واکاوی دلایل افزایش واردات فرش به ایران

در این میان کارشناسان و صاحب‌نظران این عرصه نیز معتقدند به جای بازارگرمی برای ورود فرش بهتر است موانعی نظیر عدم پرداخت جوایز صادراتی و نبود تسهیلات بانکی از پیش‌روی تولیدکنندگان برداشته شود تا با کاهش تولید و افزایش تعداد بیکاران، اقتصاد ملی دچار بحران نشود.

محمدرضا عابد، مشاور مرکز ملی فرش، با اشاره به واردات بی‌رویه فرش به کشور می‌گوید: «واردات در این بخش همانند ورود بی‌رویه هر محصول دیگری اولین ضربه را به تولید داخلی می‌زند، اما برخی افراد منافع خود را در این مساله می‌بینند و حتی ممکن است برخی از تولیدکنندگان نیز همین روند را دنبال کنند.» در سالی که رهبر معظم انقلاب واردات کالاهایی که مشابه داخلی دارند را حرام اعلام کردند، فقط واردات فرش و صنایع‌دستی ۴۰۵ درصد افزایش داشته است. به نظرتان راه مبارزه با این وضع اسفناک تجارت خارجی که در حال ویران کردن اقتصاد ایران است، چیست؟ واقعا چرا در همه عرصه‌ها واردات را از حد گذرانده‌ایم، آن هم در زمینه فرش که قطعا نیازی به واردات نداشته و خودمان در تولید آن شهره هستیم؟ به اعتقاد بنده، واردات و صادرات فرش در کشور ما پایاپای است؛ یعنی هم صادرات فرش ماشینی‌مان خوب است و هم برخی کشورها تلاش می‌کنند فرش ماشینی خود را براساس روند تبادلات تجاری به کشور ما صادر کنند.

اما به هر حال این را هم قبول دارم که واردات به تولید داخلی ضربه می‌زند و از طرف دیگر فرهنگ استفاده از تولیدات داخلی، بیشتر باید مورد توجه باشد تا مردم با عرق ملی به استفاده از تولیدات کشور خود روی بیاورند. در این زمینه ضرورت دارد دست‌اندرکاران فرش ماشینی بیشتر به تبلیغ محصولات خود بپردازند.

البته نمایندگی‌های گسترده‌ای برای عرضه در سراسر کشور وجود دارد، ولی نباید فراموش کنیم که برخی افراد منافع خود را در واردات می‌بینند و حتی ممکن است برخی تولیدکنندگان هم به واردات اقدام کنند، زیرا مواد اولیه اغلب فرش‌های ماشینی که وارد کشور می‌شوند، از الیاف طبیعی است، در حالی که در کشور ما صددرصد تولیدات با الیاف مصنوعی است و از این جهت فرش‌های ماشینی که در سایر کشورها تولید می‌شود، به علت طبیعی بودن الیاف و مجهز بودن به امکانات و ماشین‌آلات پیشرفته بیشتر مورد توجه مصرف‌کننده قرار دارند، لذا مصرف‌کنندگان ایرانی از فرش‌هایی که با الیاف طبیعی باشند، بیشتر استقبال می‌کنند و این شاید یکی از دلایل افزایش واردات این فرش‌ها به کشور است.

هرچند در اینجا باید به این مساله تاکید کرد که ما نمی‌دانیم چقدر فرش وارداتی در کشور ما مصرف می‌شود که حالا مطابق آماری که ارائه دادید، واردات آن ۴۰۵ درصد افزایش داشته است.

ضمن اینکه بنده نمی‌دانم این آمار چقدر درست یا دقیق است و جای تامل دارد، ولی آنچه مسلم است اینکه ما در کشورمان تولیدات زیاد و کارخانه‌های متعددی داریم و اگر این آماری که ارائه‌شده درست باشد، طبیعتا نباید این حجم از واردات صورت بگیرد. هرچند که در زمینه فرش دستباف تعرفه‌های خوبی برای جلوگیری از واردات آنها وضع شده است.

به نظرم برای حمایت از فرش ماشینی دولت باید تعرفه واردات را افزایش بدهد تا حداقل جلوی واردات بی‌رویه گرفته شود یا حداقل در حجم بالایی وارد نشود.

