هزار سال قدمت و سابقه در تار و پود فرشهای ترکمن و دستباف گلستان

استان گلستان از دیرباز مهد تولید فرشهای دستباف از جمله فرش ترکمن بوده است، اما در سالهای اخیر به دلایلی، این هنر ارزشمند در معرض فراموشی قرار گرفته است.تار و پود فرشهای ترکمن و دستباف استان را ۱۵۰ هزار بافنده گره می زنند که اغلب زنان و دختران جوانی هستند که از کودکی، یکی زیر دو تا رو، لالایی دلنواز مادران آنها بوده و امروز هنر آنها شهره جهان شده و بازارهای دنیا، سالانه خریدار ۲۰ هزار مترمربع از دست بافته های آنان است.بافندگان گلستانی در قالب ۹ شرکت تعاونی و در ۵۳ کارگاه صنعتی هنری آمیخته ای از عشق و دلدادگی خلق می کنند.

فرش دستباف و ترکمن در استان گلستان بیش از شش هزار سال سابقه دارد و در طول این سالها بیش از ۸۱۱ طرح و نماد روی آنها بافته شده است و راز این نمادها که هر کدام براساس باور و اعتقادی هستند، شناسایی شده است.
آئینه گل، ماری گل، قابسه گل، درناق گل، ارسای گل، جوال گل و… از جمله نقوش فرشهای ترکمن استان گلستان است.

* دارهای زمینی و کمر درد قالی بافان
بی بی زلیخا مسعودی که اهل روستای داز شهرستان کلاله است، می گوید: از کودکی قالی می بافم و چون در روستا زندگی می کنم، هنوز جایی برای قالی بافی نداریم و جای ما در خانه تنگ است. اگر جایی باشد که صبح برویم و شب برگردیم بسیار خوب است.
وی که برای جهاد کشاورزی شهرستان و به صورت تجاری کار می کند، می افزاید: دستمزدهایی که می گیریم پایین است، اگر این دستمزدها بیشتر شود، انگیزه ما برای کار بیشتر می شود.
مسعودی از قیمت فرشی که از وی می خرند رضایت دارد و تنها از بیمه نبودن گله مند است و تقاضا می کند که بیمه خدمات درمانی آنها هر چه زودتر درست شود.

اوغل گل قره باشی، بافنده دیگری که ۳۰ سال است فرش می بافد نیز می گوید: در زمانهای قدیم برق نداشتیم و با چراغ و فانوس فرش می بافتیم که خیلی برای ما سخت بود، اما حالا شرایط برایمان راحتر شده است.
وی از اینکه دارهای قالی اش زمینی و ساده است، ناراحت است و می گوید: اگر دارهای عمودی برای ما تهیه کنند، خیلی بهتر است و دیگر کمر درد نخواهیم داشت.

قره باشی از اینکه جهاد کشاورزی برای آنها کلاس قالی بافی گذاشته، تشکر می کند و می افزاید: باید با این آموزشها، وضع بافندگی ها خیلی بهتر از قبل شده است.
دختر بافنده ای از روستاهای شهرستان آق قلا نیز اظهار می دارد: دستمزدهای ما خیلی پایین است و در حال حاضر روزی ۳۰ هزار ریال دریافت می کنیم، که اگر بیشتر شود خیلی به ما کمک می شود.
وی نیز از اینکه بیمه نیست اظهار ناراحتی می کند.

قاسمی یکی دیگر از زنانی است که در علی آباد مشغول بافتن فرش است، مهمترین مشکلات کار خود را تهیه مواد اولیه، نبود حمایت و بیمه بیان می کند و می گوید: چون فرشهای ابریشمی می بافم، در موقع فروش آنها با مشکلات زیادی رو به رو می شوم.
عادلی، مدرس فرش در دانشگاه علمی کاربردی استان و مدیرعامل شرکت تعاونی گل نگار ترکمن، عمده مشکل را تهیه مواد اولیه عنوان کرده و می افزاید: باید از استانهای دیگر مواد اولیه را تأمین کنیم، در استان کارگاه ریسندگی بزرگ نیست که نیاز استان را مرتفع کند.
وی می گوید: اغلب بافندگان این شهرستان به دلیل سنتی بودن، علاقه ای به کار متمرکز ندارند و کارگاه های خانگی نیز دردسرها و مشکلات خود را دارد و این باعث می شود که کیفیت بافت پایین بیاید، در حالی که اگر کار در کارگاه متمرکز بافته شود، نظارت بیشتر خواهد بود و کار بهتری ارایه می شود.
به گفته وی، لطف و کمک مسؤولان باید به تولید کنندگان فرش دستباف استان بیشتر شود و از آنها حمایت کنند تا علاقه مندان بتوانند کارگاه های متمرکز را دایر و بافندگان زیادی را جذب کنند.

