مصاحبه با آقای سید علی سبطینی- مدیر عامل شرکت طراحی فرش بینا

طراحی فرش؛ چشمه ای که خشکید!

مصاحبه با آقای سید علی سبطینی- مدیر عامل شرکت طراحی فرش بینا
هنر طراحی مثل بسیاری از هنرهای دیگر در ایران قدمت طولانی دارد. اما حاصل این قدمت طولانی برای ما چیزی جز تکرار و تقلید و کپی نبوده است. شاید اگر این قدمت طولانی و طرح ها و نگاره های گذشتگان و اساتید مطرح طراحی کشور نبود امروز طراحان و تولیدکنندگان فرش بیشتر به فکر خلاقیت و ایده پردازی می افتادند. به هر حال متاسفانه به عقیده بسیاری از کارشناسان، داشته های ما برخلاف تصور دلیلی بر عقب ماندگی ما در همه بخش ها شده است. در حال حاضر شرکت های طراحی فرش ماشینی که به طور تخصصی و در قالب یک تیم منسجم به حرفه طراحی فرش مشغول باشند چندان زیاد نیست و یا به عبارت دیگر تعداد و حجم فعالیت های آن ها در مقایسه با حجم تولید و تعداد کارخانجات فرش ماشینی کشور در کشور همخوانی ندارد. همانطور که مطلع هستید در مجله نساجی کهن سعی کرده ایم همواره به موضوع طراحی فرش ماشینی نگاه ویژه ای داشته باشیم و به همین دلیل هم در شماره های گذشته تا به حال بخش ویژه طراحی فرش را گنجانده ایم. در این شماره مجله با یکی از دفاتر طراحی فعال فرش ماشینی گفتگو کرده ایم که امیدواریم مطالب و مباحث مطرح شده مورد توجه اهالی محترم این صنعت قرار بگیرد.

– لطفاً در رابطه با سوابق علمی خود در هنر طراحی و نیز شرکت طراحی بینا بیشتر برای خوانندگان ما توضیح فرمائید؟
در سال ۱۳۲۱ و در خانواده ای هنر دوست به دنیا آمدم. پدر مرحومم در صنعت نساجی آن زمان شهره بود و کار طراحی نقشه فرش دستباف را با ذوقی که داشت بدون بهره گیری از محضر استاد آغاز کرد و من هم در سال ۱۳۳۴ و در سن ۱۳ سالگی با بهره گیری از دانش وی کار طراحی را شروع کردم و به تکمیل آن پرداختم تا سال  ۱۳۵۲  که در واحد طراحی پارچه شرکت حریر و مخمل کاشان به مدت یکسال فعالیت نمودم. نوع کار بنده باعث شد مورد توجه مدیران شرکت قرار بگیرم و چون مدیران این شرکت و شرکت صنایع فرش راوند کاشان در حقیقت یکی بودند، بنده را در سال ۱۳۵۳ به واحد طراحی شرکت صنایع فرش راوند کاشان فرستادند و پس از مدت کوتاهی توانستم سرپرست این واحد شوم. تا سال ۱۳۷۰ همکاری با صنایع راوند ادامه داشت و پس از آن با پایان همکاری با این شرکت، تمام وقت خود را به کار در دفتر طراحی بینا می گذرانم.  
در ابتدای شروع فعالیتم یعنی حدود سال ۱۳۶۱ برای شرکت های خصوصی و در منزل شخصی، در ساعاتی که خارج از شرکت صنایع فرش راوند کاشان بودم کار طراحی انجام می دادم. از ۶ صبح تا ۲ عصر در شرکت فوق به عنوان سرپرست واحد طراحی مشغول بودم و در ساعات بعد از آن تا پاسی از شب مشغول تکمیل به اصطلاح آرشیو طرح های مدادی و رنگ و نقطه بر روی کاغذ بودم. با درخواست شرکت هایی نظیر فرش مشهد، نگین مشهد، محتشم کاشان و … شاید بتوان گفت با ۹۰ درصد شرکت های آن زمان که با کمال افتخار از مشتریان اینجانب بودند ارتباط کاری بسیار قوی به وجود آمد. با گسترده شدن کار، محل دفتر را وسعت دادم و نیاز باعث شد تا شاگردان زیادی که همگی را همیشه به چشم دوست و همکار نگاه کردم و تا امروز هم با برخی از آنها این ارتباط دوستی و گاهاً کاری برقرار مانده است را کنار خود جمع کنم. امروز با شنیدن آوازه آنها در کار طراحی بر خود می بالم و بسیار خرسندم و مطمئنم این احساسی دو طرفه است.
و اما تا سال ۱۳۷۵ با مشکلی که برای بینایی اینجانب بوجود آمد و نیز رواج کار طراحی با کامپیوتر و ارائه طرح های ۲۰ یا ۳۰ هزار تومانی به بازار و بی ارزش کردن هنر طراحی، دفتر طراحی ما عملاً رو به تعطیلی رفت. در سال ۱۳۸۷با انجام ۲ عمل جراحی بر روی چشمانم و بهبودی نسبی، کار طراحی را دوباره آغاز کردیم. با کمال افتخار امروز گروه طراحی بینا متشکل از آقایان و خانم های تحصیل کرده رشته طراحی فرش به صورت کاملاً حرفه ای تبدیل به شرکتی دانش محور شده که با سرعت توانسته جایگاه قبلی خود را در صنعت نساجی باز کند و با کمال افتخار بتوانیم  به مشتریان اسبق خود خدمت رسانی کنیم و مشتریان جدید را هم در جمع دوستانه خود پذیرا باشیم.

