نگاهی اجمالی به مشکلات صنعت فرش ماشینی در ایران

سید عبدالغفار موسوی- مدیر عامل بازار فرش امام رضا (ع)، اهواز، ایران
مدیر عامل مجتع تجاری خانه فرش، تهران، ایران

چکیده

این مطالعه به منظور بررسی مشکلات موجود صنعت فرش ماشینی در ایران صورت پذیرفته است. در این پژوهش که به شیوه مروری صورت پذیرفته، در ابتدا مجموعه ایی از مشکلات صنعت فرش ماشینی و سپس راه کارهای پیشنهادی برای برون رفت از مشکلات موجود مطرح گردیده است.

با بررسی مطالعات انجام شده به نظر میرسد که عمده ترین مشکلات موجود در صنعت فرش ماشینی به حوزه صادرات این محصول مرتبط میباشد. و مشکلات دیگری چون: واسطه گری و افزایش قیمت مواد اولیه تولید داخل، نرخ تورم تولید کننده، تحریم های اقتصادی، افزایش قیمت مواد اولیه، تاخیر در تخصیص ارز به ثبت سفارشهای قبلی، مناسبات سیاسی ایران با سایر کشورها، مهاجرت طراحان، مالیات بر ارزش افزوده، نیز در مسیر صنعت تولید فرش ماشینی قرار دارد.

نتایج مطالعه نشان داده است که نقش قطعی دولت و استفاده از نخبگان دانشگاهی میتواند در رفع مشکلات موجود موثر باشد.

مقدمه

صنعت فرش ماشینی از بروز ترین صنایع دنیا به شمار می رود. این صنعت در بحث اشتغال، رشد اقتصادی، پویایی تولید، توسعه صادرات و بسیاری موارد دیگر نقش آفرین است.

در همین رابطه باید اذعان داشت: صنعت فرش ماشینی ایران نیز جزء به روزترین صنایع فرش ماشینی جهان به شمار میرود تا جایی که دو برند “شونهر” و “وندویل” به عنوان تولیدکنندگان اصلی ماشین آلات فرش بافی جهان، ماشین های مدرن و شانه بالا فرش ماشینی شان را تنها برای ایران تولید می کنند، به طوری که در اکثر کارخانجات فرش بافی ایران آخرین مدل این ماشین آلات یافت می شود (قاسمی، ۱۳۹۷).

پیدایش صنعت فرش ماشینی در ایران به ابتدای دهه ۵۰ شمسی بازمی گردد که کارخانجات مخمل و ابریشم کاشان در سال ۱۳۵۱، به تولید اولین فرش ماشینی ایرانی با استفاده از الیاف مصنوعی پرداختند.

این صنعت یکی از زنجیره های مهم صنعت نساجی است و حدود نیم قرن از عمر آن در کشور می گذرد و نیز یکی از صنایع سودده و با ارزش افزوده بالا در کشور است که نقش مهمی نیز در صادرات غیرنفتی می تواند داشته باشد. هرچند که در طول چند دهه فعالیت خود فراز و فرودهای زیادی را پشت سر گذاشته است (حسینی، ۱۳۹۷).

شاید تا چندی پیش هیچکس فکرش را هم نمی کرد که فرش ماشینی در اصفهان به این رونق برسد، رونقی که فرش دستباف را حالا چنان به حاشیه برده است که به خصوص خانواده هایی که در طبقه متوسط هستند ترجیح می دهند حتی برای تزیین خانه هایشان از فرش ماشینی استفاده کنند.

امروز بیش از صدها کارخانه فرش ماشینی در کشور در حال فعالیت هستند، این در حالی است که کاشان در این رشته، بیشترین تولیدات را در کشور از آن خود کرده است و این صنعت به خاطر قیمت مناسبی که دارد با استقبال زیادی هم مواجه شده و جایگاه مناسبی در میان رقیبانش پیدا کرده است.

صنعت نوظهور فرش ماشینی در ایران، حالا به قدری بازارهای اصفهان را قبضه کرده که این استان را به قطب این محصول در کشور تبدیل کرده است، صنعتی که اقبال به تولید و صادرات فرش دستباف را رو به اغما برده است (قدرتی پور، ۱۳۹۹).

در همین رابطه قاسمی (۱۴۰۰) بر اساس مطالعات خود گزارش مینماید: ایران دارای یک بازار داخلی ۸۰ میلیون نفری است و همچنین با توجه به اهمیت فرش در فرهنگ ایرانی اغلب مردم ایران حداقل یک یا چند عدد فرش ماشینی در خانه خود دارند و بازار داخلی ایران همواره فعال و پر تقاضا بوده است؛ در واقع میتوان اظهار نمود، فرش ماشینی امروزه به یکی از اجزای جدا نشدنی منازل بسیاری از ما ایرانیان تبدیل شده است.

