اند . این نقش از نقش برجسته های دوران هخامنشی الهام گرفته شده که شیر به عنوان نمادی از خیر بر اندام گاو که نمادی از پلیدی است جنگ انداخته است در دوران صفویه این طرح به اوج خود رسید و در اغلب هنرهای دستی چون قالی ، پارچه ، قلمزنی و … خودنمایی کرد .
گل های کوچکی که در میان نقوش اصلی طراحی می شوند . گلچه ها معمولاً دارای سه تا هشت گلبرگ می باشند و به عنوان نقشمایه در تزیین نوارهای جداکننده حواشی نیز مورد استفاده قرار می گیرند .
طرحی از قالی اصیل سنه کردستان که از تکرار لانه پرستو و دسته گلها یا گلدان های تکرار شده در سراسر متن تشکیل شده است .
طرحی از قالی که فاقد ترنج است و لچک های آن دارای طرّه می باشد .
طرحی از قالی که فاقد ترنج باشد و متن آن فقط دارای چهار لچک است .
طرحی از قالی که فاقد ترنج است و نقوش حواشی یا لچک های آن به صورت تسخیری طراحی شده است . مراجعه شود به ? تسخیری
در معنای لغوی ، زرشته مویی را گویند که در کناره گوش ها آویزان باشد . به امتداد لچک های قالی طرّه میگیوند . در نتیجه لچک هایی که دارای زائده هایی در امتداد طول یا عرضی قالی باشند ، لچک های طرّه دار نامیده می شوند . همچنین به نوار باریکی که دراطراف متن یا لوار قالی طراحی شده باشد نیز طرّه می گویند . طرّه دار طرحی از قالی که لچک های آن دارای طره باشد
طرحی از قالی ایران که عمدتاً در اراک و فراهان و ملایر و ابر کوه و آباده بافته می شود و منسوب به نمونه ای از طرح قالی است که برای ظل السلطان فرزند بزرگ ناصرالدین شاه قاجار بافته شده است . این طرح از واگیره ای با نقش گلدان پر گل شکل گرفته که درمتن قالی تکرار شده است .
کلمه ای است عام و به آنچه که بر زمین گسترده شود اطلاق می شود . در بین عامه فرش به زیر اندازی گفته می شود که با مواد اولیه طبیعی یامصنوعی به صورت دستی یا ماشینی بافته شود . اگر چه گلیم ، پلاس ، نمد، جاجیم و امثال آن نیز به عنوان فرش برای قالی دستباف یا ماشینی استفاده می شودکه ویژگی مهم آن پرز داشتن است .
نگاره ای باستانی است که از دوران تمدن بابلی ها و سومری ها به دوران هخامنشی منتقل شده و نمادی از خدای نگهبان در براب شر و پلیدی است . این نگاره ، نقش حیوانی است که نیمی از آن در هیبت شیر و نیمی دیگر شباهتی به یک پرنده افسانه ای بالدار دارد . در زبان لاتین به آن گریفتن (GRIFINE ) می گویند .
نقشی است از حاشیه قالی که ساقه ای مواج داردکه با حرکت به سمت چپ و راست حاشیه ، فضاهایی ذوزنقه ای بوجود آورده است . بخش های ذوزنقه ای نیز باگل و برگ خصوصاً گل های سرخ تزیین می شوند . زمینه این حاشیه معمولاً به رنگ شکری ( سفید استخوانی ) است .
از طرح هیا زیبا و رایج درقالی است که زا دوران صفویه باقی مانده است . از ویژگیهای این طرح وجود مناظر طبیعی ، جنگل ، چمنزار و مزغزار است که سوارانی با لباس های فاخر با به همراه داشتن تیر و کمان و نیزه در تعقیب شکار می باشند . این طرح قبل از آنکه بر روی قالی پیاده شود در مکاتب مختلف نگارگری به اوج خود رسیده است . طرح گرفت و گیر نیز بعضاً به عنوان عناصر طرح مشاهده می شود
شرابه آویزه های متعدد که از چلچراغ یا قندیل آویخته باشند . این آویزه ها همچنین می توانند از کلاله ها سرترنج ها یا سایر نقشمایه ها نیز آویزان باشند.
