پوست اندازی فروش داخلی فرش ماشینی در ایران

فرش ماشینی یکی از کالاهای جدایی ناپذیر منازل مسکونی در ایران می باشد که کارکردها مختلفی دارد. بجز درصد کمی از اقشار مختلف جامعه که از فرش دستباف استفاده می کنند و بخشی از متمولین باقدرت خرید بسیار بالاهستند و یا برخی روستائیان که از دستبافته های خود بهره مند هستند، اکثریت جامعه ایرانی فرش ماشینی را عمدتا به دلیل عدم توانایی خرید فرش دستباف ترجیح داده، منازل خود را با آن مفروش می کنند. البته تنوع در رنگ و طرح و اندازه فرش ماشینی در سالهای اخیر که به مدد همت سرمایه گذاران بخش خصوصی، دست اندرکاران کارخانجات تولید فرش ماشینی و طراحان فرش رخ داده است نیز در اسشتیاق جامعه به خرید فرش ماشینی تاثیر بسزایی داشته است. این تنوع و به روز شدن مستمر، بسیاری از خانواده های ایرانی را مجاب می کند تا زودتر از آنچه در ذهن خود ترسیم کرده اند به تعویض (یا اصطلاحا نو کردن) فرش های ماشینی خود اقدام نمایند. تا چند سال اخیر فرش ماشینی بدلیل قرابت با فرش دستباف و متاثر از شیوه ی استفاده از آن، گاه تا ۲۵ و یا ۳۰ سال میهمان خانه های ایرانی بوده است اما بنظر می رسد این مدت زمان، به ۱۰ سال و حتی کمتر از آن کاهش یافته است. اگر چه قدرت خرید مردم نیز در روند جایگزین کردن فرش های ماشینی نو بجای فرش های مورد استفاده در منازل نقش مهمی دارد لیکن بنظر می رسد اشتیاق در تغییر دکور و زینت دادن منازل با طرح، رنگ و نقشه های جدید فرش ماشینی بر قدرت خرید مصرف کنندگان غلبه ی انکار ناپذیری داشته باشد.

آمارها نشان می دهد که از ۸۵ میلیون متر مربع تولید سالانه فرش ماشینی ایران، نزدیک به ۷۰ درصد آن که رقمی در حدود ۶۰ میلیون مترمربع است، در بازار داخل به فروش می رسد. با این حساب می توان سرانه ی مصرف فرش ماشینی هر ایرانی را رقمی در حدود ۷۵/۰ مترمربع دانست. این عدد در مقایسه با سرانه ی مصرف ۵ سال پیش ایران که رقمی حدود ۹/۰ مترمربع بود، کاهش یافته است که می تواند دلایل عمده ای از کوچکتر شدن منازل شهری تا تغییر کارکرد فرش ماشینی از کالای پوشش دهنده سطح منازل به کالای دکوری داشته باشد. البته این کاهش مصرف داخلی فرش دستباف نه تنها باعث کاهش میزان تولید این کالا نشده است بلکه نوید بخش توسعه ی صادرات این محصول و سنگین تر شدن کفه ی فروش خارجی (صادرات) بر فروش داخلی آن در سالهای اخیر است که می تواند خبر بسیار خوبی باشد. با این حال با عنایت به مطالب فوق و حجم بالای تولید و مصرف فرش ماشینی در ایران می توان پی برد که فروش فرش ماشینی در بازار داخل ایران بدلیل بازار بزرگ و عدم حضور جدی رقبای خارجی همچنان فعالیتی پویاست، بازاری که البته برای تامین هر چه بیشتر و بهتر خواسته ها و سلایق مشتریان نیاز به بازنگری در مکانیزم های متداول فروش و پوست اندازی جدی دارد.

در حال حاضر فروش فرش ماشینی در سطح بازار داخلی ایران عمدتا به یکی از چهار شیوه زیر صورت می گیرد:

الف- فروش از طریق شعبه های فروشگاهی کارخانجات بزرگ و یا نمایندگی ها

ب- فروش از طریق مغازه های سنتی (بنکداری) که سال های سال در تمامی شهر های ایران جریان داشته است.