صباغ پور آرانی، طالب پور و افهمی (۱۳۹۹) نیز بر اساس مطالعات خود اظهار میدارند: در حــال حاضر، صنعت فــرش ماشــینی در جهــان از اقبال خوبــی برخوردار اســت و در ایران نیز به دلایل گوناگونی از جمله قیمت مناســب و تبلیغات فروشندگان، مصرف فرش ماشینی رو به افزایش اسـت.

در تعریف مفهومی فرش ماشینی میرزا امینی و ارفعی ( ۱۳۹۰) بیان کرده اند: فرش ماشینی همانگونه که از نامش برمی آید، بافته ای است پرزدار که عملیات تولید آن توسط ماشین و ابزار آلات تمام و یا نیمه اتوماتیک انجام میشود و در بافت انها از الیاف مصنوعی و بشر ساخته استفاده میگردد.

در یک نگاه کلی میتوان اذعان نمود: در چند سال اخیر فرش های ماشینی بخاطر قیمت پایین تر و تنوع رنگ و نقش بیشتر در بسیاری از خانه های ایرانیان، جایگزین فرش های دست بافت شده اند, فرش و موکت ماشینی بیش از نیم قرن است که در ایران تولید شده است، اما محبوبیت آنها اخیرا با سرعت بیشتری افزایش یافته است و این موضوع بیشتر به دلیل محدودیت های اقتصادی است که خانواده های ایرانی را قادر به خرید فرش دستبافت نساخته است. وجود فرش های ماشینی در خانه های ایرانی به سرعت رو به افزایش است ( حائری، علیرضا. ۱۳۹۸).

با توجه به اهمیت فرش در خانه های ایرانی و هم چنین با توجه به این که ایران به لحاظ پتانسیل تولید فرش ماشینی یکی از قدرتمندترین کشورها در جهان میباشد” بطوری که در حال حاضر بیش از ۷۰۰ کارگاه و کارخانه تولید فرش ماشینی در کشور مشغول به فعالیت هستند “، این مطالعه در نظر دارد تا مشکلات صنعت فرش ماشینی در ایران را مورد بررسی قرار دهد. در واقع هدف از این مطالعه پاسخ به این سوال اصلی میباشد که صنعت فرش ماشینی در ایران با چه مشکلاتی در مسیر خود مواجه میباشد؟

در همین خصوص باید اشاره نمود علیرغم نقش بســیار مهــم این صنعت در زمینه هــای فرهنگــی، هنــری و اقتصــادی ایرانیــان، مطالعــات و پژوهشهــای صورت پذیرفته در این حوزه محــدود میباشد ( صباغ پور آرانی، طالب پور و افهمی، ۱۳۹۹). و انجام اینگونه مطالعات میتواند نقش موثری را در ارتقاء و پیشبرد این صنعت در کشورمان داشته باشد.

از سوی دیگر در بیان ضرورت این مطالعه باید گفت: صنعت فرش از جمله صنایعی است که این نوع مشاغل میتوانند مشاغل پیشینی و پسینی زیادی همراه خود داشته و باعث افزایش اشتغال شوند ( قمری،۱۴۰۰) بنابراین شناسایی مشکلات مربوطه و ارائه راه کارهای عملی از یک سو و به کارگیری راه کارهای ارائه شده توسط صاحبان این حرفه از سوی دیگر، میتواند به ایجاد آینده ای روشن تر هم به لحاظ کیفیت و هم به لحاظ کمیت در این صنعت بیانجامد.

۰۲ روش پژوهش

پژوهش حاضر از نوع مطالعات مروری نظام مند میباشد و تلاش شده است با بررسی دقیق ادبیات نوشتاری دیدگاهی جامع در رابطه با موضوع مورد پژوهش ارائه شود.

به همین منظور از مطالبی که به بررسی مشکلات صنعت فرش ماشینی در کشور پرداخته استفاده شده است که در ذیل علاوه بر آنکه به آنها اشاره میشود در حد امکان به تجزیه و تحلیل آنها نیز پرداخته خواهد شد.

۰۳ مشکلات صنعت فرش ماشینی در ایران

با توجه به آنچه که از بررسی منابع در دسترس میتوان استخراج نمود، مشکلات زیر به عنوان اساسی ترین مشکلات در حوزه صنعت فرش میباشند.

۰۱۰۳ مشکلات مریوط به صادرات فرش: یکی از مشکلات مطرح در صنعت فرش ماشینی، مشکلات مربوط به حوزه صادرات میباشد.

در این خصوص قاسمی (۱۳۹۷) نقش دولت را در این امر موثر میداند. وی براساس مطالعات خود اذعان میدارد: تمامی واحدهای تولیدی فرش ماشینی، گنجایش کار با تمام ظرفیت خود را دارند و تنها در این صورت اشتغال ایجاد می‌شود، اما این اتفاق به شرطی خواهد افتاد که مازاد تولید صادر شود، چراکه بازار داخل به ‌تنهایی کشش این حجم از تولید را ندارد.

