نخ جوت و استفاده از آن در فرش ماشینی

نگارش: ابوالفضل قندچی مدیرعامل شرکت آفاق نساج آرسس

کاربرد نخ جوت در ایران

یکی از نخ هایی که در بافت فرش مورد استفاده قرار میگیرد نخ جوت است. البته نخ جوت نام دیگری نیز دارد: چتایی و جپت. برخی ازشرکت های تولید فرش ماشینی از نخ جوت استفاده میکنند. این نخ مشخصات فیزیک و ظاهری خود را دارد و بیشتر در فرش به عنوان پود فرش استفاده میشود.

الیاف گیاهی که در فرش بافی مورد استفاده قرارمی گیرند تنها جوت و پنبه هستند.از نخ جوت در فرش ماشینی ۱۲۰۰ شانه و فرش ماشینی ۱۰۰۰ شانه و فرش ماشینی ۵۰۰ و ۷۰۰ شانه ممکن است استفاده شود.

نخ ها، الیاف و پارچه هایی که به وسیله الیاف جوت تولید می شوند در همه دنیا استفاده می شود. جالب اینجا است که در کل دنیا با وجود ظهور تکنولوژی و ورود الیاف مصنوعی با کیفیت به بازار نساجی، هنوز هم نخ جوت محبویت خاص خود را دارا است و روز به روز ارزش آن سیر صعودی را طی می کند.

اگر بپرسید جوت در چه مواردی به کار برده می شود، باید گفت که شما اگر به دور و برتان نگاه کنید ممکن است با وسایلی که با نخ جوت اصل بافته شده باشند و یا از الیافش در مواردی استفاده شده باشد را ببینید. مثل کفش، پوشاک، صنایع دستی و غیره. در ایران در شهر کاشان بیشتر استفاده جوت در پود فرش ماشینی است.

پس در نتیجه نخ جوت با کیفیت برای تولید کنندگان فرش ماشینی نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است چرا که کیفیت جوت رابطه مستقیم با کیفیت فرش ماشینی خواهد داشت چرا که در بطن یا پود فرش استفاده شده است.

نکته ای دیگر که حایز اهمیت است این است که نخ جوت مصرفی در فرش به مدل ماشین بافندگی بستگی دارد (نوع نخ جوت مصرفی در فرش با توجه به مدل ماشین بافندگی فرش متفاوت است) و به چهار گروه CRT،CRM،CRX و CB تقسیم میشوند. نخ های جوت گرید CRX ظریفتر و CBها ضخیم تر هستند.

منشأ جوت

جوت یا کنف هندی گونه ای گیاه است که طویل و نرم و براق است که می توان ان را به نخ مستحکمی تبدیل کرد و مورد استفاده قرار داد. کشت این گیاه به صورت سالانه است. در شرایط آب و هوایی گرم و رطوبت ۷۰-۸۰% بارندگی هفتگی ۵-۸ سانتی متر و درجه ۲۰ تا ۴۰ درجه سانتی گراد رشد می کنند.

بزرگترین تولید کنندگان این نخ بنگلادش و هند هستند. چتایی نام دیگری است که براین گیاه گذاشته اند. قد این گیاه به حدود ۳ متر میرسد. جوت از مواد سلولزی تشکیل شده است که جزء فیبر گیاهی است و از لگینین تشکیل شده است که جزءاصلی الیاف چوب است، که مانند گیاهان دیگر ساقه، پوست ساقه، برگ و میوه می باشد.

برای تولید نخ جوت زحمت زیادی کشیده میشود و از طرفی قیمت پایینی دارد. چتایی تجاری رنگ زرد و قهوه ای متمایل به خاکستری است. چتایی مرغوب زیر دست نرم وصاف هستند. از این لیف در ساخت گونی و طناب استفاده میکنند. یکی از ویژگی های این نخ این است که در طبیعت قابل تجزیه است.

به دلیل درخشنده بودن این الیاف، با نام الیاف طلایی شهرت گرفته است. بعد از کتان دومین رتبه در میان الیاف گیاهی،جوت است، که دارای مصرف جهانی در موارد مختلف است. از مزیت هایی دیگری که دارد،این است که عایق و ضد الکتریسیته ساکن است و همچنین میتوان با سایر الیاف طبیعی و مصنوعی ان را ترکیب کرد. از موارد استفاده نخ جوت در تولید پرده، پوشش صندلی، قالیچه، گلیم و صنعت پارچه می باشد. از دیگر تولید کنندگان نخ جوت بعد از هند و بنگلادش می توان به چین، میانما، ازبکستان، نپال، ویتنام، مصر، تایلند اشاره کرد.

