معرفی صنعت فرش ماشینی کاشان

تاریخچه پیدایش فرش ماشینی در کشورمان نشان می‎دهد که این محصول در ایران عمری تقریباً ۴۰ ساله دارد. در ابتدای دهه ۵۰ اولین فرش ماشینی تولید داخل در کارخانجات مخمل و ابریشم کاشان توسط ماشین‎های مخمل بافی ژاکارد و با الیاف مصنوعی براق و پرز نسبتاً کوتاه و وزن سبک، بافته و روانه بازار گردید.

قالی ایران که عامل بزرگ شناسایی کشور کهنسال ما به جهانیان گشته و اکنون در زندگانی همه اقوام بشر از هر نژاد و ملت خود نمایی می کند،به گفته پروفسور پوپ آمریکایی که عمری را با دانش و بینش در تحقیق و بررسی آثار و صنایع تاریخی ایران به سر برده است:” قالی ایرانی نشانه تجمل شاعرانه در سرتاسر جهان است”. فرش ماشینی گونه ای مصنوعی از قالی است که بر خلاف قالی دستبافت توسط ماشین الآت صنعتی بافته می شود. به دلیل سرعت تولید و همچنین ارزان بودن مواد اولیه نسبت به قالی دستبافت قیمت ارزانتری دارد. فرش ماشینی کالایی است که در تمامی کشورهای جهان خریدار خود را دارد محصولی مانند خاویار نیست که در کشوری طرفدار داشته باشد و در کشوری دیگر مورد نیاز و مطابق سلیقه مردم نباشد. تاریخچه پیدایش فرش ماشینی در کشورمان نشان می‎دهد که این محصول در ایران عمری تقریباً ۴۰ ساله دارد. در ابتدای دهه ۵۰ اولین فرش ماشینی تولید داخل در کارخانجات مخمل و ابریشم کاشان توسط ماشین‎های مخمل بافی ژاکارد و با الیاف مصنوعی براق و پرز نسبتاً کوتاه و وزن سبک، بافته و روانه بازار گردید. همزمان با آن عده‎ای از تجار، فرش‎هایی با همین مشخصات و تا حدی مرغوب‎تر از کشور بلژیک وارد بازار ایران نمودند و سلیقه ایرانی را با پدیده فرش ماشینی آشنا کردند. با مشاهده استقبال نسبتاً مطلوبی که مردم از فرش ماشینی به عمل آوردند صاحبان گروه صنعتی بهشهر (خاندان لاجوردی) که از کارخانه‎داران و سرمایه‎گذاران خوشنام کشور بودند، اقدام به تاسیس شرکت بزرگی به نام شرکت صنایع کاشان (فرش راوند) نمودند که فعالیت آن در زمینه تولیدات مواد مرتبط با فرش و همچنین خود فرش ماشینی بود و اولین محصول آن در سال ۱۳۵۳ به بازار عرضه شد. این محصول با نمونه‎های قبلی کاملاً متفاوت و شباهت‎های زیادی به فرش دستباف داشت که به خصوص نوع پشمی آن فوق‎العاده مورد اقبال عمومی قرار گرفت. ایران در رتبه نخست تولید فرش و رتبه دوم تولیدکنندگان فرش ماشینی جهان قرار دارد. از این‌رو جایگاه آن در صنعت نساجی قابل توجه است. تار و پود فرش ایرانی نه‌تنها معرف قداست فرهنگی مردمان ایران‌ زمین است بلکه در کشورهای جهان نیز خودنمایی می‌کند.

پایتخت فرشهای ماشینی

کاشان با قدمت ۷ هزار ساله و این واقعیت که نخستین خاستگاه تمدن بشری است، و آثار کشف شده در تپه سیلک کاشان نشان می‌دهد که شکوفایی صنعت در این منطقه ریشه باستانی داشته تا آنجا که هم‌اکنون دانشگاه‌های معتبر دنیا از آن به‌عنوان مرجع استفاده می‌کنند. کارخانجات فرش ماشینی در اکثر شهرهای کشور وجود دارد ولی بسته به امکانات در برخی شهرهای کشور از کثرت بیشتری برخوردار است. شهرهای کاشان، دلیجان، مشهد، یزد، قائمشهر، شیراز، اصفهان و تهران از بزرگترین مراکز تولید فرش ماشینی هستند  همان طور که قالیهای دستباف محدوده جغرافیایی مشخصی دارند، فرشهای ماشینی نیز در نقاط خاصی از ایران بافته میشوند .در این میان کاشان را میتوان پایتخت فرشهای ماشینی ایرانی نامید. این شهر بیشترین کارخانه جات تولید فرش ماشینی را در خود جای داده است.