لذا دولت باید زمینه را برای صادرات فرش ماشینی فراهم کند، در غیر این صورت رقابت تولیدکنندگان در عین کمبود نقدینگی موجب تعطیلی پشت سرهم واحدهای تولیدی خواهد شد. توجه مسئولان مربوطه و ارائه راه‌حل مناسب برای برون ‌رفت از وضعیت تأسف‌بار فعلی میتواند بار دیگر صنعت فرش ماشینی را سرپا کند و این صنعت را به وضعیتی که شایسته آن است برساند.

قمری (۱۴۰۰) نیز با تاکید بر حل مشکلات وضعیت صادرات فرش ماشینی اظهار داشته است: فرش ایرانی یکی از مهم‌ترین کالاهای صادراتی غیرنفتی است اما با توجه به نوسانات اخیر ارز و و تأثیر آن بر روی قیمت کالاها و مواد اولیه آن، صادرات فرش با مشکلاتی مواجه شده است که برای برون‌رفت از این مشکلات باید دولت روند صادرات و قوانین مربوط به بازگشت ارز به کشور را بازنگری نموده

در همین خصوص قاسمی (۱۳۹۷) موارد زیر را به عنوان موانع موجود بر سر راه صادرات فرش ماشینی عنوان مینماید:

وابستگی تولید به مواد اولیه وارداتی

بیش از ۸۰ درصد مواد اولیه مورد نیاز صنعت فرش ماشینی وابسته به واردات است. افزایش قیمت رنگ وارداتی و دوک، افزایش نرخ دلار، افزایش قیمت برخی الیاف و مواد اولیه خارجی باعث افزایش قیمت نهایی محصول شده است، ولی چون قدرت خرید مردم کم شده و کشش بازار پایین است نمی توان قیمت محصول نهایی را خیلی افزایش داد.

علاوه بر این، به دلیل نوسان نرخ ارز، قیمت دستگاه های جدید فرشبافی و قطعات یدکی هم بیش از سه برابر شده است. تولیدکنندگان هم اکنون مواد اولیه فرش را با ارز آزاد تهیه، اما ارز حاصل از صادرات را با قیمت ارز ثانویه دریافت می کنند که به صرفه نیست.

نوسانات قیمت ارز و افزایش شدید قیمت مواد اولیه فرش ماشینی

نوسانات اخیر بازار ارز دو نوع تأثیر بر بازار داشته است، یکی تأثیر حداقلی بوده که قیمت‌های مواد اولیه را طبق سامانه سنا حداقل به دو برابر افزایش داده است.

این افزایش قیمت حداقلی تنها برای برخی مواد اولیه است که یا اخیرا به ایران وارد شده یا در حال وارد شدن است. اما نوع دوم که بیشتر به چشم می‌آید، افزایش ۳ الی ۵ برابری قیمت برخی موادی است که در سامانه سنا تعریف نشده‌اند و به ‌ناچار با ارز آزاد خریداری می‌شوند.

بیشتر بخوانید: نگاهی اجمالی به مشکلات صنعت فرش ماشینی کشور در توسعه بازار صادرات با توجه به نوسانات ارز

مشکلات ترخیص کالاها

به علت تاخیر در تخصیص ارز برای ثبت سفارش های قبلی تعداد زیادی از ال سی ها باطل شده است، همچنین برخی کالاها به گمرکات رسیده ولی به علت عدم تخصیص ارز در انبارها دپو شده و هزینه انبارداری زیادی از این بابت پرداخت می شود.

صدور دستورالعمل‌های متعدد، در بازه زمانی کوتاه مشکلاتی در رابطه با واردات کالا بوجود آورده که منجر به تاخیر در فرآیند ترخیص کالا شده است. تولیدکنندگان ثبت سفارش خود را با ارز دولتی ثبت کرده بودند و تا آن زمان هم دولت در برابر آنها سدی نکشیده بود و همواره به تولیدکنندگان اطمینان داده می‌شد که مشکل و کمبود ارزی وجود ندارد در حالی که سیاست‌های دولت تغییر کرده است.

علاوه بر این زمانی که تولید‌کنندگان مواد اولیه یا قطعات مورد نیازشان وارد گمرک شده، مکلف شدند که مابه‌التفاوت قیمت ارز دولتی و ارز بازار ثانویه را واریز کنند. این اتفاق در شرایطی است که نقدینگی تولیدکنندگان به کمترین حد خود رسیده است و این امر چالش‌های فراوانی را بین فعالان اقتصادی ایجاد کرده است.

البته نباید از نظر دور داشت که دولت طی مصوبه اصلاحی، ماشین آلات، قطعات یدکی و کلیه مواد اولیه وارداتی واحدهای تولیدی فرش ماشینی و سایر صنایع که پیش از۱۳۹۷/۵/۱۶ از طریق بانک یا سامانه نیما پذیرفته شده اند ولی تاکنون ترخیص نگردیده اند را از شمول پرداخت مابه التفاوت ارز معاف

مشکلات ساختار حمل و نقل کشوری

با توجه به افزایش نرخ ارز مشکلات زیادی در ناوگان حمل و نقل پدیده آمده است که باعث شده روند دریافت مواد اولیه و ارسال محصول نهایی با تاخیر صورت پذیرد.