–  با توجه به سابقه فعالیت خود، صنعت فرش ماشینی در ایران را چطور ارزیابی می کنید؟
با نگاهی به آمار و ارقام ارائه شده از سوی مراکز مربوط به راحتی می توان به این ارزیابی پرداخت.  
آمارها خبر از صادرات ۹ میلیون متر مربع فرش ماشینی در ۱۰ ماهه نخست سال ۹۱ تنها از شهرستان کاشان به خارج از کشور می دهد.
در سال ۱۳۹۰ شهرستان آران و بیدگل با تولید بیش از ۴۵ میلیون متر مربع فرش ماشینی، به عنوان پایتخت فرش ماشینی ایران معرفی شده است. (۶۰ درصد تولید فرش ماشینی استان اصفهان در شهرستان آران و بیدگل است).
تولید فرش های ماشینی ایران به خصوص ۷۰۰ شانه، به لحاظ کیفیت در سایر کشورهای دنیا نظیر ندارد. اولین شرکت فرش ماشینی در سال ۱۳۵۱ در کاشان راه اندازی شد و در دهه ۷۰ رشد بی رویه ای صورت گرفت ولیکن از دهه ۸۰ تاکنون به جای رشد فیزیکی، بیشتر مدیران شرکتها اقدام به بهبود خط تولید و توسعه شرکت خود کرده اند.  تولید نیازمند حمایت است و در صورتی که مشکلات صادرات فرش ماشینی ایران مرتفع گردد و تسهیلات مناسب، کارشناسی شده و قانونمند به شرکت ها داده شود دیگر تا سال ها هیچ کشوری حتی به فکر رقابت با صنعت فرش ماشینی ایران نخواهد افتاد.
افزایش نرخ ارز، گرانی مواد اولیه، کمبود تسهیلات بانکی، کمبود نقدینگی صاحبان صنایع و بی ثباتی بازار از عوامل کاهش تولید فرش ماشینی در ایران است. مثلاً در شش ماهه نخست سال ۹۱ حدود ۱۶ میلیون متر مربع فرش ماشینی درشهرستان آران و بیدگل تولید شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۰ درصد کاهش داشته است.