منطقه کاشان بعنوان قطب جهانی تولید فرش مطرح است و این صنعت بعنوان موتور محرکه، صنعت نساجی و بخش عظیمی از صنایع بالادستی را به حرکت درآورده است. این صنعت در تولید ارزش افزوده و اشتغال اهمیت فراوانی دارد و شکوهی از تولیدات حوزه نساجی ایران را در دنیا نمایان کرده است.بسیاری از تغییرات در دستگاه ها و پیشرفت های بدست آمده در این صنعت را از طریق مشورت تکنسین ها و کارگران داخلی این صنعت است و این نکته باعث شده به لحاظ کیفی و طرح و نقش در دنیا پیشرو باشیم. کاشان با فعالیت بیش از ۱۶۰۰ واحد تولیدی و برخورداری از موقعیت مطلوب از نظر وضعیت جغرافیایی، نزدیکی به پایتخت و مرکز استان دارای پتانسیل خوبی در امر صادرات غیرنفتی و رونق اقتصادی منطقه است.

جالب است بدانید اولین واحد تولیدی فرش ۱۲۰۰ شانه جهان درشهرک صنعتی سلیمان صباحی بیدگلی راه اندازی شده و نخستین فرش ۱۲۰۰ شانه جهان در کاشان تولید شده است هدف از  ان نوآوری و تامین سلیقه های متفاوت و به روز بودن ورقابت با بازارهای فرش جهانی بویژه کشورهای چین و ترکیه ذکرشده است. این فرش ماشینی از نظر طرح و نقش و کیفیت بسیار به فرش های دستباف شباهت دارد .طرح ها و نقش های به کار برده در این فرش الهام گرفته از تاریخ و ادبیات ایران است و شامل طرح های اسلیمی و ختایی است.تولید فرش های ماشینی که از نظر قیمت از فرش های دستباف بسیار ارزان تر است و قیمت تمام شده آن پایین است که در جهت توسعه صادرات فرش ایران می تواند نقش موثری داشته باشد که فرش ۱۲۰۰ شانه نیز در راستای تامین نیاز داخل کشور و توسعه صادرات تولید شده است. در همین راستا بزرگترین فرش ۱۲۰۰ شانه جهان جهت مفروش کردن بزرگترین مسجد اروپا در کپنهاک دانمارک در کاشان طراحی ، بافت و رونمایی شد.

طرح فرش ماشینی

فرش ماشینی به لحاظ دارا بودن اصالت طرح و نقشه و هم چنین اساتید و طراحان بنام در کشور به نوعی خاص و منحصر بفرد می باشد در تولید این نمونه ها می توان از نقشمایه های سنتی و اصیل ایرانی به خوبی بهره برده و تنوع بالای طرح ها را در این زمینه خلق کرد. فرش ماشینی با تکیه بر طرح ها و نقوش زیبای فرش دستباف ایرانی، توانست جایگاه خود را در میان مخاطبان و  دوستداران هنر پیدا نموده  و بیشترین حجم  تقاضا در دنیا متعلق به  فرش های دارای طرح پارسی یا Persian Design می باشد. در این راستا، تولیدکنندگان فرش ماشینی با توجه به سلیقه های مردم هر منطقه در زمینه طرح و رنگ سعی در افزایش آمار فروش خود دارند و بالطبع شاهد موفقیت بارز برخی از برندها در اخذ سهم بازارهای داخلی و خارجی فرش ماشینی می باشیم که این امر جز با ارائه تنوع در رنگ و طرح و نگاه ویژه به بازار هدف میسر نمی باشد.

جامعه طراحان فرش ماشینی ایران با استناد به طرح های اصیل فرش دستباف ایرانی و بهره گیری از خلاقیت و نوآوری، همواره حضوری بی بدیل را در عرصه جهانی طراحی فرش های سنتی یا کلاسیک داشته اند و خوشبختانه این امر منجر به تثبیت جایگاه هنر نساجی ایران در صحنه تجارت داخلی و بین المللی گردید. طرح بسیاری از نقشه های فرش ماشینی کاشان برگرفته از طرح های اصیل و دستبافت کاشان است و بیشترین طرح های  مورد استفاده از گروه طرح های افشان، اسلیمی و شاه عباسی هستند.

فرش ماشینی کاشان و توسعه صادرات غیر نفتی

صنعت فرش ماشینی به‌عنوان یکی از شاخه‌های اصلی صنعت نساجی کشور در سال‌های اخیر با وجود تمام مشکلات از لحاظ کمی و کیفی، پیشرفت چشمگیری داشته و در صورت توجه و برنامه‌ریزی برای حل مشکلات و توسعه آن، علاوه بر اشتغالزایی، ظرفیت بالایی در افزایش صادرات غیرنفتی کشور دارد و می‌تواند نقش موثری در ارزآوری برای کشور ایفا کند. فرش ماشینی با توجه به اینکه در انتهای زنجیره تولید قرار دارد، از قدرت ایجاد ارزش‌افزوده بالایی برخوردار است و توسعه آن بسیاری از صنایع جانبی را نیز فعال می‌کند.