کمبود مواد اولیه

موضوع واردات و تأمین مواد اولیه یک رکن است که باید مورد توجه قرار گیرد. به علت طولانی شدن مدت انتظار برای تخصیص ارز و تاخیر در ترخیص مواد اولیه زمینه برای کمبود مواد اولیه و هم چنین سوء استفاده دلالان را فراهم کرده است.

در خصوص کمبود مواد اولیه ساداتی نژاد (۱۳۹۸) نیز بیان میدارد: اگر زنجیره ارزش را در نظر بگیریم، در بخش مواد اولیه به عنوان حلقه نخست مشکل داریم که باید برای آن چاره‌ای اندیشید؛ گرچه حلقه پایانی یا همان صادرات هم مشکل وجود دارد.

حسینی (۱۳۹۷) نیز در همین رابطه بیان مینماید: عمده ترین مشکل در حوزه تولید فرش ماشینی وارداتی بودن تمام مواد اولیه است و ارتباط مستقیم با واردات دارد. زنجیره تولید فرش ماشینی از تولید الیاف اکریلیک، رنگرزی و ریسندگی الیاف اکریلیک و در نهایت بافت فرش تکمیل میگردد.

با این حال در ایران فقط یک کارخانه تولید اکریلیک به نام شرکت پلی اکریل در اصفهان وجود دارد، اما طی چند سال اخیر به دلیل مشکلات مختلف متوقف شده و در مقاطعی نیز که شروع به تولید نموده، با یک سوم ظرفیت تولید کرده است.

وی هم چنین اضافه مینماید:به علت طولانی شدن مدت انتظار برای تخصیص ارز و در نتیجه تاخیر در ترخیص مواد اولیه، زمینه برای کمبود مواد اولیه و هم چنین سوء استفاده بعضی از دلالان فراهم گردیده است؛ هر چند که دائما اعلام میشود ارز به اندازه کافی برای واحدها تولیدی و کالاهای اساسی وجود دارد، اما در عمل واقعیت ندارد و تخصیص ارز برای مواد اولیه به کندی و قطره چکانی صورت میگیرد و این موضوع مافیای عجیبی در این موضوع به وجود آورده است

سجادی (۱۳۹۹) نیز به نقش بسیار حیاتی شرکت پلی اکریل اصفهان اشاره میکند و اذعان میدارد: شرکت پلی اکریل تنها تولید کننده الیاف اکرولیک در کشور است که دارای ظرفیت تولید ۱۵۰ تن الیاف اکرولیک در روز است که بیش از ۴۰ درصد نیاز کشور را تامین می‌کند و درصورتی که کامل فعال باشد میتواند علاوه بر اشتغال چند هزار نفر، از خارج شدن میلیونها دلار ارز نیز جلوگیری‌کند.

مهتدی (۱۳۹۹) نیز وضعیت فعلی شرکت پلی اکریل اصفهان را به عنوان یکی از مشکلات صنعت فرش ماشینی ذکر میکند و بیان میدارد: تعطیلی خط تولید اکریلیک کارخانه پلی اکریل اصفهان هم دلیل معنادار دیگری است که به رشد قیمت فرش ماشینی اصفهان دامن زده است اما اینکه چرا فرش های چینی و ترکی با وجود تعرفه های واردات و هزینه های تولید قیمت کمتری دارند معمایی حل نشده است ( مهتدی، ۱۳۹۹).

۰۲۰۳ واسطه گری و افزایش قیمت مواد اولیه تولید داخل: یکی دیگر از مشکلاتی است که در مسیر صنعت فرش ماشینی به چشم میخورد.

در این خصوص مفیدی بیدگلی (۱۳۹۹) اشاره مینماید: با افزایش نرخ ارز، قیمت مواد اولیه این صنعت به شدت افزایش پیدا کرده و قیمت فرش ماشینی چند برابر شده است.

مواد اولیه مورد نیاز صنعت فرش ماشینی دو قسمت است، قسمت اول نخ بی سی اف است که در داخل کشور و به همت پتروشیمی‌های داخلی تولید می شود که متاسفانه با قیمت گزاف به فروش می‌رسد. قسمت دوم الیاف اکریلیک بوده که وارداتی است و از کشور‌های هند، چین، ترکیه و آلمان وارد می‌شود.

وی افزود: مواد اولیه‌ای که در داخل تولید می‌شود مانند نخ (گرانول) در تمام دنیا کمتر از یک دلار است . ما آن را در داخل تولید می کنیم و با این وجود خیلی گرانتر تهیه می کنیم .

در واقع واسطه گری و دلال بازی باعث شده است نخ تولید داخل را از مواد اولیه وارداتی هم بسیار گران‌تر بخریم.

