مشکل صنعت، بهره‌وری است یا کمبود نقدینگی؟

اختلاف میان وزیر صنعت، معدن و تجارت و رییس کل بانک مرکزی بر سر تامین منابع مالی تولیدکنندگان واکنش نمایندگان مجلس را در پی داشت؛ به طوری که برخی نمایندگان مجلس نه‌تنها خواهان عذرخواهی بهمنی از صنعت گران شده‌اند بلکه از این فراتر رفته و از رییس کل بانک مرکزی خواسته اند که از سمت خود استعفا دهد.

طی چند روز گذشته اظهارات مطرح شده از سوی وزیر صنعت، معدن و تجارت مبنی بر اینکه مشکل اساسی ۷۰ درصد واحدهای مساله‌دار به تامین منابع مالی باز می‌گردد واکنش رییس کل بانک مرکزی را به همراه داشت؛ به طوری که محمود بهمنی مشکلات بخش تولید را به پایین بودن بهره‌وری نسبت داد و نقدینگی را در این میان بی‌تاثیر دانست، در حالی که مهدی غضنفری عدم پاسخگویی بانک‌ها به واحدهای تولیدی را عمده مشکل بخش تولید می‌داند. غضنفری معتقد است که بانک‌ها قادر نیستند به نیازهای تولیدکنندگان پاسخ دهند که این امر موجب شده تا ۶۰ تا ۷۰ درصد واحد صنعتی که بیشترین فراوانی‌ را در حوزه تسهیلات بانکی و منابع مالی دارند با مشکل مواجه شوند. به گفته وزیر صنعت معدن و تجارت باید با تدابیر درست در نظام تولید درخواست‌ها کاهش داده شود، اما متاسفانه تامین منابع، بانک‌محور است در حالی که در دنیا تنها بانک‌ها تامین‌کننده منابع مالی نیستند. در مقابل رییس کل بانک مرکزی در واکنش به انتقادات وزیر صنعت از سیستم بانکی می‌گوید، تمام مشکلات صنعت ما نقدینگی نیست و وزیر صنعت، معدن و تجارت به جای خالی کردن کامیون پول درکارخانه‌ها باید زیرساخت‌ها و مدیریت بهره‌وری صنعت را بهبود بخشد. به گفته بهمنی ارائه تسهیلات به صنایعی که نیم درصد بهره‌وری دارند مثل این است که به دهان مرده آب میوه بریزیم اما باید بدانیم با این کار مرده زنده نمی شود.

اظهارات مطرح شده از سوی رییس کل بانک مرکزی در حالی است که صنعت‌گران همواره از سیاست های انقباضی بانک‌ها، عدم پرداخت تسهیلات، کمبود نقدینگی و… گله دارند و معتقدند تامین نقدینگی می‌تواند گره‌گشای مشکلات این بخش باشد. با این حال رییس کل بانک مرکزی معتقد است که بانک‌ها بیش از منابع‌شان تسهیلات در اختیار صنایع قرار داده‌اند، اما وزیر صنعت،معدن و تجارت هر زمان که با مشکل مواجه می‌شود تقصیر را به گردن بانک‌ها می‌اندازد ضمن اینکه در برخی مواقع نیز بخش تولید مشکلات را به نوسانات ارز و تحریم نسبت می‌دهد.

رشد ۸۶ درصدی هزینه های تولید
در این خصوص فرخ قبادی یکی از کارشناسان اقتصادی نیز با اشاره به آمار و ارقام اعلام شده از سوی بانک مرکزی بر تاثیر نقدینگی بر مشکلات بخش تولید تاکید دارد. به گفته این کارشناس اقتصادی، از پایان آذر سال ۱۳۸۹، که سیاست هدفمندسازی یارانه‌ها به اجرا گذاشته شد، تا پایان فروردین سال ۹۱ (آخرین ماهی که آمار آن منتشر شده)، شاخص بهای تولیدکننده نزدیک به ۵۰ درصد افزایش یافته است. شاخص بهای تولیدکننده را می‌توان معیاری برای هزینه‌های تولید به شمار آورد و البته افزایش ۵۰ درصدی هزینه‌های تولید در یک دوره ۱۶ ماهه (که به معنای رشد هزینه‌ها به میزان ۳۶ درصد در سال است)، به اندازه کافی نگران‌کننده است. این نگرانی هنگامی جدی‌تر می‌شود که به جای شاخص کل بهای تولید کننده، به شاخص بهای تولیدکننده در بخش صنعت نگریسته شود. این موضوع نیز تامل‌برانگیز است که در همان دوره ۱۶ ماهه، تولیدکنندگان صنعتی با افزایش هزینه‌ای معادل ۶/۸۱ درصد مواجه شده‌اند. به عبارت دیگر، در ۱۶ ماه پس از هدفمندسازی یارانه‌ها، هزینه‌های تولید در بخش صنعت با آهنگی معادل ۵۶ درصد در سال (یعنی ۸/۳ درصد در ماه) افزایش یافته‌اند.