انواع مختلف نخ جوت

امروزه به منظوز تولید نخ های جوت از تکنولوژی های مختلفی استفاده میشود، که با توجه به تکنولوژی های مورد استفاده، می توان نخ های مختلف و متنوعی تولید نمود. به شرح این انواع مختلف نخ جوت می پردازیم.
۱)نخهای متنوع
۲)نخ های ظریف
۳)نخهای سنگین تر (۸۰ LBSتا ۴۵ LBS)
۴)نخ جوت صد درصد (دارای رنج نمره از ۴ LBS تا ۴۵ LBS)
۵)ریسمان های و طنابها
۶)نخ های ظریف – دارای نمره ۴ LBS و پایین تر
۷)نخهای تجاری
۸)نخهای فنی
۹)نخهای مخلوط
۱۰)نخهای مخصوص مانند حجیم و پوششی و فنسی و غیره

نحوه محاسبه نمره نخ جوت

نخ در صنعت نساجی، از گرد هم جمع شدن الیاف طبیعی یا مصنوعی در کنار هم برای تولید پارچه و غیره استفاده می شود.نخ به طولی معین از الیاف با تاب یا بدون تاب گفته می شود. لیف یا الیاف مواد اولیه نخ ها محسوب می شوند. می توان گفت نخ ها را از لحاظ طول به دو دسته قسمت کرد:

یکی الیاف کوتاه که به آن الیاف غیر یکسره نیز گفته می شود و مورد دوم الیاف یکسره یا به اصطلاح بلند گفته می شود. الیاف غیر یکسره در وهله ریسندگی در صنعت نساجی به نخ تبدیل می شود تا استحکام و مقاومت لازم را بدست آورد. همانند پشم و پنبه که در موارد صنعتی نیز استفاده می شود. ابریشم از الیاف یکسره بدست میاید.

به طوریکه الیاف بلند و یکسره با ابریشم تابیده می شوند تا حجم معینی از نخ ابریشم بدست بیاید. اما ابتدا الیاف کنف را که به صورت نی است از ساقه جدا می کنند و در پروسه ریسندگی قرار میدهند. البته باید گفت که قبل از ریسندگی به مدت ۴۸ تا ۷۲ ساعت در محیط می ماند و سپس به کارخانه ریسندگی ارسال می گردد. نمره نخ ها را به دو روش مستقیم و غیر مستقیم انجام می دهند.

روش مستقیم تعیین نمره نخ جوت

این روش محاسبه نمره که به صورت مستقیم است در قرن ۱۵ جهت استفاده جهانی به دنیا معرفی گردید. در این روش یا شیوه تعیین نمره نخ جوت در واقع باید جرم واحد طول را اندازه گرفت. جرم واحد طول همان نمره نخ جوت خواهد بود. پس نمره نخ جوت که به روش مستقیم، نشان دهنده واحد جرم در طول خواهد بود.

روش غیر مستقیم برای تعیین نخ جوت

روش غیر مستقیم، روشی قدیمی و سنتی می باشد.در این روش اغلب اندازه گیری های نخ جوت به روش سنتی اندازه گیری میشود و در مناطق مختلف این روش اندازه گیری به صورت متفاوتی صورت میگیرد، برای مثال نمره نخ جوت در برخی کشور ها بر حسب واحد طول در نظر گرفته می شود.

فرایند تولید

این فرایند تولید نخ جوت، شامل مراحل مختلف مانند رتینگ،تطبیق محیطی، ریسندگی و….می باشد. در این فرایند پس از مرحله جداسازی جوت از ساقه (رتینگ)، جوت مدت ۴۸ ساعت تا ۷۲ ساعت در محیط قرار میگیرد و سپس به کارخانه جهت انجام فرایند ریسندگی فرستاده میشود.