۰۳۰۳ نرخ تورم تولید کننده : در ایران یکی دیگر از مشکلاتی است که توسط تولید کنندگان فرش ماشینی مورد مطرح شده است. در همین رابطه (صابر، ۱۴۰۰) خاطر نشان میسازد: نرخ تورم تولید کننده در ایران در آستانه ۶۰ درصد قرار دارد.

این حجم از افزایش قیمت برای بازار داخل قابل پذیرش نیست، چرا که حدود ۲۰ درصد فروش ما در بازارهای صادراتی و حدود ۸۰ درصد دیگر آن در بازارهای داخلی صورت میگیرد. به همین دلیل تاثیر کاهش قدرت خرید مردم بر بازار و میزان فروش ما کاملا محسوس است.

این همه افزایش قیمت خارج از توان مصرف کنندگان است. ضمن اینکه فرش ماشینی جز موارد مصرفی خانوار محسوب نمی شود و به همین دلیل در اولویت های خرید مردم نیست.

شادان پور (۱۳۹۹) نیز به کاهش قدرت خرید مردم در داخل با توجه به افزایش قیمت فرش ماشینی هم اشاره می کند و می گوید: نوسانات قیمت نفت و دلار باعث شده که مواد اولیه گران شود و به علت کمبود مواد اولیه، بازار کاذبی برای رشد قیمت فرش ماشینی ایجاد شود و مردم کمتر اقبال به خرید کنند و بازار فرش ماشینی راکد شود .

۰۴۰۳ تحریم های اقتصادی و نقش آن در صنعت فرش: از دیگر مباحثی ست که توسط صابر (۱۴۰۰) به آن اشاره شده است.
وی در مصاحبه خود عنوان مینماید: تحریم ها مشکلات زیادی را برای ما چه در تامین مواد اولیه و چه انجام صادرات و دریافت مطالبات ارزیمان از مشتری ها ایجاد می کند.

برخی کشورها از ترس تحریم ها حاضر به خرید مستقیم از کشور ما نیستند. برخی دیگر هم در کل قید واردات فرش های ایرانی را زده و به سراغ فرش های ترک و پاکستانی و هندی و حتی اتریشی می روند. جدای از حدود ۹۰ درصد مشتریان صادراتی ما به ازای دریافت فرش ریال به ما پرداخت می کنند.

چرا که بانک های ایرانی قادر انتقال به ارز نیستند. از طرفی به دلیل افت ارزش ریال تسویه با پول ملی ما برای آن ها صرفه و توجیه اقتصادی بالایی دارد و ما هم برای حفظ سهم خود از بازار و نداشتن سیستم مالی مناسب برای نقل و انتقال ناچار هستیم که به خواسته های آن ها تن بدهیم.

صابر (۱۴۰۰) هم چنین در ادامه گزارش خود عوامل دیگری را به عنوان مشکلات موجود صنعت فرش ماشینی عنوان مینماید. از آن چمله اضافه میکند:جدای از مشکلات مستقیمی که تحریم ها بر تولید و صادرات به وجود آورد، با مشکلاتی دیگر مواجه هستیم که آن ها هم به نوعی شرایط تولید را در کشور سخت کرده است.

به عنوان مثال نبود ارتباط با کشورهای مختلف و سخت شدن شرایط فروش نفت موجب کمبود منابع ارزی و به طبع آن نوسانات قیمت شده است. در حال حاضر تولیدکننده نمی داند که کی باید مواد اولیه خود را تامین کند.

همیشه این سوال برای فعال اقتصادی وجود دارد که در ماه های آینده قیمت دلار بازهم بالاتر می رود؟ رشد قیمت آن چقدر خواهد بود؟ این ها تنها بخشی از سوالاتی است که تولید کننده هیچ پاسخی برای آنها ندارد و عملا پیش بینی آینده بازار تقریبا غیر ممکن است.

۰۵۰۳ افزایش قیمت مواد اولیه: از آنجا که صنعت فرش وابسته به واردات است، در سالهای اخیر به دلیل مسائل بین المللی بالاخص موضوع برجام و تغییرات در سیستم تخصیص ارز و …. این صنعت دچار مشکل شده و در نتیجه قیمت مواد اولیه افزایش چشمگیری داشته است و به همین دلیل تولید برای تولید کنندگان مقرون به صرفه نیست ( حسینی، ۱۳۹۷).

۰۶۰۳ تاخیر در تخصیص ارز به ثبت سفارشهای قبلی: به علت تاخیر در تخصیص ارز به ثبت سفارشهای قبلی تعداد زیادی از ال سی ها باطل شده است. هم چنین بعضی کالاها به گمرگ رسیده ولی به علت عدم تخصیص ارز در انبارهای گمرک دپو شده و هزینه انبارداری زیادی از این بابت پرداخت میشود.