شهرستان‌های کاشان و آران و بیدگل در دهه اخیر در زمینه صادرات غیرنفتی، گام‌های بلندی را برداشته‌اند. گواه این موضوع انتخاب صادرکنندگان منتخب استانی در ۵ ساله اخیر از شهرستان آران و بیدگل و کاشان است. در حال حاضر این منطقه به عنوان قطب صنعت و تولید فرش ماشینی شناخته و نهادینه شده است.در این منطقه ماشین‌های بافندگی با بالاترین تکنولوژی‌های روز اروپا  مشغول به کار هستند.در حال حاضر فرش ماشینی، بهترین و کارآمدترین بخش صنعت نساجی کشور است. ۵۰ درصد صادرات صنعت نساجی کشور به تولید فرش ماشینی اختصاص دارد. کاشان و ایران دومین تولیدکننده فرش ماشینی در دنیا به لحاظ حجم هستند اما از نظر کیفیت، فرش ایرانی حرف اول را در دنیا می‌زند. امروز کیفیت تولیدات فرش ماشینی افزایش یافته و فرش‌های ماشینی با تراکمی نزدیک به فرش دستباف تولید می‌شوند.در دو سال گذشته چین اولین مشتری فرش ماشینی ایران بوده که بیشترین صادرات فرش ماشینی به این کشور انجام شده است و در رتبه‌های بعدی کشورهای عربی، کشورهای آسیای میانه، ژاپن، عراق، افغانستان، استرالیا و کانادا مشتری فرش ماشینی ایران هستند.

ایران سابقه‌ای بسیار قوی در تولید فرش دستباف دارد. فرش ماشینی نیز دنباله‌رو فرش دستباف است. خریدارن خارجی که می خواهند فرش ماشینی با طرح‌های کلاسیک و سنتی بخرند، ناچارند که به سراغ ایران بیایند.  با وجودی که ترکیه بسیار تلاش می‌کند که در طرح و رنگ خودش را به ایران نزدیک کند و تا حدودی هم موفق بوده اما فرش، هنری است که نمی تواند در طی یک بازه زمانی ۱۰ یا ۲۰ ساله از یک کشور به کشوری دیگر منتقل شود. ایران کشوری است که سابقه چند هزار ساله در طراحی و تولید فرش دارد. فرش ماشینی ایران به لحاظ تکنولوژی، تخصص و هنر شرایط خوبی دارد. در حال حاضر ایران دومین تولید کننده بزرگ دنیا به لحاظ حجم است. از نظر کیفیت در جهان، اول است در بخش فرش ماشینی کشور رقیب ما ترکیه است که در حوزه فرش‌های مدرن فعالیت می‌کند. فرش‌های ترکیه، ماکزیمم  ۴۰۰ شانه است ولی ما در ایران فرش‌های ماشینی که تولید می کنیم که بعضا تشخیص آن از فرش دستباف، سخت است.

ترکیه از راه صادرات فرش ماشینی بیش از دو میلیارد دلار در سال ارز آوری دارد اما ایران تنها ۳۰۰میلیون دلار. به همین دلیل ترکیه به قطب تولید فرش ماشینی دنیا تبدیل شده است. اما ایران با برخورداری از همه زیرساخت‌های لازم از همه ظرفیت‌های تولید خود استفاده نمی‌کند. مثلا مواد اولیه برای تولید این کالا تا حدود زیادی در ایران وجود دارد. البته بعضی از مواد هم وارد می‌شوند که یکی از آنها نخ کنف یا جیوت است که پود فرش ماشینی است و هر سال به میزان ۵۰هزار تن از کشور بنگلادش وارد می‌شود اما مثلا الیاف اکرلیک و پلی استر و پروپولین در ایران تولید دارد.

کاشان با داشتن ۷۵ درصد از بازار فرش ماشینی کشور به‌عنوان یک قطب صنعتی محسوب شده و باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.اگر تولیدی های فرش  بافی آن حتی با ۴۰ درصد ظرفیت خود کار کنند، می توانند نیاز داخلی را به طور کامل تامین کنند. به طور متوسط برای صادرات هر متر فرش ماشینی، ۱۰دلار ارز وارد کشور می‌شود. در واقع فرش ماشینی بیش از ۵۰درصد از کل صادرات صنعت نساجی را که حدود ۷۵۰میلیون دلار است، تشکیل می‌دهد.مهم‌ترین نیاز کنونی این صنعت شناخت بازارهای بین‌المللی است از آنجا که دستگاه‌های تولید این محصول در کشور به روز بوده و کیفیت محصولات در حد جهانی است، باید در کشف بازارهای جدید اقداماتی صورت گیرد.