سیستم ریسندگی مداوم جوت شامل مراحلی است که در هر مرحله اعمال خاصی روی الیاف صورت میگیرد. با توجه به اینکه نخ های جوت با الیاف کوتاه در نخ از جنس جوت به صورت قابل توجهی وجود دارد که به همین دلیل توزیع طولی نامتناسب از الیاف در این نوع نخ قابل مشاهده است. همین موضوع خود سبب اختلاف خواص انواع نخ جوت تولیدی شود. این نکته نیز مهم است که پرزدهی بالای این الیاف بخاطر الیاف کوتاه است.

عملیات اساسی

عملیاتی که برروی الیاف جوت صورت میگیرد تا به نخ قابل مصرف کارخانه ها در آید به شرح زیر است؛

۱)نرم کننده؛ این مرحله توسط خمش و پیچش های مکرر صورت میگیرد و الیاف جوت زیر وسفت به الیاف قابل انعطاف و تمیز تبدیل میشود.
۲)پرزدهی؛ این مرحله توسط عوامل میکروبی اولیه که در جوت خام وجود دارد بعد از کاربرد امولسیون آب و روغن. هدف ازاین مرحله این است که مقاطع الیاف در ساختار مشبک جوت خام نرم شود و برای رسیدن به یک شکاف طولی و شکست مورب الیاف در طول عمر کاردینگ
۳)کاردینگ؛ توسط غلتک های سوزنی و کاردهای مشخص صورت میگیرد و در طی دومرحله انجام میشود. هدف از این مرحله تولید موتوفیلامنتها که توسط شکستن تصادفی ساختمان مشبک جوت خام جهت ترکیب بهتر درجه های مختلف جوت
۴)کشش؛ این مرحله توسط مکانیسم کشش گیل در سه یا چهار مرحله صورت میگیرد؛ هدف از این مرحله باریک کردن تدریجی فتیله توسط کشش مرحله به مرحله به منظور تولید فتیله نسبتا منظم و ایجاد ترکیب مناسب توسط دولا و موازی کردن الیاف
۵)ریسندگی؛ این مرحله توسط مکانیسم ریسندگی فلایر و رینگ صورت میگیرد؛ هدف از این مرحله این است که تاب دادن نخ بعد از آخرین مرحله کشش برای بدست اوردن نمره نهایی نخ، کشش غلتکی الیاف (اینگونه صورت میگیرد که الیاف روی هم می لغزند) برای نخهای ضخیم و کشش نواری برای نخهای ظریف.

استحکام نخ

استحکام نخ در نمره ای مشخص به خصوصیات الیاف مانند مقاومت، توزیع طولی الیاف، تعداد نقاط نازک، میزان بی نظمی نقاط نازک و تاب نخ بستگی دارد. در طی فرآیند تاب نخ (جوت)، الیاف بلندتر منجر به ایجاد ساختار پیچیده در نخ بواسطه پدیده مهاجرت شده و در نقاط مرکب و مضاعف گیرداده می شوندکه این نیز خود دارای تاثیر بسزا در استحکام الیاف جوت است.

بر اساس بررسی های انجام شده، اگر حداقل ۲۰ درصد از این الیاف، طولی بلندتر از ۲۰cm داشته باشند، نخ جوت از استحکام عادی برخوردار بوده و اگر این درصد به ۵۰ برسد نخ حاصله دارای استحکامی خوب و قابل مقایسه با نخ ریسیده شده از الیاف بلند می گردد.

لزوم کنترل توزیع طولی الیاف در حین ریسندگی نخ جوت و تاثیر آن بر خواص کیفی نخ حاصله

با توجه به وجود درصد قابل توجه الیاف کوتاه در نخ از جنس جوت، شاهد توزیع طولی نامتناسب الیاف در این نوع نخ بوده که این نیز خود دارای تاثیری بسزا در اختلاف خواص انواع نخ جوت تولیدی می باشد. با توجه به موارد فوق الذکر اعمال کنترل کافی در حین تولید نخ جوت جهت حصول اطمینان از خواص کیفی نخ لازم و ضروری به نظر می رسد. در این موارد بدلیل وجود مقدار زیاد الیاف کوتاه در فتیله جوت، دسترسی به نخ جوت یکنواخت هم ارز با نخهای پنبه ای و دیگر الیاف نساجی (دارای توزیع طولی مناسب با درصد کمی الیاف کوتاه) ممکن نیست.