هم چنین بعضی کالاها که با یوزانس ۶ ماهه خریداری شده و به گمرک رسیده است اسنادش توسط فروشنده تحویل خریدار نمیگردد و فروشنده کالا را مدت دار فروخته در حال حاضر تقاضای تسویه حساب نقدی جهت تحویل اسناد مینماید که واحدها به علت کمبود نقدینگی توان ترخیص کالا را ندارند و این موضوع مشکلات ریسندگان را مضاعف نموده است ( حسینی، ۱۳۹۷).

۰۷۰۳ مناسبات سیاسی ایران با سایر کشورها: نیز یکی دیگر از موانع موجود بر سر راه صنعت فرش ماشینی میباشد. در این راستا صابر (۱۴۰۰) عنوان مینماید: مناسبات سیاسی در ایران با مناسبات اقتصادی ادغام شده و همین مساله موجب عقب ماندگی صنعت فرش ایران در مقابل رقبایمان شده است. کشورهایی که حتی رنگ وطرح فرش را هم به خوبی نمی شناسند بیشتر از ایران در بازارهای جهانی سهم دارند.

در همین رابطه قاسمی (۱۳۹۷) تیز در کنار سایر عوامل موثر در بروز مشکلات صنعت فرش به نقش مناسبات سیاسی نیز اشاره دارد. وی عنوان میکند: صنعت فرش ماشینی نیز همانند دیگر صنایع در کشورمان حال و روز خوشی ندارد، و در این میان، عواملی چون: نوسانات نرخ ارز، قیمت بالای مواد اولیه، کاهش صادرات، کمبود نقدینگی در بازار و روابط غیردوستانه سایر کشورها با ایران از دلایل این امر است.

بیشتر بخوانید: مهاجرت بهترین طراحان فرش ایران به ترکیه!

۰۸۰۳ مهاجرت طراحان نیز از جمله عواملی بوده است که به نوبه خود میتواند برای صنعت فرش ماشینی آسیب رسان باشد. صابر (۱۴۰۰) این موضوع را در مصاحبه خود عنوان کرده و اذعان میدارد: طرح های ایرانی طرفداران زیادی را در کشورهای مختلف دارد.

به همین دلیل بسیاری از تولیدکنندگان کشورهایی همچون هند و پاکستان و ترکیه به دنبال الگو برداری از نقشه های ایرانی هستند. متاسفانه جدیدا هم برخی از طراح های ما به کشور ترکیه مهاجرت کرده و طرح های ایرانی را در آنجا ارائه می کنند.

۰۹۰۳ مالیات بر ارزش افزوده: با بررسی های صورت پذیرفته، موضوع مالیات بر ارزش افزوده نیز به عنوان یکی از مشکلات تولید کنندگان فرش ماشینی عنوان شده است. در این رابطه شفق (۱۳۹۸) اذعان داشته است در کنار عواملی چون: نبود عرضه کافی، کمبود و گرانی مواد اولیه، افزایش قیمت ارز، اجرایی نشدن مصوبات کارگروه تسهیل و رفع موانع تولید از طرف بانک‌ها، مشکلات قوانین سخت مالیات بر ارزش ‌افزوده، به عنوان یک عامل مهم باعث شده قدرت رقابت با فرش خارجی از تولیدکننده داخـلی گرفته شود و شرکت‌های تولیدی با مشکلات زیادی مواجه شوند.

(قمری، ۱۴۰۰) نیز در کنار عواملی چون: وجود قوانین دست و پاگیر، وجود دلالان و واسطه های فرش، کاهش رقابت پذیری، و وجود واردات بی رویه، موضوع مالیات بر ارزش افزوده را نیز از مشکلات دیگری میداند که وضعیت را برای تولیدکنندگان دشوارتر کرده است.

۰۴ راهکارهای پیشنهادی تولیدکنندگان فرش ماشینی برای برون رفت از مشکلات

با توجه به بررسی و مطالعات صورت پذیرفته در خصوص مشکلات موجود در صنعت فرش ماشینی ایران، راه کارهایی از سوی تولید کنندگان و سایر دست اندر کاران این حرفه ارائه شده است که در ذیل به مهمترین آنها اشاره میشود.

اصلاح نرخ پایه صادراتی فرش ماشینی

آنچه که قابل مشاهده است این که، قیمت پایه صادراتی فرش ماشینی بالا است، که این خود مانعی برای صادرات است. این قیمت صادراتی باید اصلاح شود و قیمت‌های پایه باید منعکس کننده قیمتهای جهانی باشد. راه حل این مسئله این است که اتحادیه صادرکنندگان فرش قیمت‌های جهانی تعریف و اعلام کند.

تدوین برنامه هایی برای گسترش بازارهای جهانی صنعت فرش ایران

بخش زیادی از صادرات فرش ماشینی به دو کشور عراق و افغانستان است که بازگشت ارزی ندارد. این معاملات به شکل ریالی است و نه ارزی، تولیدکننده در مقابل، ریال دریافت می‌کند و طبیعتاً نمی‌تواند تعهد ارزی بدهد، دولت باید راهکاری برای این موضوع بگذارد.

