آشنایی با مواد رنگزای بازیک Basic Dyes

مواد رنگزای بازیک چیست؟

مواد رنگزای بازیک سابقه تاریخی بسیار جالبی دارند. بعضی اوقات رنگ های کاتیونی نامیده میشوند. زیرا ماوین (اولین ماده رنگزای مصنوعی) که توسط ویلیام پرکین سنتز شود،در این طبقه قرار دارد.

همچنین مجنتا (magenta) و مالاکیت سبز malachite green که هر دو جز مواد رنگزای بازیک هستند، از قدیمی ترین مواد رنگزای مصنوعی هستند. این مواد رنگزا با گروه اسیدی لیف واکنش میدهد.

رنگهای بازیک برای الیاف اکریلیک استفاده میشود، به ندرت برای بعضی از انواع پلی استر، بعضی نایلون ها،گاهی هم برای الیاف پروتئینی، ولی روی اکریلیک ثبات خیلی خوبی دارد. این مواد رنگزا محدوده وسیعی از رنگ های روشن را به ما میدهند.

از ویژگی های برجسته مواد رنگزای بازیک درخشندگی و شدت رنگهای حاصل از آنها است در بعضی از شیدها وضوح و روشنی رنگها آنقدر زیاد است که از این لحاظ، دیگر طبقات مواد رنگزا با آنها قابل قیاس نیستند.

مواد رنگزای بازیک ثبات نسبتا ضعیفی در برابر نور دارند و ثبات شستشویی آنها بر روی الیاف پشم و پنبه معمولا از خیلی ضعیف تا متوسط متغیر است، اما ثبات آنها روی الیاف اکریلیک همان طور که گفتیم خوب است.

مواد رنگزای بازیک در آب محلول هستند، اما در هنگام کاربرد از آن باید دقت کرد که آب مورد استفاده حاوی قلیا و یا آب سخت نباشند، زیرا این دو سبب رسوب ماده رنگزا میشوند.

بنابراین به هنگام استفاده از این مواد رنگزا ابتدا آب مصرفی باید به وسیله اسید استیک خنثی شود.
لازم به ذکر است که بعضی از مواد رنگزای بازیک مثل اورامین auramine در آب جوش تجزیه میشوند، بنابراین به هنگام استفاده از این ماده رنگزا نباید درجه حرارت به بالای ۷۵ درجه سانتیگراد برسد.

همچنین نباید مواد رنگزای بازیک را همراه با مواد رنگزای اسیدی به کار برد زیرا رسوب میکنند.
از ویژگی های مواد رنگزای بازیک ترکیب آن با اسید تانیک است که یک محصول غیر قابل حل در آب به دست می آید.

برای افزایش ثبات شستشویی مواد رنگزای بازیک بر روی کالا میتواند از عملیات بعدی after treatment استفاده کرد.

رنگرزی اکریلیک با مواد رنگزای بازیک

الیاف آکریلیک الیافی هستند مقاوم در برابر محیط های اسیدی ولی در برابر محیط های قلیایی مقاومت چندانی ندارند ، مخصوصاً دردرجه حرارت بالا . الیاف آکریلیک در برابر اکسیدکننده ها مقاوم هستند، به همین جهت برای بهتر سفید کردنشان میتوان از حمام کلریت سدیم استفاده نمود. الیاف آکریلیک مقاومتشان در برابر حرارت خوب است

بهترین و مناسب ترین طبقه از مواد رنگزا که برای رنگرزی اکریلیک به کاربرده می شوند، مواد رنگزای بازیک یا کاتیونیک می باشند.گرچه این طبقه از مواد رنگزا بر روی الیاف پنبه و پشم ثبات نوری و شستشویی بسیار پایینی دارند اما خواص ثباتی آنها بر روی الیاف اکریلیک خوب است.

رنگرزی اکریلیک با مواد رنگزای بازیک طی سه مرحله انجام می شود.
۱- ماده رنگزا جذب سطح الیاف می شود
۲-ماده رنگزا از سطح الیاف به داخل آن نفوذ می کند
۳- ماده رنگزا در داخل الیاف تثبیت می شود.

رنگرزی الیاف اکریلیک با مواد رنگزای بازیک مشکلاتی را به همراه داشته و معمولاً حصول رنگرزی یکنواخت دشوار می باشد. برای برطرف کردن مشکل فوق معمولاً از مواد کمکی که به آنها کند کننده یا ریتاردر می گویند استفاده می شود. ریتاردر ها موادی هستند که باعث یکنواخت شدن رنگرزی می شوند.

این ماده به عنوان یک کند کننده پایدار و یکنواخت کننده در صنایع نساجی (با توجه به نوع رنگ و لیف) مورد استفاده قرار می گیرد.
ریتاردر ها را بر اساس ساختار شیمیایی شان می توان به دو دسته تقسیم کرد که عبارتند از:
۱- ریتاردرهای آنیونی

۲- ریتاردر های کاتیونی

به کاربردن ریتاردر به مقدار بیش از حد مورد نیاز علاوه بر آنکه نسبت جذب ریتار در را کاهش می دهد نسبت جذب ماده ی رنگزای مصرفی را نیز به میزان قابل ملاحظه ای کاهش خواهد بود به همین دلیل است که در مورد رنگرزی الیاف اکریلو نیتریل کلیه موادی که جهت تأمین منظورهای مختلف به خصوص مواد کمکی که به عنوان کندکننده مصرف می شوند می بایستی تحت شرایط حساب شده به حمام رنگرزی اضافه شوند.