* نقشهای تکراری فرش دستباف
یک طراح فرش که ۱۱ سال در این کار فعالیت می کند، می گوید: مشکل تولید فرش باعث رکود طراحی شده است و اکنون نقشهای فرش دستباف تکراری هستند و فقط در رنگ بندیها تغییر مشاهده می شود و چون قیمت نقشه های اصیل و نو گران است، بافنده ها، نقشهای تکراری مانند نائین را می زنند.

حسن تازیکی می افزاید: به خاطر هزینه بالای فرش دستباف، تمام طرحهای اصیل بر روی فرشهای ماشینی رفته و اگر مسؤولان جلوی این مسأله را بگیرند، کار بزرگی انجام می شود.
مدرس آموزشکده کوثر در شهرستان گنبدکاووس نیز می گوید: مهمترین مسأله که کرامت بافندگان و بهداشت آنها را به دنبال دارد، تغییر دارهای افقی آنها به عمودی است.به گفته علی نظیف، این کار با یک برنامه یک ساله، آموزش و بیان مزایای دار عمودی برای بافندگان، رفع خواهد شد.

* تشکیل کمیته فرش در استان
نماینده بافندگان استان گلستان می گوید: هم اکنون قالی بافان به خاطر برخی مشکلات به کارهایی مانند کشاورزی روی آورده اند.
قربان تاج پوری می افزاید: بافندگان فرش استان، نخ چله را باید از استانهای دیگر تهیه کنند و پشم خام را با توجه به شغل دامداری در استان باید ۱۰ برابر قیمت خریداری کنند و این مسأله با تأسیس کارخانه ریسندگی در استان برطرف می شود.به گفته وی، همچنین به دلیل نبود فعالیت واحد رنگرزی ثابت و فعال در استان بافندگان مجبورند به مواد نامرغوب استان اکتفا کنند و چون هیچ فروشگاه فرشی که طرح فرش را ارایه کند در استان وجود ندارد، بافنده باید طرح فرش را از کسی قرض کند و ببافد.   پوری اظهار می دارد: هم اکنون با تشکیل کمیته فرش در استان امید است که مشکلات فرش دستباف استان بررسی و حل شود.
رئیس سازمان بازرگانی گلستان نیز می گوید: گسیختگی بین نظامهای تولیدی فرش دستباف و بازارهای مصرف مشتریان و وجود نگاه سنتی در بین تولید کنندگان سبب رکود هنر صنعت فرش در استان شده است.
نادعلی کهنسال می افزاید: با توجه به تدوین برنامه جامع تولید فرش در استان در نظر است برای تقویت رویکرد علمی و رشد و اعتلای هنر، صنعت فرش دستباف استان گام برداریم و در این راه حمایتها و هدایتهای دست اندرکاران و پیشکسوتان این امر را ارج می نهیم.
به گفته وی، به منظور جلوگیری از رکود فعالیت فرش بافان و ارایه خدمات مربوط به آنها، اداره فرش بازرگانی استان زیر نظر مدیریت برنامه ریزی و توسعه منابع انسانی سازمان بازرگانی شکل گرفته است.