لزوم کنترل نایکنواختی در نخ

در دستگاه ریسندگی، کنترل الیاف به صورت تکی به علت قرار گیری الیاف مختلف در کنار هم امکانپذیر نمی باشد. در این موارد مطلوب آن است که از تغذیه مداوم الیاف به غلتک های کششی جلو بواسطه ایجاد چسبندگی بهینه در فتیله در ناحیه کشش اطمینان حاصل نمائیم. عوامل و فاکتورهای مختلفی در کاهش میزان نایکنوختی نخ موثر می باشند که به ترتیب شامل موارد زیر می باشد:
۱ ـ اعمال کشش مناسب
۲ ـ کشش نهایی با یکنواختی مناسب
۳ ـ فاصله کم بین غلتکهای کشش
۴ ـ ایجاد چسبندگی لازم در فتیله بوسیله استفاده از کندانسورهای دارای پهنای مناسب
۵ ـ فاصله بین اپرونها متناسب با ویژگی های جوت

وضعیت تولید نخ جوت در دنیا

بر اساس آمار ارائه شده از سوی مراجع بین المللی، کشورهای بنگلادش و هند به عنوان عمده تولیدکنندگان نخ جوت و مصنوعات ساخته شده از آن به شمار می روند. در چند سال اخیر با سرمایه گذاری های وسیع انجام شده در هند، این کشور به عنوان رقیبی جدی برای بنگلادش جهت صادرات نخ جوت مبدل گشته است.

بر اساس آمار واردات جوت در دنیا، عمده بازار مصرف نخ جوت مشتمل بر کشورهای آسیایی مانند ترکیه، ایران، چین و سوریه و… می باشد. با وجود محیط رقابتی در بازار های داخلی و بین المللی، تضمین کیفیت به عنوان رکنی اساسی و مهم جهت فروش داخلی و صادرات نخ جوت ارجعیت نسبت به قیمت تمام شده داشته که این نیز خود قابل ادراک با توجه به سیاست عملکردی بسیاری از شرکت های معتبر در دنیا می باشد.

از جمله شاخص های مهم کیفی می توان به خصوصیات فیزیکی، مکانیکی، ثبات و دوام و خصوصیات ظاهری اشاره نمود. آنالیز برخی از خواص کیفی به صورت عینی و برخی دیگر متکی بر ابزار آلات آزمایشگاهی پیشرفته می باشد.

کنترل دقیق این خواص به طور منظم و هدفمند در مدت زمان طولانی دارای تاثیر بسزا در بهبود کیفی محصولات تولیدی خواهد بود. سیستم ریسندگی مداوم جوت شامل عملیات اصلی زیر است، در هر مرحله اعمال خاصی بر روی الیاف صورت می گیرد.

با توجه به وجود درصد قابل توجه الیاف کوتاه در نخ از جنس جوت، شاهد توزیع طولی نامتناسب از الیاف در این نوع نخ بوده که این نیز خود دارای تاثیر بسزا در اختلاف خواص انواع نخ جوت تولیدی می باشد.

با توجه به موارد فوق الذکر اعمال کنترل کافی در حین تولید نخ جوت جهت حصول اطمینان از خواص کیفی نخ لازم و ضروری به نظر می رسد. در این موارد بدلیل وجود مقدار زیاد الیاف کوتاه در فتیله جوت، دسترسی به نخ جوت یکنواخت هم ارز با نخهای پنبه ای و دیگر الیاف نساجی (دارای توزیع طولی مناسب با درصد کمی الیاف کوتاه) ممکن نیست.

در این موارد وجود مقادیر زیاد نقاط ضخیم مانند نخ نیم تاب (slub) و پرزدهی بالای آن ناشی از وجود الیاف کوتاه می باشد. از جمله عوامل و فاکتورهای موثر در توزیع طولی الیاف در نخ جوت می توان به مقاومت الیاف و نحوه انجام مراحل مختلف کاردینگ اشاره نمود.

