بهبود صنعت نساجی ایران: درس‌هایی از ترکیه و راهکارهای پیشنهادی (ویدیو)

من، مهران مختاری، با مدرک دکترای نساجی، حدود ۳۸ سال است که در این صنعت فعالیت می‌کنم. از دوران تحصیل تا مدیریت کارخانه‌ها، به همراه همسرم، خانم زهرا رهایی، شرکتی خانوادگی تأسیس کرده‌ایم که در زمینه تولید و پخش مواد تعاونی نساجی، رنگ‌های نساجی و مواد شیمیایی فعالیت دارد.

ابتدا در کارخانه‌های مختلف و به خصوص در کارخانه چاپ کار کردم. پس از پیوستن به یک شرکت شراکتی، تصمیم به تأسیس شرکت بازرگانی خود گرفتیم. نمایندگی مواد شیمیایی یک شرکت آلمانی را داشتیم و موادمان را وارد می‌کردیم، اما با مشکلات تحریمی، بخشی از مواد را خودمان تولید کردیم و مابقی را از تأمین‌کنندگان دیگر تهیه کردیم.

شرکت ما بیشتر بر مشاوره و خدمات فنی متمرکز است تا فروش. به نظر من، ارائه خدمات فنی و مشاوره به مشتری از فروش اهمیت بیشتری دارد. اصل بر صداقت و راهنمایی صحیح به کارخانه‌جات است، حتی اگر نیاز به معرفی به دیگران باشد.

مشکلات صنعت نساجی در ایران

صنعت نساجی ایران قدمت طولانی دارد و اشتغال‌زایی بالایی دارد. اما متأسفانه به دلیل حمایت‌ها و رانت‌های دولتی در دوران جنگ، این صنعت رشد کافی را نداشت. بعد از برداشته شدن این رانت‌ها، بسیاری از کارخانه‌های بزرگ تعطیل شدند، اما بخش خصوصی توانست تا حدی این صنعت را ساماندهی کند.

به نظر من، در حال حاضر صنعت نساجی ایران با دو مشکل اساسی مواجه است:

1. نیاز به نیروی کار و عدم اتوماسیون: صنعت نساجی نیاز زیادی به نیروی کار دارد و هنوز اتوماسیون کافی در این صنعت انجام نشده است. دستگاه‌ها قدیمی هستند، حتی ماشین‌های جدید وارد شده نیز از نظر تکنولوژی با استانداردهای بالای جهانی فاصله دارند.
2. مشکل آب: کشور ما با بحران آب مواجه است و صنایع نساجی، به خصوص در شهرهایی مانند اصفهان با مشکل خشک شدن رودخانه‌ها و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی روبرو هستند. این مشکل به شدت اساسی و بحرانی است.

یکی دیگر از مشکلات این است که ما در یک مجموعه بسته کار می‌کنیم و به ارتباط با دنیا اعتقادی نداریم. اگر به ترکیه نگاه کنیم، می‌بینیم که صنعت نساجی این کشور پس از ما شروع به شکل‌دهی کرد و با کمک شرکت‌های آلمانی و ایتالیایی به سرعت رشد کرد. دولت ترکیه از ابتدا برنامه‌ریزی‌های درستی انجام داد و حمایت‌های مناسبی ارائه داد که به توسعه این صنعت کمک کرد. آن‌ها با دنیای خارج ارتباط برقرار کردند و نیازهای بازار اروپا را تأمین کردند.

این تعامل با فشن و مد جهانی باعث شد که ترکیه اکنون یکی از بزرگترین صادرکنندگان پوشاک باشد و هدف سالانه ۸۰ میلیارد دلار صادرات پوشاک به دنیا داشته باشد. در ایران، وقتی می‌خواهیم کیفیت یک پوشاک را بیان کنیم، اغلب می‌گوییم “ترک” که نشان‌دهنده کیفیت بالای آن است. این در حالی است که مواد اولیه‌ای که ترکیه استفاده می‌کند، همان موادی است که ما هم استفاده می‌کنیم. اما ارتباط جهانی و توانایی آن‌ها در بهره‌برداری از تکنولوژی‌های جدید، باعث رشد سریع‌تر صنعت نساجی‌شان شده است.

ضرورت ایجاد مناطق تمرکزی برای صنعت نساجی در ایران

دولت ترکیه با ارائه حمایت‌های صحیح و نه رانت، کمک کرده تا این صنعت بتواند روی پای خود بایستد. بیشتر بخش نساجی ترکیه نیز توسط بخش خصوصی مدیریت می‌شود. در ایران نیز بیشتر صنعت نساجی توسط بخش خصوصی اداره می‌شود، اما ما هنوز نتوانسته‌ایم مکان‌های خاصی برای تمرکز کارخانه‌های نساجی ایجاد کنیم. این یکی از معایب بزرگ کشور ماست. اگر چندین منطقه مشخص را معرفی و تمامی کارخانه‌های نساجی را در آنجا متمرکز می‌کردیم، می‌توانستیم بهبودهای زیادی داشته باشیم. دولت می‌توانست تصفیه‌خانه‌های فاضلاب احداث کند تا آب مصرفی به سیستم‌ها بازگردد.

در حال حاضر، کارخانه‌ها در نقاط مختلفی مثل شهرک صنعتی جی، نجف‌آباد و مورچه‌خورت پراکنده‌اند. این پراکندگی باعث مشکلات زیادی می‌شود. اگر این کارخانه‌ها در یک مکان متمرکز بودند، می‌توانستند کارهای یکدیگر را پوشش دهند و همکاری بهتری داشته باشند. از نظر سیستم‌های حمل و نقل و کنترل آلودگی، نیز بهبودهایی حاصل می‌شد.

من امیدوارم دولت اگر می‌خواهد واقعاً کمک کند، این کارخانه‌ها را در دو یا سه منطقه در سراسر ایران جمع‌آوری کند، مخصوصاً در مناطقی که منابع آب بهتری دارند. هزینه‌های انتقال و تأسیسات را نیز دولت بر عهده بگیرد تا این صنعت بتواند به بهترین شکل ممکن توسعه یابد. این کار می‌تواند آموزش کارگران را نیز تسهیل کند و به توزیع بهتر نیروی کار کمک کند.