وی تصریح می کند: تاکنون این اداره توانسته هفت هزار و ۶۴۴ مورد کارت شناسایی فرش را صادر و دو هزار و ۱۶۶ نفر از قالی بافان خانگی را برای استفاده از مزایای بیمه تأمین اجتماعی معرفی کرده است.به گفته کهنسال، صدور ۲۷۹ مورد جواز تأسیس کارگاه های متمرکز قالی بافی، برگزاری ۶۸ دوره آموزش به بافی با شرکت سه هزار و ۱۰ نفر از قالی بافان از دیگر اقدامهای انجام شده برای توسعه قالی بافی در استان بوده است.
وی اعطای یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون ریال تسهیلات به مجتمعهای بزرگ قالی بافی بیش از ۱۰ میلیارد ریال در قالب ۸۰۰ مورد به احداث واحدهای قالی بافی خانگی یک میلیارد و ۸۵۰ میلیون ریال به بیش از ۳۰ فارغ التحصیل فرش و ۶۵۰ میلیون ریال به بیش از پنج مورد واحدهای رنگرزی، کارگاه های طرح، نقشه و قالیشویی را از دیگر اقدامات برشمرد.
کهنسال اظهار می دارد: برای تثبیت و افزایش سهم صادرات فرش دستباف در استان برگزاری نمایشگاه ها و جشنواره های فرش دستباف، انجام تبلیغات مناسب در بازارهای هدف، پرداخت یارانه، جوایز و مشوقهای صادراتی به صادر کنندگان فرش و معرفی فرش اصیل منطقه و تولیدات استان از طریق وسایل ارتباط جمعی در دست انجام است.

* از دارهای عمودی استقبال نکردند
رئیس اتحادیه فرش دستباف استان گلستان نیز می گوید: کار بیمه بازنشستگی و از کارافتادگی بافندگان استان انجام شده و مرحله دوم آن که خدمات درمانی است در حال انجام است.
ابوالفضل ابطحی با بیان اینکه تعهدپذیری بافنده های استان ضعیف است، می افزاید: بافنده ها با فکر و عقیده خود کار می کنند و زمان مقرر برای تحویل کار را رعایت نمی کنند.
به گفته وی، قیمت بافت قالی از یک قیمت جهانی تبعیت می کند و نمی توانیم آن را به هر قیمتی بفروشیم.
ابطحی تصریح می کند: در سالهای گذشته دارهای عمودی را برای بافندگان دایر کردیم، اما هیچ کس از آنها استفاده نکرد.وی می افزاید: هم اکنون در سطح استان دوره های آموزشی به بافی در حال اجراست تا سطح علمی آنها ارتقا یابد، اما متأسفانه به خاطر اینکه فرش زود بالا بیاید به این مسأله توجه نمی شود.
ابطحی، الیاف پشمهای استان را کوتاه و عاری از کیفیت لازم می داند و می گوید: این مسأله مشکلات زیادی را برای بافت فرش در استان به وجود آورده است.
وی می افزاید: در سالهای قبل کارخانه ریسندگی در استان فعال بوده، اما به دلیل اینکه توجیه اقتصادی نداشته، جمع شده است. به گفته وی در حال حاضر صادرات فرش استان نیز متأثر از تحولات اقتصادی دنیا شده، اما اگر بر روی کیفیت فرشها کار شده و سفارش پذیری رعایت شود، این مسأله رونق می یابد.

* ضرورت ایجاد موزه و نمایشگاه دایمی در استان
معاون برنامه ریزی استاندار گلستان نیز می گوید: افزایش سطح منزلت شغلی، زندگی و بهبود معیشت فعالان صنعت هنر فرش باید مورد توجه متولیان امر قرار گیرد.
عباس نیاوند می افزاید: این امر باید از طریق اعطای تسهیلات از محل اعتبارات کمکهای فنی و اعتباری ابلاغی مرکز ملی فرش صورت گیرد.
وی خاطرنشان می کند: دستگاه های اجرایی استان باید تلاش کنند که نمایشگاه ها و فروشگاه های دایمی فرش را به عنوان موزه و مجموعه ارزشمند در استان ایجاد کنند تا گردشگران از آن دیدن کنند.

وی با اشاره به یارانه و مشوق های صادراتی به این بخش می گوید: اگر تعاونی هایی تشکیل شوند که مواد اولیه بافندگان را فراهم و تعدادی از تولید کنندگان را ساماندهی کنند، آمادگی ارایه تسهیلات در استان وجود دارد.
نیاوند یادآور می شود که تولیدات فرش در این استان دارای مزیتها و نقاط قوتی است که باید مدنظر قرار گیرد.
به گفته این مقام مسؤول: بهره گیری از طرحهای جذاب و مردم پسند فعال کردن اتحادیه ها و مجتمع های بزرگ فرش برای سرمایه گذاری این هنر صنعت در گلستان از ضروریات فرش این استان است.‏

روزنامه قدس