ج- فروش الکترونیکی از طریق سایت های مهم فروش کالا یا سایت های اینترنتی شرکت های تولید کننده ی فرش ماشینی

د- فروش از طریق مجموعه های بزرگ فروش فرش ماشینی (هایپر فرش ها)

از میان چهار روش فوق، روش اول اگر روزی تجربه مفید و ارزنده ای بوده است اما بنظر می رسد امروزه دیگر این گونه نیست. اینکه فروشگاهی تنها فرش های تولیدی یک کارخانه (هرچند بزرگ) را عرضه کند، نمیتواند پاسخگوی طیف گسترده و متنوع سلایق مشتریان امروزی باشد. در بازار به شدت رقابتی فرش ماشینی ایران، هیچ شرکت تولیدی قادر نیست ادعا کند می تواند به تنهایی تمامی سلایق مشتریان داخلی را پوشش دهد که این خود مستلزم تنوع فوق العاده در طرح و رنگ و اندازه ی فرش های تولیدی است و این به نوبه ی خود به شدت بر هزینه ای تولید و قیمت تمام شده می افزاید. بدترین حالت در این نوع فروش، ایجاد فروشگاه های ملکی متعلق به کارخانجات است که علاوه بر بلعیدن مبالغ بالایی از سرمایه شرکت، در آمد حاصل از فروش این نوع فروشگاه ها به هیچ وجه جوابگوی سرمایه گذاری انجام شده و هزینه های لازم برای سرپا نگهداشتن این فروشگاه ها نیست مگر آنکه مالک آنها (کارخانه تولیدی) به بهانه ی ارزش افزوده بالای املاک در ایران که خود ناشی از تورم و اقتصاد بیمار کشور است، توجیهی برای حفظ آنها ارئه نماید.

روش دوم فروش فرش ماشینی در ایران که قدیمی ترین روش است، فروش از طریق مغازه ها و فروشگاه های سنتی یا فروش بنکداری است. نحوه ی فروشی که تقریبا در تمام شهر های ایران وجود دارد و از اواخر دهه ی ۶۰ هجری شمسی با گسترش تعداد کارخانجات فرش ماشینی، بر تعداد کسبه آن افزوده شد و شهرها شاهد مغازه ها، فروشگاهها و نمایشگاه های عرضه فرش ماشینی بودند. اگر چه این شیوه فروش (یا خرده فروشی) قدمت بالایی دارد لیکن نمی توان به ماندنی بودن آن در سالهای آینده چندان امیداوار بود. سر بر آوردن فروشگاه های بزرگ یا هایپر فرش ها، بزرگترین تهدید برای این نوع کسب و کار است و تقابلاتی را از جنس همان تقابلاتی که در ماه های پایانی سال ۹۷ بین هایپر فرش ها و اتحادیه فرش ماشینی تهران مشاهده شد، بهمراه دارد. بدون شک ماه های پایانی سال ۹۷ سهم بازار مغازه داران کوچک محدوده خیابان مولوی و سید اسماعیل تهران و نمایشگاه های سنتی بسیار کمتر از ماه های پایانی سال ۹۶ بوده است. روندی که زنگ هشداری جدی برای صاحبان این مغازه ها و یا فروشگاه هاست وچنانچه این خطر را جدی نگیرند در سال های بعد آنها را بلیده و از گردونه رقابت در فروش فرش ماشینی خارج خواهد کرد. این رسته از فروشندگان اگر فکری به حال خود نکنند به سرنوشت هزاران مغازه و بقالی و سوپر مارکتی دچار خواهند شد که تا همین چندسال پیش در هرخیابان و سر هرکوچه، بسیار پررونق بودند لیکن بدلیل تغییر در روش های عرضه کالا در فروشگاه های بزرگ و تغییر در سلیقه ی خرید مردم، یا تعطیل شده اند یا نهایتا در حد گذران امور به فعالیت ادامه می دهند. یکی از توصیه هایی که می توان به این کسبه نمود، تجمیع سرمایه و به اشتراک گذاشتن آنها و ایجاد فروشگاه های بسیار بزرگ و یا هایپر فرش ها و یا پیوستن به جرگه ی هایپرهای موجود می باشد.

روش سوم فروش فرش ماشینی یعنی فروش الکترونیکی از طریق سایت های اینترنتی کارخانجات تولید فرش ماشینی و یا سایت های مستقل فروش کالا، اگر چه سالهاست شروع شده است لیکن بنظر می رسد سهم این روش از کل فروش فرش ماشینی ایران حتی به یک درصد هم نمی رسد.