طرحی از قالی که از تلقین انواع گل شاه عباسی و شاخ و برگ ختایی به وجود می آید . این نقوش به طرح کلی قالی که به صورت لچک ترنج یا افشان طراحی شده است . اصالت ویژه ای یم بخشد و اوج هنر دوره صفوی را یاد آور می شود
شمعدان یا چلچراغی که بوسیله زنجیر از سقف آویزان است . استفاده از قندیل درطرح های محرابی خصوصاٌ طرح های آناتولی متداول است .
ایجاد طرح و نقش به صورت قرینه نسبت به محور افقی یا عمودی . این شیوه درطراحی نقوش قالی متداول بوده و نقشه های یک دوم و یک چهارم نمونه هایی بارز از قرینه سازی است .
حشره ای است شبیه به کفشدوزک که دارای گونه های مختلفی از جمله مکزیکی ، لهستانی ، هندی و … می باشد . خشک شده آن را می سایند و از آن رنگ قرمز خوش رنگی به دست می آورند . در زبان فارسی این حشره به « کرم رنگ رزان « و در مناطق کرمان و خراسان بهنام « لاک » یا « قرمز دانه لاکی » معروف است .
طرح باغی یا بوستانی برگرفته از باغات دوران اسلامی به ویژه دوره صفویه است که در آثار هنری نگارگری و هنر قالیبافی به نحو شایسته ای مصور شده است . این طرح حوضی درمیان دارد و اطراف آن به وسیله جوی های آب به بخش هایی تقسیم شده و مزیّن به درخت و گل وسبزه است . در برخی موارد نقش پرندگان نیز با آن تلفیق شده است .
واژه ای آذری است که به قطعه ای از قالی بافته شده اطلاق می شود که به عنوان نقشه قالی مورد استفاده بافنده قرار می گیرد . اُرنک میتواند قسمت هایاساسی قالی را چون طرح و نقش متن یانقوش حاشیه های پهن و باریک و نوارها را نشان دهد .
نقشی هندسی است که به علت شباهت آن با لاک پشت در زبان آذری به آن توسباغی می گویند . در برخی مناطق به نقش سماوری نیز که درحاشیه پهن قالی استفاده می شود نیز توسباغی گفته می شود . این نقش درحاشیه اکثر قالی های منطقه کردستان و ایلات افشار ، خصوصاً حاشیه های طرح اصیل ماهی در هم استفاده می شود .
نقشی که شکل کلی آن بر اساس نقش چلیپا و به صورت متنوع طراحی می شود و ویژگی مهم آن داشتن چهار بازو است که در چهار جهت طراحی شده است . این نقش در مناطق مختلف ایران رایج است .
ساختار هندسی چرخش دوار بند اسلیمی و بند ختایی که به صورت مارپیچ طراحی شده و دایره های آن هر قدر که به مرکز نقش نزدیکتر می شوند کوچکتر می گردند .
نقوشی از قالی که مشابهتی با شکل کلی خرچنگ دارد . این نقوش در متن و حواشی قالی به کار می رود و معمولا ًبه صورت هندسی طراحی می شود . زواید این نقش دست و پای خرچنگ را تداعی می کند .
نقشی هندسی است که بر پایه اثر پای شتر طراحی شده است . این نقش بااستفاده زا شکل هندسی هشت ضلعی یا مستطیل طراحی شده و در اطراف آن نقشی از جای پای شتر تکرار شده است .
طرح ایلیاتی است که نقش ترنج هندسی آن در طرل قالی دو بار تکرار شده است . این طرح یکی از طرح های اصیل عشایر افشار است که به « قوبا » یا « کوبا » معروف است . در این طرح شکل ترنج به صورت لوزی یا شش ضلعی طراحی می شود .
شیوه ای در بافت قالی است که بیشتر درمناطق عشایری و روستایی رواج دارد . این شیوه تارهای چله فاصله بیشتری از هم داشته و دریک صف درکنار هم قرار می گیرند . این نوع بافت تک پود بوده و چله آن معمولا ًا زجنس پشم می باشد . قالی بافته شده با این شیوه از انعطاف بیشتری برخوردار است .