– هنر طراحی فرش در ایران چه جایگاهی دارد؟
بهتر است بگوئیم چه جایگاهی باید داشته باشد؟ چون آنچه که امروز متاسفانه مشاهده می شود، نه تنها هیچ بوده بلکه در برخی مواقع از هیچ هم پائین تر آمده است. البته از طرفی هم وقتی پای صحبت های مدیران فهیم برخی از شرکت های تولیدی می نشینیم و یا مطالب ارزنده و کارشناسی شده آنها را در مجلات  مختلف نساجی از جمله مجله وزین کهن می خوانم، باید بگویم کمی به آینده آن امیدوار می شوم و از این بابت از این همه درک و شعور و دلسوزی آنها نسبت به هنر طراحی و در نهایت آینده صنعت نساجی و به خصوص تولید فرش ماشینی به سهم خود سپاسگذارم. کمی دقت و تامل ما را به این حقیقت یا بهتر است بگویم واقعیت سوق می دهد که ماشین های بافندگی با تکنولوژی جدید و مواد اولیه مرغوب هم در شرکت های بزرگ و هم در شرکت های کوچک تقریباً یکسان شده اند و تنها تفاوت اساسی که می تواند محصولات تولیدی یک شرکت را از شرکت رقیب برتری دهد، انتخاب طرحی برتر با رنگ بندی متمایز است و امیدوارم این شاخصه کم کم باعث شود تا تولید کنندگان به جای بافت طرح های یکسان و مشابه با شرکتهای رقیب به فکر تولید فرش با طرح های اورجینال باشند که این موضوع کمک بسیاری به ارتقاء جایگاه این هنر به شکل اساسی خواهد کرد.

– طراحی فرش برای فرش دستباف و ماشینی چه تفاوت های فنی، اقتصادی و هنری دارد؟
انسان فطرتاً زیبائی را دوست دارد و سعی در آفریدن طرح ها و نقوش زیبا و دلفریب در محیط زندگی خویش می کند و البته نه تنها در زندگی ظاهری بلکه در زندگی معنوی خویش. از جمله نقوشی که هم جنبه ظاهری زیبا و هم جنبه معنوی دلفریب دارد، نقوش موجود در فرش های اصیل ایرانی است که از هزاران سال قبل بوسیله هنرمندان خوش ذوق ایرانی بر این صفحه آشنا نقش بسته است. حال با این مقدمه اگر بخواهیم تفاوتهای فنی طراحی فرش دستباف و ماشینی را بر شماریم فقط می توان به رج شمار و … در زمان طراحی فرش دستباف اشاره کرد و در فرش ماشینی به شانه و تراکم و … . اما مهم آنست که فرش با نقوش زیبا و اصیل ایرانی شناخته میشود و امروزه حتی تولید کنندگان سعی در استفاده از نقشه هایی دارند که هر چه بیشتر به دستباف نزدیک باشد و حتی در تبلیغات فروش محصول خود به دستباف گونه بودن فرش ماشینی خود می بالند. تفاوت اقتصادی را شاید بتوان در تولید پر سرعت فرش ماشینی نسبت به دستباف جستجو کرد اما اگر کمی موشکافانه و منصفانه نگاه کنید در خواهید یافت که، عده ای بر این عقیده هستند که یکی از بزرگترین معضلات بزرگ فرش دستباف، کارخانجات تولید فرش ماشینی است اما واقعیت این است که ضربه اصلی به فرش ایران را فرشهای دستباف قلابی تولید شده در کشورهایی مثل نپال و چین وارد کرده است که به نام فرش ایرانی وارد بازار جهانی کردند. فرش ماشینی باعث شده است تا خانواده هایی که توان خرید فرش دستباف را ندارند بتوانند برای آذین بندی محل مسکونی خود از فرش ماشینی استفاده کنند. از طرف دیگر اگر روند تولید فرش ماشینی در ایران وجود نداشت بازار ایران با تراکم انواع فرش ماشینی تولید کشورهای بلژیک و ترکیه و شاید هم چین مواجه می شد و براین اساس سالانه ۳۰۰ میلیون دلار ارز از مملکت خارج می شد.