پای مجلس به میان آمد
از سوی دیگر نمایندگان مجلس معتقدند در صورتی که رییس کل بانک مرکزی مشکلات و واقعیت‌ها را دقیق بررسی کند به این نتیجه می‌رسد که مشکل در درون سیستم بانکی است و منابع بانک‌ها به اندازه‌ای نیست که به بخش صنعت تزریق شود.
صنعت‌گران نیز معتقدند که برخی از مسوولان از شرایط موجود سوء استفاده کرده و سعی دارند تا مشکلات بخش تولید را به مسائلی فراتر از نقدینگی نسبت دهند در حالی که این بخش بیشترین تاثیر بر تولید را داشته و نبود بازار رقابتی نیز موجب تشدید این مشکلات شده است.

سوءاستفاده از بهره‌وری پایین
نصرالله محمدحسین فلاح، عضو هیات‌مدیره انجمن مدیران صنایع و عضو هیات‌مدیره کنفدراسیون صنعت نیز در این خصوص به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: اینکه بهره‎وری صنعت پایین است، یک حقیقت است. در حال حاضر بهره‎وری ما در حوزه مصرف مواد، مصرف انرژی و به کارگیری نیروی انسانی پایین است. اما واقعیت این است که برخی از این موضوع سوءاستفاده می‌کنند. وی با بیان اینکه در حال حاضر منابع مالی لازم در اختیار بخش صنعت نیست، اظهار کرد: مشکل اساسی صنعت از زمانی آغاز شد که دولت بدهی‌های سنگین خود را به پیمانکاران و فعالان صنعتی پرداخت نکرد و در مقابل نیز بانک‌ها منابع مالی را به درستی به بخش صنعت تزریق نکردند. رییس اتحادیه صنایع ریخته‌گری افزود: در حال حاضر گفته می‌شود که بانک‌ها بیش از ۱۰۰ درصد منابع مالی خود را به صنعت داده‌اند، اما معلوم نیست که این منابع به کدام بخش از صنعت تزریق شده است.

فلاح با بیان اینکه در حال حاضر صنایعی که بهره‌وری بالایی دارند نیز با کمبود منابع مالی روبه‌رو شده‌اند، اظهار کرد: نظام بانکی کشور در وضعیت کنونی به جای کمک به بخش صنعت با صدور بخشنامه‌های متعدد صنایع را دچار مشکل می‌کند. به گفته این عضو هیات‌مدیره انجمن مدیران صنایع در حال حاضر برخی از صنایع به دلیل داشتن یک چک برگشتی از دریافت تسهیلات محروم می‌شوند. عضو هیات‌مدیره انجمن مدیران صنایع در ادامه با اشاره به مشکلات واحدهای صنعتی در بازگشایی «ال.سی» نیز گفت: در حال حاضر به دلیل تحریم بانک‌های داخلی از سوی کشورهای خارجی، راه حل بازگشایی «ال.سی» به خود صنایع واگذار شده است که این موضوع افزایش هزینه برای واحدهای صنعتی را به دنبال داشته است.

نبود بازار رقابتی عمده مشکل تولید
مسعود دانشمند، رییس اتاق بازرگانی ایران و امارات نیز در این خصوص با اشاره به اینکه نبود بازار رقابتی موجب شده تا امکان رقابت از بخش تولید گرفته شود، تاکید کرد که این امر کمبود نقدینگی در بخش تولید را تشدید کرده است. دانشمند در پاسخ به این پرسش که کمبود نقدینگی بخش تولید تاثیرگذار بوده یا کمبود بهره‌وری، می‌گوید: نبود بازار رقابتی موجب شده تا مشکل تامین نقدینگی و بهره‌وری پایین در رده‌های بعدی مشکلات بخش تولید قرار گیرد.
رییس اتاق بازرگانی ایران و امارات معتقد است نبود بازار رقابتی موجب شده تا امکان عرضه در بازار از تولیدکننده گرفته شود که این امر در نهایت امکان بازپرداخت تسهیلات از بخش تولید را گرفته و موجب تشدید مشکلات بخش تولید شده است. به گفته دانشمند در ابتدا باید شرایط رقابتی در بازار برای تولیدکننده ایجاد شود تا افزایش نقدینگی بتواند به این بخش کمک کند.