در حال حاضر وضعیت تولید و صادرات فرش دستباف در کشور چگونه است؟ فرش دستباف هم مشکلات خاص خودش را دارد. باتوجه به اینکه قیمت تمام‌شده فرش دستباف در مقایسه با زیراندازهای دیگر بالاست، تنها طبقه متوسط به بالا خریدار این محصول هستند. همچنین به علت کاهش قدرت خرید مردم و عدم تنوعی که نسبت به فرش دستباف و ماشینی وجود دارد، دارای مشکلاتی در بازارهای داخلی و خارجی هستیم، به‌خصوص اینکه فرهنگ استفاده از فرش دستباف در میان سایر کشورهای جهان وجود ندارد و در این بین مساله رکودهای جهانی و تنش‌های سیاسی که میان کشورهای مختلف با ایران وجود دارد، دست به دست هم داده تا صادرات فرش ماشینی رونق خاص خودش را نداشته باشد، البته بعد از برجام صادرات ما به بازار آمریکا رونق خوبی داشته و این صادرات بخش عمده‌ای از کمبود بازارهای اروپایی را پوشانده است، ولی به هر حال این صنعت دارای زمینه‌های زیادی در سایر کشورهاست و ضرورت دارد ما حضور فعال‌تری در بازارهای جهانی داشته باشیم و بتوانیم تبلیغات و فرهنگ استفاده از فرش دستباف را در میان سایر کشورها توسعه دهیم تا در عرصه صادرات موفق‌تر عمل کنیم. به نظرتان در شرایط فعلی به چه میزان از تولیدکنندگان فرش دستباف حمایت می‌شود؟ به هر حال دولت در جایگاه‌های مختلف تسهیلاتی برای این بخش قائل می‌شود که این تسهیلات باتوجه به شرایط اقتصادی کشور توانسته به بخشی از تولیدکنندگان در مناطق محروم کمک کند، اما دریافت این تسهیلات از طرف دولت چون برای کارآفرینی پرداخت می‌شود و بافنده شخصا نمی‌تواند این تسهیلات را دریافت کند، دارای مشکلات عمده‌ای است. در حقیقت شرکت‌های پشتیبان و تعاونی‌ها در این زمینه نقش ناظر را پیدا کرده‌اند و در عمل نمی‌توانند از این تسهیلات استفاده کنند.

البته قرار است آیین‌نامه‌ای در هیات وزیران تصویب شود که بتوانند این تسهیلات را به شرکت‌های پشتیبان همچون تعاونی‌ها پرداخت کنند تا این مجموعه‌ها مواد اولیه را در اختیار بافندگان قرار دهند یا بحث کمبود اعتبار برای بیمه بافندگان از این طریق جبران شود، چراکه این موضوع از جمله مشکلاتی است که سال‌های سال مطرح بوده است.

امیدوارم امسال در بودجه ۱۳۹۷، مجلس شورای اسلامی در این زمینه کمک کند تا سهم قابل‌توجهی از این بودجه را پرداخت کنند و بافندگان ایرانی هم که از اقشار محروم جامعه هستند، بتوانند از این بیمه استفاده کنند. نحوه حمایت دولت یازدهم و دوازدهم از بافندگان چگونه بوده است؟ به نظر شما این رویه چه تاثیری بر افزایش واردات فرش به ایران داشته است؟ به هر حال در این زمینه حمایت‌های دولت وجود داشته و تسهیلات متعددی را از طریق صندوق کارآفرینی امید و بانک‌ها برای این صنعت قائل شده‌اند، ولی همه اینها درنهایت به علت مشکلات اداری که وجود دارد، به کمبود بودجه برخورد می‌کند.

ضمن اینکه این را هم باید در نظر داشت که منابع بانک‌ها محدود است و صندوق کارآفرینی امید نیز به همین صورت با کمبود بودجه و منابع مواجه است. از طرف دیگر مقررات دست و پاگیری وجود دارد که باعث شده بافندگان و واحدهای تولیدی از این تسهیلات استفاده نکنند.

البته در بخش‌های محروم این تسهیلات در اختیار بافندگان و تعاونی‌ها قرار داده می‌شود و اگرچه طی چهار سال گذشته از طریق مرکز ملی فرش اعتباراتی اخذ شده، ولی نمی‌توان گفت در این زمینه کمک صد درصدی انجام شده یا به تولید کمک شده است، اما به هر حال ما پیشرفت خوبی را در دولت یازدهم دیدیم و امیدواریم در چهار سال آینده نیز همین روند ادامه داشته باشد.