مهمترین دلیل عدم موفقیت چشمگیر این روش فروش را می توان بطور کلی در عوامل زیر جستجو کرد:

-ماهیت فرش ماشینی که آن را کالایی ساخته است که مشتری باید از نزدیک آنرا دیده، حتی لمس و ارزیابی کند تا به خرید آن متقاعد شود. عدم اعتماد عمومی مردم به ارائه کنندگان الکترونیکی و آنلاین فرش ماشینی

-حجم بالای تقلب در این صنعت (از تقلب در اسامی و برندها گرفته و تا شانه، تراکم و جنس فرش ماشینی)

بنابراین تا زمانی که مشکلات فوق حل نشود بعید بنظر می رسد بتوان رشد چشمگیری را در فروش اینترنتی فرش ماشینی طی چند سال آینده شاهد بود. چهارمین روش فروش فرش ماشینی یعنی فروش از طریق مجموعه های بزرگ عرضه کننده ی فرش ماشینی یا هایپر فرش ها از اوایل دهه ی ۹۰ شمسی آغاز شد و با رشدی شتابان توانست ظرف کمتر از ۸ سال بطور کلی نظام نمایش، عرضه و فروش فرش ماشینی در کشور را متحول کند.

این شیوه ی عرضه و فروش فرش ماشینی بدلایل زیر از جذابیت بالایی برای خریداران بر خوردار بوده، بسیاری از مشتریان و مصرف کنندگان ترجیح می دهند فرش ماشینی خود را از هایپر فرش ها تهیه کنند:

۱-تنوع فوق العاده بالای فرش های عرضه شده در طرح، رنگ و اندازه

۲-تلفیق و در کنارهم عرضه کردن فرش ماشینی و فرش دستباف و سهولت امکان مقایسه قیمت ها، کیفیت و … از سوی مشتری

۳-فضای نمایش بسیار بزرگ و احساس راحتی مشتری در برانداز کردن انواع و اقسام فرش های عرضه شده

۴-تخصیص امکانات رفاهی – تفریحی ویژه چون رستوران،فضای بازی کودکان و … که باعث می شود تا تجربه ی یک خرید مفرح در ذهن مشتری نقش ببندد.

۵-تخصیص مزایای ویژه در خرید همچون حمل و نقل رایگان، تخفیفهای ویژه، هدایا، ضمانت کالا از نظر کیفیت و قیمت و حتی امکان پس دادن فرش در صورت عدم رضایت از کیفیت یا قیمت.

مزایا و جذابیت های خرید از هایپر فرش ها در کنار فضای رقابت شدیدی که این مجموعه ها ایجاد کرده اند و تبلیغات بسیار گسترده رسانه ای جملگی سبب می شود کسانی که قصد خرید فرش ماشینی بویژه در ماه های پایانی سال را دارند حتی برای یکبار به این مجموعه های بزرگ سر بزنند و همین سرزدن در موارد زیادی سبب خرید از این مجموعه ها می شود و فروشندگان حرفه ای مستقر در این مجموعه ها نهایت تلاش خود را می نمایند تا مشتری دست خالی از هایپر فرش خارج نشود. از این رو بنظر می رسد آینده عرضه و فروش فرش ماشینی در داخل کشور در دستان چنین مراکز تجاری بزرگ خواهد بود و هریک از شهرهای ایران در کوتاه مدت شاهد افتتاح هایپر فرشهایی به غایت بزرگ و زیبا خواهند بود و درمقابل مغازه ها و فروشگاه های کوچک یا بطور کلی تعطیل و یا روز به روز کوچکتر واز نظر تعداد کمتر خواهند شد. در پایان با بررسی بازار داخلی فرش ماشینی و روشه ای فروش چهارگانه ذکرشده می توان گفت بررسی های میدانی و رصد سهم فروش هر یک از چهار روش فروش فوق الذکر نشان می دهد فروش فرش ماشینی در بازار داخل ایران به شدت در حال تغییر ماهیت و حذف مغازه ها و فروشگاه های کوچک است. موضوعی که هم باید صاحبان کسب و کارهای کوچک به شدت به آن توجه نمایند و هم کارخانجات و تولید کنندگان فرش ماشینی نباید از آن غافل شوند.

دکتر‭ ‬منصور‭ ‬دیاری‭ ……………………………………………………..‬ ‭ (‬مدیر‭ ‬کلینیک‭ ‬فرش‭ ‬دکتر‭ ‬دیاری‭)‬