مهر اصالت یونسکو بر مخمل‌بافی ایران

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، جمشید خداداد نوش‌آبادی در سال ۱۳۵۱ در اصفهان متولد شد و در سال ۷۷ به استخدام اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کاشان درآمد.

او از همان ابتدا رشته مخمل‌بافی را برای فعالیت حرفه‌ای انتخاب کرد و دوره‌های آموزشی را در کنار استاد یا‌الله گذراند.

او اکنون تبدیل به یک استاد تمام در رشته مخمل‌بافی شده و تا جایی پیش رفته که آثار تولیدی او مهر اصالت یونسکو را هم دریافت کرده‌اند.

در ادامه گفت‌وگوی تسنیم با این هنرمند عرصه صنایع دستی را می‌خوانید.

تسنیم: اگر بخواهیم یک تعریف مشخص از مخمل‌بافی ارائه دهیم، باید این رشته هنری را چگونه ‌تعریف کنیم؟ اصلاً مخمل‌ چیست؟ یا مخمل‌بافی چطور انجام می‌شود؟

مخمل پارچه‌ای نخی یا ابریشمی است که بیشتر، از جنس ابریشم در بافت آن استفاده می‌شود؛ در واقع یک طرف مخمل را پرزهای نرم و لطیف تشکیل داده و طرف دیگر آن بافت ساده دارد و پرزهای آن مانند فرش به یک طرف خواب دارد. مخمل بر خلاف بافته‌های دیگر که از تار و پود تشکیل شده‌اند، یک سری تار اضافی به نام هاب دارد که پرز دستگاه هم محسوب می‌شوند. مخمل گلدار هم می‌توان گفت تلفیقی از زری بافی و مخمل ساده است؛ چون مثل زری نقشه دارد و مثل مخمل ساده پرز دارد و اوج هنر نساجی ایران است.

تسنیم: چرا در بین همه رشته‌های صنایع دستی، به سراغ رشته مخمل‌بافی رفتید؟ چرا خاتم‌کاری، میناکاری و دیگر صنایع دستی اصفهان را برای ادامه فعالیت حرفه‌ای انتخاب نکردید؟

از همان ابتدا به مخمل‌بافی علاقه داشتم. البته رشته‌های دیگر صنایع دستی را هم دوست داشتم اما مخمل‌بافی چیز دیگری بود. بعد از اینکه شروع کردم، اول مخمل ساده را یادگرفتم؛ بعد به این فکر افتادم که مخمل گلدار یا همان مخمل نقش برجسته را هم یاد بگیرم. با کمک‌هایی که استاد یاالله به من کردند، مخمل نقش برجسته را هم یاد گرفتم.

مخمل‌بافی جزو رشته‌هایی است که نمی‌توان به تنهایی آن را انجام داد. مثلاً می‌توان به تنهایی قلم‌زنی کرد. اما نمی‌توان به تنهایی مخمل‌بافی کرد. چگونه این کار را انجام می‌دهید؟

بافت مخمل چه گلدار باشد یا ساده، نیاز به سه نفر کارگر دارد؛ از این سه نفر یک نفر باید بالای دستگاه برای طراحی و تنظیم نقشه‌ کار مستقر باشد، یک نفر باید در کنار دستگاه، کار تثبیت طرح را انجام دهد و یک نفر هم به عنوان بافنده فعالیت کند. حالا من همه این کارها را به تنهایی انجام می‌دهم. این کارها را هم با علاقه انجام می‌دهم.