– صنعت فرش ماشینی و دستباف ایران از کپی کاری ها و طرح های تکراری رنج می برد. در مورد کپی شدن طرح ها و نقشه های فرش چه نظری دارید؟
از رنج گذشته و به طوری وحشتناک این هنر را به بستر بیماری رو به مرگ کشانده است. با شروع کار مجدد گروه طراحی بینا و ارسال یک ایمیل گله مندانه و از سر درد به خوشه صنعتی فرش ماشینی، باعث شد که با مسئولین محترم آن وارد بحث شوم و در نهایت ۳ جلسه با حضور مدیران دفاتر طراحی و مسئولین خوشه صنعتی فرش ماشینی به بررسی چالش هایی که امروزه این هنر بر سر راه خود دارد و برای آن تهدیدی جدی محسوب میشود پرداخته شد. با وجود اینکه بعد از برگزاری ۳ جلسه متاسفانه همراه و همدلی دلسوز به جز دو یا سه نفر نیافتم، ولی خوشحالم که آنچه از دستم بر می آمده انجام دادم. اگر خانه طراحان فرش ماشینی شکل می گرفت کوچکترین حرکت و اقدام آن می توانست این باشد که طراح قبل از ارائه طرح خود با بازار، یک کپی از آن را به صنف یا خانه طراحان ارائه می کرد و در مقابل رسید دریافت می کرد. رقابت سالم بین دفاتر طراحی برای تولید طرح های بهتر، بیشتر و متفاوت تر باعث می شد که همیشه طرح های جدید و خلاقیت های تازه بوجود آید و لب های تشنه صنعت فرش ماشینی را سیراب کند. می شد طرح ها را از نظر کمی و کیفی به داوری منصفانه و کارشناسانه نشست و در پایان سال بهترین طراح را به بازار رسماً معرفی کرد. در صورتیکه طرح ارائه شده طراح، به یک شرکت تولیدی، مورد پسند شرکتهای دیگر قرار می گرفت با صنف تماس می گرفتند و طراح اصلی آن را شناخته و به خود وی مراجعه می کردند و در صورتیکه طراح راقب بود می توانست طرح خود را به مشتری جدید ارائه کند و یا نکند. در صورتی که شرکتی یا طراحی بدون اجازه دست به کپی این طرح و تولید آن می زد، با توجه به شناسنامه دار بودن آن نزد صنف طراحان و ایجاد ارتباط صنف با مجامع امور صنفی و دیگر مراجع قانونی به عنوان متولیان ذیربط، می توانست اقدامات حقوقی آن را برای احقاق حقوق خود انجام دهد. آیا این ها همه خود باعث نمی شد که دست از کپی کاری ناجوانمردانه بردارند و با گذشت ایام این قانون نهادینه شود و درسال های آتی با نظم خاصی در این رشته رو برو باشیم ؟!  
امروز شاهد رشد قارچ گونه کپی کاران هستیم و در مقابل، خشک شدن ریشه طراحان واقعی! چرا پیشگیری قبل از درمان را انجام نمی دهیم؟

– به نظر شما استقبال شرکت های تولید کننده فرش از طرح های خوب و هنرمندانه چگونه است؟ تولید کنندگان تا چه حد از اهمیت یک طرح خوب در موفقیت آگاهی دارند؟
مصرف کننده به دنبال پوششی با طرحی زیبا برای محیط زندگی خویش است و تولید کننده هم طبعاً با آن همه رنجی که می برد به دنبال این است که همیشه برتر باشد و رضایت مشتریان خود را بدست آورد، در نتیجه در برخی موارد مشاهده می کنیم که بعضی از مدیران فهیم ما نه تنها به دنبال طرحی تازه و اورجینال و هنرمندانه هستند که حتی از پیشنهاد ما در زمینه تعویض رنگ های خود و استفاده از پالت جدید با روی باز استقبال می کنند. خوشبختانه بسیاری از تولید کنندگان به اهمیت طرح خوب و اورجینال با رنگ آمیزی اصولی و حرفه ای پی برده اند و از آن استقبال می کنند، فقط تنها یک درد مشترک بین طراح واقعی و تولید کننده فهیم وجود دارد و آنهم این است که چرا مجری و متولی در این صنعت وجود ندارد تا دست نابلدان و کپی کاران را کوتاه کند؟! تنها دلیلی که امروز باعث می شود تولید کننده، طرح اورجینال و زیبا را دیگر به صورت اختصاصی خرید نکند، ترس از آن است که فردای تولید فرش وی با طرحی اورجینال و اختصاصی، دیگر تولیدکنندگان یا کپی کاران به اصطلاح طراح، حقوق مادی و معنوی وی را زایل خواهند کرد. تا دیروز فرش را از دفاتر نمایندگی خرید می کردند و با پشت خوانی یا گرفتن عکس آن را کپی می کردند و  امروز درجه وقاهت به این اندازه رسیده که فرش را صبح می خرند و از روی آن با خیال راحت عکس می گیرند و غروب همان روز فرش را بر می گردانند به این بهانه که به سایز اطاق ما نمی خورد. یعنی اگر قبلاً بابت سرقت هنر، هزینه می کردند، امروز دیگر حاضر به پرداخت هزینه هم نیستند !!!