با توجه به روند موجود، کارشناسان از تعطیلی صنعت فرش ماشینی کشور تا ۱۰ سال آینده خبر می‌دهند. اما دولت باز هم تمام تلاش خود را می‌کند تا واردات این کالا صورت گیرد و هیچ منعی برای افزایش واردات این کالا به کشور در نظر نگرفته است. تحلیل شما در این زمینه چیست؟ من معتقدم دولت در این زمینه نقشی ندارد، به‌عنوان مثال بخش‌های خصوصی در کشوری مانند چین کاری کرده‌اند که این کشور تولیدکننده عمده فرش ماشینی شده و تولید و حتی مصرف فرش دستباف را کاهش داده است. در مقابل دولت ترکیه هم تولید فرش ماشینی را توسعه داده و از این جهت همه کشورها می‌خواهند بازاری برای عرضه محصول خود پیدا کنند. بخش خصوصی ما هم باتوجه به اینکه تقاضا وجود دارد، فرش ماشینی را به کشور وارد می‌کند، بنابراین دولت در این عرصه هیچ نقشی ندارد و فقط می‌تواند با کم و زیاد کردن تعرفه جلوی واردات گسترده را بگیرد، اما مساله‌ای که وجود دارد این است که ما می‌گوییم باید به سازمان تجارت جهانی بپیوندیم.

وقتی این اقدام را انجام دادیم و به‌عنوان عضو ناظر پذیرفته شدیم، دیگر نمی‌توانیم هر روز محدودیت تعرفه‌ای ایجاد کنیم، زیرا این امر برای کشورمان معضل به وجود می‌آورد و نمی‌توانیم به سازمان تجارت جهانی بپیوندیم. ضمن اینکه در این صورت دولت هم نمی‌تواند به راحتی تعرفه‌ها را کاهش دهد. اما به هرحال واردات بی‌رویه، قدرت رقابت را از تولیدکننده ما گرفته است و این وضعیت روزبه‌روز وخیم‌تر می‌شود که افزایش آمار واردات فرش ماشینی به کشور نشان‌دهنده این موضوع است.

شما با این وضعیت آینده صنعت فرش ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ اگر وضعیت اقتصادی مطلوب باشد، بازار فرش ایران نیز رونق پیدا می‌کند، در غیر این صورت اگر بخواهیم فقط به بازار داخلی بسنده کنیم، فرش دستباف نمی‌تواند موجب پیشرفت و توسعه ما شود، لذا باید با افزایش تبادلات تجاری، فرش دستباف خود را در بازارهای جهانی عرضه کنیم.

البته دولت دهم برای حضور در بازارهای جهانی تسهیلاتی را برای تبلیغات اختصاص داد که مشکل تحریم‌ها و انتقال وجه باعث شد نتوانیم در این مسیر پیش برویم، اما در حال حاضر راهکارهایی در این زمینه پیدا شده که امیدواریم در آینده این روند تبلیغات در کشورهای اروپایی انجام بگیرد و تداوم آن را در سایر کشورها شاهد باشیم تا فرهنگ استفاده از فرش ایرانی توسعه یابد.

از سوی دیگر نباید فراموش کنیم که کمک دولت در این حوزه بسیار موثر است. نعمت‌زاده به‌عنوان وزیر سابق صنعت، معدن و تجارت کوشش‌هایی در این زمینه انجام داد و مرکز ملی فرش توافقنامه‌ای را با اتحادیه واردکنندگان فرش در اروپا منعقد کرد، ولی به خاطر نقل‌وانتقالات مالی در شرایط قبل از برجام، این مساله امکان‌پذیر نبود و در حال حاضر هم دارای مقررات مالی است که امیدواریم این موانع سریع‌تر برطرف شود و ما بتوانیم تبلیغات مناسبی را انجام داده و صادرات‌مان را توسعه دهیم.

باید به این نکته هم اشاره کنم که بحث جوایز صادراتی هم بسیار موثر است و می‌تواند به ما کمک کند تا به لحاظ قیمتی با کشورهای دیگر رقابت کنیم.

به‌عنوان سوال پایانی می‌خواستم نظرتان را درباره تبعات و آثار زیان بار واردات فرش به ایران بدانم؟ مسلما واردات بی‌رویه فرش مثل هر کالای دیگری می‌تواند به تولید ملی ما و تولیدکنندگان ضربه بزند. این نکته‌ای است که باید مورد توجه قرار گرفته و به آن دقت کنیم تا واردات به‌صورت کنترل‌شده انجام گرفته و به صورت بی‌رویه گسترش پیدا نکند.