یعنی رشته مخمل‌بافی این اندازه با کمبود هنرمند روبه‌رو است که شما باید به تنهایی همه کارها را انجام دهید؟

در گذشته در کنار هر دستگاه و کارگاهی که به راه می‌افتاد، چند شغل هم ایجاد می‌شد. همین مخمل‌بافی، حتی اشتغال غیرمستقیم هم ایجاد می‌کرد. چرا که عده‌ای مشغول ساخت دفتین، شانه، نورد و سنگ لنگر می‌شدند و یک عده هم خود دستگاه و اسکلت آن را می‌ساختند. به این صورت چند شغل در کنار هر کارگاه ایجاد می‌شد و به اشتغالزایی کمک می‌کرد و کار هم زیاد بود که متأسفانه همه از بین رفته است. این از مشکلات کار ما است که باید هر کاری را خودمان انجام بدهیم و هر چه می‌خواهیم خودمان باید درست کنیم. فکر نمی‌کنم در کاشان که مهد مخمل‌بافی ایران بود، الان بیشتر از چهار دستگاه مخمل‌بافی وجود داشته باشد. از این چهار دستگاه، دو دستگاه را من در اختیار دارم، یک دستگاه در اختیار پسر استاد یاالله است و دیگری را هم استاد همتی اداره می‌کند.

با این حال شما توانسته‌اید رشته‌ مخمل‌بافی را خیلی خوب احیا کنید؛ طوری که حتی مهر اصالت یونسکو را گرفته‌اید. همه می‌دانند که این روزها مهر اصالت یونسکو به راحتی به دست نمی‌آید.

ببینید، پارچه‌های مخملی که ما در این مرکز می‌بافتیم در ابتدا حاشیه نداشت؛ در یک کار ابتکاری، برای چهار طرف کار حاشیه درست کردم و کار در سال ۱۳۸۸ به یونسکو ارسال شد و مهر اصالت را دریافت کرد؛ این حاشیه‌ها فکر و کار خودم بود و تقریباً کار جدیدی بود که تولید شد. از مشخصه‌های آن هم این بود که برای اولین بار نام خودم را در حاشیه پایین مخمل بافته شده نوشتم و از پود گلابتون در آن استفاده کردم.

حالا که شما یکی از معدود افرادی هستید که در این رشته فعالیت می‌کنید، دریافت مهر اصالت یونسکو، تاثیری هم برای کار شما دارد؟

حتماً همینطور است. من نمایشگاه‌های بسیاری گذاشته‌ام و بسیاری افراد بعد از آنکه فهمیده‌اند کار من مهر اصالت دارد، برای بازدید آمده‌اند. این یعنی معرفی یک هنر فراموش شده و تلاش برای احیای آن. تاکنون در نمایشگاه‌های متعددی از جمله نمایشگاه بین‌المللی تهران به مناسبت هفته صنایع دستی که در خرداد ماه برگزار شد و نمایشگاه‌های اصفهان، تبریز و کاشان شرکت کرده‌ام؛ البته تا به حال موفق به حضور در نمایشگاه‌های خارجی نشده‌ام اما سعی می‌کنم این هنر را به مردم خارج از کشور هم معرفی کنم.

تسنیم: همه صنایع دستی که توانسته‌اند مهر اصالت دریافت کنند، به نوعی ارزش خود را پیدا کرده‌اند. برای مخمل‌بافی هم چنین اتفاقی افتاد؟

نه! مخمل‌بافی کار بسیار دشواری است. ساخت بخش‌های مختلف دستگاه، مهارت و تخصص خاصی را می‌طلبد و الآن هم برای کسی ارزش ندارد که این کار را انجام دهند؛ به همین خاطر خودمان آن را تعمیر می‌کنیم؛ از همه مهم‌تر چون این کارها، کارهای سخت و دشواری هستند، دیگر کسی علاقه نشان نمی‌دهد که یاد بگیرد و آن را انجام بدهد؛ حتی ممکن است تا چند سال دیگر این کارها و حرفه‌ها وجود نداشته باشد و فراموش شود.

در رنگرزی و در گذشته از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شد ولی حالا از رنگ‌های شیمیایی استفاده می‌شود که کیفیت مناسب را نیز ندارند و کسی دیگر در این زمینه کار نمی‌کند؛ به همین خاطر از همه مسئولین درخواست می‌کنم تا با تفکر و اندیشه لازم، محیطی فراهم کنند تا جوانان به صنایع دستی و مهارت‌های مرتبط با آن علاقمند شوند؛ باید آموزش‌های مختلفی وجود داشته باشد تا این صنایع و مهارت‌ها فراموش نشوند و از بین نروند.