– به نظر شما چه راهکارهایی برای تقویت هنر طراحی وجود دارد؟ تا چه حد پیشرفت طراحی می تواند تضمین کننده پیشرفت صنعت فرش ماشینی ما باشد؟
در اینکه پیشرفت هنر طراحی می تواند باعث رشد صنعت نساجی شود، هیچ شکی نیست. کما اینکه ورود تکنولوژی های جدید هم متقابلاً باعث شد تا هنر طراحی هم دگرگون شود. باید گفت این دو لازم و ملزوم یکدیگرند. پس زمانی که می توانند به یکدیگر کمک رسانی کنند، چرا باید کمر به نابودی هر دو بست؟ آموزش طراحی بهترین و عاقلانه ترین راهکار به نظر می آید.
یک شرکت تولیدی باید همان طور که نیاز به یک حسابدار یا مشاور مالی در شرکت خود دارد، باید یک مشاور طراحی دوره دیده و کارشناس هم در کنار مدیریت خود داشته باشد. باور کنید تا زمانی که آموزش اصولی و حرفه ای داده نشود، نباید توقع داشته باشیم که طراحان حرفه ای و طرح های اصولی داشته باشیم.

– رمز موفقیت طراحان کشور ترکیه در بخش فرش ماشینی چیست؟
خوشبختانه گروه طراحی بینا مورد توجه شرکت های خارجی از جمله بلژیک و ترکیه قرار گرفته است. در سفری که در خرداد ماه سال گذشته به ترکیه داشتیم، شاهد شرکت هایی بودیم که نقشه اورجینال و اختصاصی ایرانی طلب می کردند. حتی نام طرحی که به آنها دادیم را هم عوض نکرده اند یا نام ترکی روی آن نگذاشته اند، بلکه با همان نام و تحت عنوان فرش با طرح ایرانی به دنیا صادر می کنند. الحق و الانصاف که هم پشت جبهه و هم خط مقدم خود را تقویت کرده اند. متولیان این صنعت، کارگاه های آموزش رایگان طراحی فرش برگزار کرده اند، وقتی مشاهده می کنیم  که دختر یا پسر ترک با علاقه در حال نقطه کردن فرضاً یک گل شاه عباسی بر روی کاغذ شطرنجی و یا در کامپیوتر است، از طرفی خوشحال می شویم و از سوی دیگر خواه ناخواه متاثر، که چرا ما در کشور خودمان ایران از این دست برنامه ها نداریم ؟!!! تنها رمز موفقیت آنها در بخش طراحی را می توان در اهمیتی که متولیان این صنعت از یک سو و از سویی دیگر تولید کنندگان ترکیه ای به طرح و طراحی داده اند یافت و بس.