قالی یاقالیچه ای که به عنوان پرده مورد استفاده قرار میگیرد . قالیچه های پرده ای دراندازه های مختلف بافته می شوند . در برخی از آنان در امتداد محور تقارن طولی ، شکافی در نظر گرفته شده تا عبور و مرور از آن به سهولت انجام شود . این گونه قالیچه ها اکثرا ً ریز باف بوده و برایاماکن مذهبی مورد استفاده قرار می گیرند .
نقش صورت انسان که به شکل طبیعی یا تجریدی طراحی شده است
همان گلیم باف ابتدا و انتهای قالی است با تفاوت که شیارهای این نوع بافت افقی و همسو با پود می باشد. زمینه برخی از قالی ها و قالیچه ها با نخ های نقره ای و طلایی ( گلابتون ) صوف بافی شده و نقوش به صورت برجسته بافته شده است .
شکل طاق مانند بالای محراب یا ورودی شبستان ها یا ایوان های اطراف صحن که معمولاً روی ستون هایی قرار گرفته است .
طرحی که نقش پردازی آن عین به عین برگرفته از طبیعت باشد . طراحی مجموعه عملیاتی است که قبل از بافت و برای تهیه نقشه قالی انجام می شود . ابتدا ترکیب بندی قالی تعیین شده و سپس طراحی نقوش هر بخش اننجام میگیرد . نقوش سنتی ختای و اسلیمی ، نقوش هندسی ، نقوش گل فرنگ ، طرح حیوانات و تصاویر انسانی از جمله عناصر تشکیل دهنده طرح یک قالی است .
مجموعه ای از گلها که به صورت دسته ای و یا در گلدان طراحی شده است . این طرح در اغلب نقاط ایران به ویژه کرمان ، قم و اراک بافته می شود و اصطلاحا ًبه « کومه » یا « کومه ای » و « کومه گل » و « دسته گل اراک » معروف است .
نقشی است که با استفاده از چنگ اسلیمی و شکل های متنوع آن طراحی می شود . ساقه اسلیمی از سربند اسلیمی جدا می گردد و در جهت مخالف چرخش قبلی ادامه مسیر می دهد . در واقع سربند اسلیمی وظیفه اتصال بندهای اسلیمی را به یکدیگر دارد و به محل جدا شدن بند نیز زیبایی خاصی می بخشد .
به سطح زیرین نقوش که معمولاً با رنگی یکدست مشخص شده است اطلاق می شود . زمینه حاشیه ، زمینه متن ، زمینه لچک ، زمینه ترنج و … ازجمله آنها است . در برخی موارد در مقایسه با حواشی به محدوده متن قالی نیز زمینه گفته می شود .
قالی یا قالیچه ای که تعداد اندکی ازگل های آن که عموماً دارای رنگ های روشن می باشند با نخ ابریشم بافته شده است . این گل ها در کنار سایر نقوش که با الیاف پشمی بافته شده اند همچون ستاره ای درخشان به نظر می رسند .
ترکیبی از گل های متنوع زنبق ، سنبل ، سرخ و … با پرندگان نغمه خوان چون بلبل که روی شاخ های گل نشسته و نغمه سرایی می گند . این طرح که در نگارگری خصوصاً در تجلید کتاب مورد استفاده قرار می گیرد . از دوره قاجار به طرح قالی ها راه یافت و مورد استفاده قرار گرفت.
به همت خانم مریم طاهری
نویسنده: قاسم حیدری، فوق لیسانس تکنولوژی نساجی کمپانی های سازنده ماشین آلات ریسندگی نیز در…
تبلیغات روی جلد: کاوان شیمی فهرست مطالب شماره 90 مجله نساجی کهن نمایشگاه پیشرفته‌ترین فناوری‌های…
در نمایشگاه Heimtextil 2025، بخش فرش و کفپوش به سطح جدیدی از گسترش و نوآوری…
نویسنده:سیامک عیقرلو آری، تیتر این نوشتار درست نوشته شده است و به درستی آن را…
فناوری‌های نوظهور و هوش مصنوعی با وجود همه اثرات مثبت و غیرقابل انکاری که برای…
ایتما آسیا ۲۰۲۴ فرصتی برای نمایش پیشرفت‌های چشمگیر صنعت نساجی چین بود، جایی که شرکت‌های…