تامین ارز مورد نیاز واحدهای تولیدی
تامین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی
افزایش سقف تسهیلات سرمایه در گردش واحدهای تولیدی
معافیت واحدهای تولیدی از پرداخت ارزش افزوده
تعیین زمان سه سال برای بازپرداخت تسهیلات سرمایه در گردش
فراهم کردن شرایط تقسیط تعهدات و بخشش جرایم مالیاتی
ساماندهی وضعیت عرضه و تقاضای مواد اولیه در بورس کالا
اجرایی شدن مصوبات دولت و تسهیل روند موانع تولید
افزایش رایزنی ها اقتصادی در کشورهای هدف صادراتی
ایجاد وحدت رویه بین دستگاه های مسئول جهت هم افزایی اقدامات و برنامه های اتخاد شده جهت حمایت از تولید
همکاری بانک مرکزی و گمرک کشور برای ترخیص مواد اولیه ( قاسمی، ۱۳۹۷).

در همین زمینه محرابی (۱۳۹۶) اذعان داشته است: تمامی واحدهای صنعت فرش ماشینی به خصوص واحدهای بزرگ باید با هدف افزایش صادرات این صنعت به سمت فعالیت های خلاقانه هدایت شوند و در این راه از دانش آموختگان نخبه دانشگاهی بهره گرفته شود.

وی ادامه داد: برای توسعه صادرات فرش ماشینی، بخش خصوصی باید منافع خودش را در راستای منافع ملی ببیند و دولت نیز حمایت واقعی از تولیدگنندگان و بخش خصوصی داشته باشد تا با همدلی، یکپارچگی و وفاق بین بخش های خصوصی و دولتی این صنعت به جایگاه اصلی اش برسد.

۰۵ بحث و نتیجه گیری

این مطالعه به منظور بررسی مشکلات موجود صنعت فرش ماشینی در ایران صورت پذیرفته است. در این پژوهش که به شیوه مروری و به شکل نظام مند صورت پذیرفته، در ابتدا مجموعه ایی از مشکلات صنعت فرش ماشینی از دیدگاه تولید کنندکان عنوان شده و سپس راه کارهای پیشنهادی برای برون رفت از مشکلات موجود مطرح گردیده است.

با بررسی مطالعات انجام شده به نظر میرسد که عمده ترین مشکلات موجود در صنعت فرش ماشینی به حوزه صادرات این محصول مرتبط میباشد که در این راستا عواملی چون: وابستگی تولید به مواد اولیه وارداتی، نوسانات قیمت ارز و افزایش شدید قیمت مواد اولیه فرش ماشینی، مشکلات ترخیص کالاها، مشکلات ساختار حمل و نقل کشوری، کمبود مواد اولیه، نقش بسیار موثری را ایفاء میکنند.

علیرغم این که مشکلات حوزه صادرات فرش ماشینی از مهمترین مشکلات این صنعت به شمار میرود، در عین حال نباید نقش عوامل مشکل ساز دیگری چون: واسطه گری و افزایش قیمت مواد اولیه تولید داخل، نرخ تورم تولید کننده، تحریم های اقتصادی و نقش آن در صنعت فرش، افزایش قیمت مواد اولیه، تاخیر در تخصیص ارز به ثبت سفارشهای قبلی، مناسبات سیاسی ایران با سایر کشورها، مهاجرت طراحان، مالیات بر ارزش افزوده، را نادیده انگاشت و تدابیر و راه کارهای لازم را باید اتخاذ نمود.

راهکارهایی که میتواند در زمینه همکاری موثر مراکز علمی و دانشگاهی و با بهره گرفتن از نخبگان دانشگاهی جهت خودکفایی در زمینه مواد اولیه و هم چنین هدایت خلاقانه کارخانجات تولیدی فرش ماشینی با هدف افزایش صادرات صورت پذیرد و در این خصوص نقش قطعی و انکار ناپذیر دولت و عوامل حکومتی از صنعتگران فرش ماشینی نباید از نظر دور داشت. دولتمردانی که میتوانند با بکار گیری راه کارهای تسهیل گرانه از سوی تولید کنندگان و کارگروه های تخصصی فرش ماشینی، این صنعت را رونقی دوباره بخشیده و جایگاه به نام فرش ایرانی را در سراسر جهان زنده نگاه دارند.

۰۶ پیشنهادات

با توجه به مطالعه صورت گرفته پیشنهاد میشود: که مسئولین دولتی با بهره گیری از نخبگان دانشگاهی و سایر مراکز علمی در زمینه خودکفایی به کمک صنعت فرش ماشینی شتافته و با توجه به نیاز این صنعت پژوهش ها و پایان نامه هایی را که در این مسیر قرار دارند را مورد حمایت قرار دهند و با اعطای امتیازت ویژه به سوی گام های دانش بنیان در زمینه خودکفایی مواد اولیه گام موثری برداشته شود.