– با توجه به حضور شما در چهارمین نمایشگاه فرش ماشینی تهران در سال گذشته، نمایشگاه را چطور ارزیابی کردید؟
به جا بود که پس از سال ها کار حرفه ای در این رشته، در نمایشگاه شرکت کنیم و به یاری خدا این امر محقق شد . از نتیجه آن بسیار راضی و خشنود هستیم و امیدواریم بتوانیم در سالهای آتی هم در نمایشگاه های داخلی و حتی خارجی شرکت کنیم و برای آن برنامه هم داریم. تعداد شرکت کنندگان در این نمایشگاه نسبت به سالهای قبل کمتر شده بود و بالطبع با توجه به کاهش قدرت خرید مردم، تعداد بازدیدکنندگان از نمایشگاه کمتر شده بود ولیکن از سویی شاید بتوان گفت حرفه ای ترها مانده بودند. اما مدیران سایر شرکت ها که خود در نمایشگاه شرکت نکرده بودند ولی برای بازدید هم آمده بودند قابل ستایش است و جای تشکر و قدردانی دارد.
بازدید از غرفه گروه طراحی بینا به دلیل آنکه کارهای اورجینال و مدادی و رنگ و نقطه شده با قلم مو و گواش را به نمایش گذاشته بود هم مورد استقبال تولید کنندگان و هم دانشجویان و اساتید طراحی قرار گرفت و حتی مردم هم با شوق زیاد نسبت به هنر دست استقبال نشان دادند.
امسال بخش کارگاه طراحی فرش ماشینی در نمایشگاه دایر شده بود ولی متاسفانه با استقبال خوب مدیران شرکت ها و فروشندگان و دانشجویان و مسئولین امر مواجه نشد. هر چند که تولیدکنندگان در حال بازاریابی و مشغولیات غرفه خود بودند، ولی به جا بود تا حداقل یک نفر را مسئول می کردند تا در این کارگاه شرکت کرده و از بحث ها و نظرات مطرح شده در این کارگاه استفاده می کردند. باور کنید هر بار که به فضا و امکانات زیادی که از سوی شرکت اوراسیا نوید و مجله نساجی کهن بابت این امر اختصاص داده شده بود نگاه می کردم، بسیار متاثر می شدم. یک لحظه فکر کنید اگر چنین اتفاقی در کشورهای اروپایی یا حتی ترکیه می افتاد آیا چنین صحنه ای را مشاهده می کردیم؟
چرا و تا چه وقت منتظر خواهیم بود تا دیگران بکارند و ما بخوریم. چرا ما نکاریم تا دیگران بهره ببرند؟!
بسیاری از ما از نوع اتومبیل خود گله مندیم و کیفیت بد آن و عامیانه بگویم از طراحی زشت آن ناراحتیم و شکایت داریم. اما نوبت به خودمان که می رسد بدون هیچ توجهی به هنر طراحی و تولید خودمان توقع داریم مردم استقبال هم بکنند !!!

– در پایان هر مساله و یا مطلب مهمی که فکر می کنید در سوالات ما گنجانده نشده است رابیان فرمائید؟
دو نکته را لازم می دانم به عرض برسانم :
اول به خاطر اینکه باز هم بنده و به طور کلی گروه طراحی بینا را قابل دانستید و فرصت را در اختیار ما قرار دادید تا به اظهار نظرات خود بپردازیم بسیار سپاسگذارم و امیدوارم خداوند به شما و همه دست اندرکاران در بخش صنعت نساجی و متولیان آن که دلسوزانه و مدبرانه در این بخش فعالیت می کنند خیر و برکت دهد تا به جای عزا بر افول این صنعت بر سر سفره رشد و شکوفایی آن جمع شویم.  

دوم اینکه آنچه از سوی بنده به نمایندگی از گروه طراحی بینا گفته شد، تنها درد دلی خالصانه بود و دلسوزی ما به سهم خود نسبت به این صنعت، که البته در مصاحبه قبلی متاسفانه بخشی از آنچه را که عقیده ما بود و گفتیم را وارونه تعبیر کردند، بدون آنکه منظور واقعی ما را بدانند نسبت به ما بدبین شدند و قضاوتی ناحق کردند. از همه شما خوانندگان عزیز خواهشمندم در صورتی که نسبت به آنچه دیگران می گویند یا می نویسند به جای نقد و بررسی در خفا و بدون حضور گوینده یا نویسنده بیائیم سخنان و اعمال یکدیگر را به نقد و بررسی بنشینیم.

مصاحبه :محبوبه قایدی

منبع: شماره ۱۸ مجله کهن

تلفن اشتراک: ۷۷۲۴۵۷۸۰-۰۲۱