نزول جایگاه دلار در مبادلات جهانی/ تقاضا برای حذف دلار به‌عنوان ارز واسط افزایش یافته است

 

به دنبال تحولات اخیر در اقتصاد جهانی و نیز نوسان در ارزش دلار از میزان سلطه این ارز بر تجارت بین‌الملل کاسته شده و منافع اقتصادی و سیاسی آمریکا را تحت تاثیر قرار داده است.

در جولای ۱۹۴۴ در کنفرانس «برتون وودز» با گردهمایی ۴۴ نماینده از سراسر دنیا، بانک‌های جهانی و صندوق بین‌المللی پول با هدف تثبیت شرایط اقتصادی و سیاسی جهان تاسیس شد که با پذیرش دلار آمریکا به عنوان ارز بین‌الملل، نظام پولی جدیدی را برای اقتصاد جهانی ایجاد کرد و به مرور زمان دلار به عنوان ارز مسلط بر اقتصاد بین‌الملل جایگاه خود را محکم کرد.

بعد از جنگ جهانی دوم، کارکرد مبادلاتی دلار به عنوان واحد پول بین‌المللی ثروت عظیمی را برای آمریکا به وجود آورده است و از طرفی کارکرد ذخیره ارزش دلار ثروت‌های انباشته سایر کشورها را در اختیار یالات متحده قرار داده که می‌تواند هر روزه با افزایش ذخایر پولی این کشور، قدرت اقتصادی آن را مقتدرتر کند.

بهنام ملکی ـ کارشناس اقتصاد ـ با اشاره به نقش دلار در برتری اقتصاد آمریکا می‌گوید: سهولت در پرداخت برای مبادلات، در دسترس بودن و ثبات دلار آن را به عنوان ارز مادر مطرح کرده است؛ از این رو سیاستمداران آمریکایی توانسته‌اند با استفاده از سلطه و اقتدار دلار بر اقتصاد جهانی منافع زیادی را برای پیشبرد اقتصاد خود در سراسر جهان ایجاد کند.

درپی توسعه تجارت‌های بین‌الملل، تقاضای مبادلاتی برای ارز افزایش یافت و از آنجاییکه دلار به عنوان واحد پول بین‌الملل پاسخگوی نیازهای ارزی نبود سیاستمداران آمریکایی را بر آن داشت تا با انتشار واحد پولی از طریق اعطای وام‌های دلاری و خریدهای گسترده بتوانند کسری دلار خود را تامین کنند؛ اما نبود طلا به عنوان پشتوانه برای دلار، اعتبار این ارز را دچار تزلزل کرد.

گستردگی مبادلات انجام شده توسط دلار موجب شده تا آمریکا در شرایطی قرار گیرد که بتواند کشورهای ناسازگار با سیاست‌های خود را مورد تحریم قرار داده و مانع از انجام مبادلات تجاری آنها با سایر کشورها شود و از این طریق منافع اقتصادی و سیاسی عظیمی را برای خود ایجاد کند.

این درحالی است که با نوسانات ایجاد شده در ارزش دلار و کاهش اعتبار آن تمایل کشورهای مختلف برای حذف دلار به عنوان ارز واسطه و استفاده از ارز ملی خود در تجارت‌های جهانی افزایش یافته است که از نمونه‌های بارز آن می‌توان به ورود یورو به عنوان پول واحد اروپا اشاره کرد که توانسته سهم بزرگی از تجارت بین‌الملل کشورهای اروپایی را تامین کند.

بهنام ملکی در این زمینه با اشاره به اینکه دلار در سال‌های اخیر سیر نزولی را در پیش گرفته است، گفت:‌ در مقابل تحولات و رکودی که در اقتصاد غرب به وجود آمده اقتصاد تازه‌ظهور یافته‌ای مانند چین وارد اقتصاد جهانی شده است که اگر روند رشد آن همچنان ادامه داشته باشد و دچار رکود نشود؛ بعید نیست که در آینده‌ای نه چندان دور یوان بتواند نقش ارز مسلط را برعهده بگیرد و خود را تثبیت کند.

وی می‌افزاید: ادامه هژومونی دلار بر بازار، وابسته به مولفه‌های گوناگون از جمله مولفه‌های سیاسی است به‌گونه‌ای که کشورهای متحد آمریکا حاضر به کاهش ارزش دلار و حذف آن از روابط بین‌الملل خود نیستند اما در مقابل کشورهای غیرمتحد و ناسازگار با آمریکا که تسلط دلار برای آن‌ها منفعت‌ساز نیست، برای مقابله با تحریم‌ها و فشارهای اعمال شده از سوی آمریکا مایل به تغییر ارز واسطه خود هستند.

اما رویدادهای اخیر و نظر کارشناسان حاکی از کاهش نقش دلار در صحنه تجارت بین‌الملل است که ادامه حذف دلار توسط برخی کشورهای می‌تواند از ابهت اقتصادی آمریکا بکاهد؛ اما نمی‌توان به طور قطع پیش‌بینی کرد که آیا سلطه دلار بر اقتصاد جهانی همچنان باقی می‌ماند یا خیر؟