فهرست منابع

حائری، علیرضا. (۱۳۹۸). صنعت فرش ماشینی در ایران. مشکلات، فرصتها و آمارها. درج شده در وب سایت رسمی تک فرش. قابل دسترسی در:https://takfarsh.com . ( تاریخ بازدید: ۱۲/۰۳/۱۴۰۱).
حسینی، فاطمه. (۱۳۹۷). موانع و مشکلات تولید کنندگان صنعت فرش ماشینی کشور. خبرگزاری صدا و سیما. قابل دسترسی در: https://www.iribnews.ir/fa/news. کد خبر: ۲۲۱۴۳۹۴ تاریخ انتشار : ۱۳ شهریور ۱۳۹۷.
ساداتی نژاد، سید جواد. (۱۳۹۸). رفع مشکلات صنعت فرش ماشینی، تقویت تولید صادرات محور. خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا). قابل دسترسی در: https://www.irna.ir/news. کد خبر: ۸۳۵۲۹۵۵۸
سجادی، سید جواد. (۱۳۹۹). مشکلات صنعت فرش ماشینی. شرکت تعاونی تولید کنندگان فرش ماشینی آران و بیدگل. خروج بی رویه ارز با واردات مواد اولیه. قابل دسترسی در: http://mc-mc.ir. تاربخ انتشار: ۱۴ بهمن ۱۳۹۹.

شادان پور، مهدی. (۱۳۹۹). بازار کاذب و معمای حل نشده رشد قیمت فرش ماشینی. قابل دسترسی در: https://www.tahlilbazaar.com. تاریخ انتشار خبر: ۱۲ بهمن ۱۳۹۹، کد خبر: ۷۰٬۴۵۳
شفق، مجید. (۱۳۹۸). لزوم حل مشکلات فرش بافان. خبرگزاری فارس. قابل دسترسی در: https://www.farsnews.ir/. تاریخ انتشار ۲۸ خبر مهر ۱۳۹۸، ( تاریخ بازدید از وب سایت ۱۲ خرداد۱۴۰۱).
صابر، جواد. (۱۴۰۰). دولت فقط جلوی نوسانات ارز را بگیرد. قابل بررسی در وب سایت تحلیل بازار به آدرس:
https://www.tahlilbazaar.com/news . 14 اذر ۱۴۰۰، کد خبر: ۱۲۱٬۳۵۵

قاسمی، بهنام. (۱۳۹۷). نگاهی اجمالی به مشکلات صنعت فرش ماشینی کشور در توسعه بازار صادرات با توجه به نوسانات ارز. مجله نساجی کهن. شماره بهمن ماه ۱۳۹۷. قابل دسترسی در: https://kohanjournal.com/.
قدرتی پور، دریا. (۱۳۹۹). سایه مشکلات بر سر صادرات فرش ماشینی اصفهان، رقبای خارجی گوی سبقت را ربودند. قابل دسترسی در: https://www.tahlilbazaar.com. تاریخ انتشار خبر: ۱۲ بهمن ۱۳۹۹، کد خبر: ۷۰٬۴۵۳
قمری، احسان. (۱۴۰۰). صادرات فرش ماشینی کمتر از دویست میلیون دلار است.خبرگزاری ایلنا. قابل دسترسی در: https://www.ilna.news. کد خبر: ۱۱۶۸۹۰۵.
محرابی، افسانه. ( ۱۳۹۶). فرش ماشینی رتبه پنجم صادرات ایران را دارد. ارائه شده در پنجمین همایش ملی صنعت فرش ماشینی ایران اسفند ۱۳۹۶ در دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان. قابل دسترسی در: . ) https://firoozehcarpet.ir تاریخ بازدید: ۱۲ خرداد ۱۴۰۱).
مرتضایی قهرودی، علی اکبر. ( ۱۳۹۸). رفع مشکلات صنعت فرش ماشینی، تقویت تولید صادرات محور. خبرگزاری ایرنا https://www.irna.ir/news.. کد خبر ۸۳۵۲۹۵۵۸
مفیدی بیدگلی، عبدالرحیم. (۱۳۹۹). مشکلات صنعت فرش ماشینی. شرکت تعاونی تولید کنندگان فرش ماشینی آران و بیدگل. قابل دسترسی در: http://mc-mc.ir. تاربخ انتشار: ۱۴ بهمن ۱۳۹۹.
مهتدی، عباس. (۱۳۹۹). بازار کاذب و معمای حل نشده رشد قیمت فرش ماشینی. قابل دسترسی در: https://www.tahlilbazaar.com. تاریخ انتشار خبر: ۱۲ بهمن ۱۳۹۹، کد خبر: ۷۰٬۴۵۳.
میرزا امینی، سید محمد مهدی و صدیقی ارفعی، فریبرز. (۱۳۹۰). عوامل موثر بر فروش فرش ماشینی و دست باف در ایران. دو فصلنامه علمی گلجام. دوره ۷ شماره ۲۰، صص: ۳۸-۲۹.