در حال حاضر میزان تولید جهانی این لیف نزدیک به سه و نیم میلیون تن است و کشورهای بنگلادش و هندوستان از جمله بزرگترین تولیدکنندگان این لیف هستند و بیش از ۹۰ درصد الیاف جوت جهان در این دو کشور تولید می شود. ۱۰ درصد بقیه الیاف جوت جهان در کشورهای چین، ویتنام، میانمار، کامبوج، اندونزی، نپال و … تولید می شود.
علت اینکه ۹۰ درصد این نوع لیف در هند و بنگلادش تولید می شود علاوه بر آب و هوای مناسب، مرطوب و بارندگی های زیاد، نیروی کار ارزان و کم توقع این دو کشور است. شاید به جرات بتوان گفت پروسه تولید نخ جوت پر مشقت ترین پروسه تولید الیاف در جهان باشد و شاید بتوان گفت به غیر از مردم فقیر این کشورها در کشور دیگری امکان استحصال این لیف وجود ندارد.

چرا که در این کشورها تولید این لیف به صورت صددرصد دستی انجام می شود. در این کشورها حتی کارگرانی که در بخش استحصال الیاف جوت فعالیت می کنند با وجود سختی کار بالا، دستمزدهای بسیار کمی دریافت می کنند و بیماری ها و خطرات بسیار زیاد جسمی آن ها را تهدید می کند.

این کارگران معمولاً تنها برای ادامه حیات و بدون امید به زندگی بالا کار و فعالیت می کنند. در سال های دورتر کشاورزان ایرانی در شمال کشور کاشت جوت و تحویل آن به دو کارخانه بزرگ کنف کار و ایران کنف را به خاطر دارند اما امروز دیگر خبری از جوت در ایران نیست و دستگاه های این کارخانجات هم یا به عنوان آهن پاره فروخته شده و یا به بنگلادش منتقل شده است.

دلایل رکود صادرات جوت از بنگلادش طی دو سال متوالی

روزنامه بنگلادش “دیلی استار” مقاله ای را منتشر کرد که در آن دلایل رکود صادرات جوت از بنگلادش طی دو سال متوالی را خلاصه کرد.
دلایل آشکاری مانند کندی اقتصاد جهانی یا جنگ در اوکراین همراه با مشکلات بخش‌ای مانند کاهش تقاضا در بازارهای بزرگ مانند ترکیه، افزایش هزینه‌های تولید داخلی و همچنین تداوم تعرفه ضد دامپینگ تحمیلی توسط دولت هند ذکر شد. در گزارش‌های قبلی بازار جوت، ما قبلاً وضعیت دشوار صنعت جوت بنگلادش را پوشش داده‌ایم، اما تصویر زیر خلاصه خوبی از وضعیت فعلی این بخش ارائه می‌دهد:

بنگلادش علیرغم تولید کمتر، کشور پیشرو در تولید جوت در جهان است.

بر اساس آخرین گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، بنگلادش با پشت سر گذاشتن هند به تولیدکننده برتر محصولات جوت، کناف و فیبر در جهان تبدیل شده است. در حالی که تولید جوت هند در چهار سال مالی گذشته ۳۷ درصد کاهش یافته است، تولید بنگلادش ثابت مانده است. بنگلادش اکنون ۵۸ درصد از تولید جهانی جوت و ۵۳ درصد از محصولات جوت، کناف و الیاف را به خود اختصاص داده است.

برای حفظ این موقعیت و تقویت بیشتر تولید، اقتصاددانان و دانشمندان کشاورزی خواستار رفع موانعی مانند کمبود آب و وابستگی وارداتی به بذر جوت هستند. آنها توسعه الیاف جوت نرم و پنبه مانند و ایجاد انواع مقاوم به خشکی مناسب برای مناطق غیر سنتی را پیشنهاد می کنند.

موسسه تحقیقات جوت بنگلادش روی توسعه انواع و فناوری های جدید برای گسترش کشت جوت کار کرده است. آنها موفق به کاهش طول عمر جوت به ۱۱۰ روز و ایجاد انواع برای مناطق مقاوم به نمک و غرقاب شده اند. دولت همچنین در حال اجرای پروژه ای برای آموزش کشاورزان در زمینه تکنیک های مدرن کشت جوت و دستیابی به خودکفایی در تولید بذر جوت با کیفیت است.

برای بزرگداشت پتانسیل درخشان الیاف طلایی به عنوان یک محصول طبیعی، وزارت منسوجات و جوت در ۶ مارس “روز ملی جوت ۲۰۲۳” را با نمایشگاه ها و نمایشگاه هایی در سراسر کشور برگزار می کند. موضوع رویداد امسال “مشارکت صنعت جوت، ساختن هوشمند بنگلادش” است.