چرا چین از ایران رفتنی نیست

اسدالله عسگراولادی، چهره‌ نام‌آشنای تجارت ایران که نامش بعد از پسته، با چین و چینی‌ها گره خورده، چند‌روز بعد از تفاهم لوزان، از روابط تجاری با چینی‌ها بعد از رفع تحریم‌ها گفت و به‌صراحت اعلام کرد روابط تجاری ایران و چین بلندمدت طراحی شده و غربی‌ها جای چین را در بازار ایران نمی‌گیرند.

این گفته چندان جدی گرفته نشد تا اینکه روز ‌پنجشنبه، زنگنه، وزیر نفت ایران، که از قضا راهی پکن بود، در اظهارنظری اعلام کرد ایران و چین پس از لغو تحریم‌ها به همکاری خود ادامه می‌دهند و این همکاری‌ها در حوزه‌های مختلف انرژی گسترش بیشتری نیز می‌یابد. این کشور به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت ایران در شرایط تحریم، مناسب‌ترین همکاری را با تهران داشت و ما می‌خواهیم این همکاری پس از رفع تحریم‌ها نیز تداوم داشته باشد. اظهارنظر اخیر وزیر نفت که به‌فاصله چند‌روز پس از تفاهم لوزان توسط ایرنا منتشر شد، بر رفتن چین از اقتصاد ایران حداقل به‌این‌زودی‌ها خط بطلان می‌کشد. اصرار بر ماندن چین در ایران، حتی بعد از رفع تحریم‌ها در شرایطی رنگ‌و‌لعاب جدی‌تری به خود می‌گیرد که چندان رضایتی از چینی‌ها، هم در میان مردم ایران به‌عنوان خریداران اجناس چینی و هم در حلقه تجار وجود ندارد و بنجل تنها واژه‌ای است که حتی عوام در وصف کالاهای چینی برمی‌گزینند. اینکه چرا برخی از مقامات ایرانی بر ماندن چینی‌ها اصرار دارند و اساسا چرا چین از ایران رفتنی نیست، موضوع گفت‌وگوی «شرق» با برخی از کارشناسان و فعالان اقتصادی است.

کنارگذاشتن چین به ضرر اقتصاد ایران است
سعید لیلاز، کارشناس مسائل اقتصادی

روابط تجاری ایران و چین جدای از بحث تحریم به سال‌های گذشته برمی‌گردد. از سال٨١ به‌دلیل‌ گران‌شدن ارزش یورو نسبت به دلار؛ به این علت که ایران به بازار آمریکا دسترسی نداشت به یک بازار دلارمحور نیاز پیدا کرد تا بتواند خلأ ناشی از‌ گران‌شدن ارزش یورو را پر کند. از این‌رو رویکرد ایران به بازار آمریکا برای واردات کالاهای ارزان‌قیمت به بازار چین تغییر کرد. از سوی دیگر کشور چین تبدیل به بزرگ‌ترین کارخانه تولید کالاهای مصرفی در جهان شده و ایران ناچار است به‌دلیل کاهش قدرت خرید مردم، کالاهای ارزان‌قیمت چینی را وارد کند که این موضوع ارتباطی با مسئله تحریم ندارد. هم‌اکنون به‌دلیل نیاز ایران به ورود کالاهای چینی، قشم و بندرعباس تبدیل به بارانداز ورود کالاهای بی‌کیفیت چینی به داخل کشور شده‌اند. در مورد وجود کالاهای بی‌کیفیت چینی در بازار ایران باید اذعان کرد این موضوع مربوط به سیاست‌گذاری اشتباه دولت در پایین‌نگاه‌داشتن قیمت ارز است که قدرت رقابت را از تولیدکننده‌های ایرانی گرفت و با کاهش قدرت خرید مردم در سال‌های اخیر، طبیعی بود که به‌دلیل قیمت تمام‌شده بالای کالاهای تولیدشده داخل با قیمت پایین محصولات بی‌کیفیت چینی این کالاها توانستند جای تولیدات داخل را بگیرند. در شرایط کنونی با توجه به اهمیت روابط تجاری چین با ایران پیش‌بینی می‌شود که در سال‌های آینده روابط تجاری ایران با کشور چین با وجود اهمیت رابطه تغییر کند. حذف تحریم‌ها از یک‌سو، کاهش رشد اقتصادی این کشور در سال‌های ٢٠١۵ و ٢٠١۶ به زیر هفت‌درصد و از سوی دیگر کاهش ارزش یورو در مقایسه با دلار به زیر ٢۵درصد منجر به کاهش سهم صادرات چین خواهد شد. به‌طوری که نوسانات ارز در سطح بین‌المللی منجر به تغییرات عظیمی در صادرات محصولات چینی به سایر کشورها می‌شود. همزمان با لغو تحریم‌ها پیش‌بینی می‌شود در سال‌های ٢٠١۵ و ٢٠١۶ واردات ایران از اروپا به‌شدت افزایش یابد اما ایران به‌طور هم‌زمان روابط خود را باوجود کاهش، با چین ادامه خواهد داد. زمانی که کشوری از نظر تکنولوژیکی به کشوری وابسته می‌شود، به‌سادگی روند تجارت خود را با آن کشور تغییر نخواهد داد. از این‌رو با توجه به اهمیت روابط تجاری چین با ایران و تأکید مقامات ایرانی برای برقراری رابطه با این کشور، کنارگذاشتن این کشور از سطح روابط تجاری، حتی در صورت لغو تحریم‌ها حتما به ضرر اقتصاد ایران خواهد بود. به این دلیل که در شرایط فعلی مقادیر زیادی از ذخایر ایران در کشور چین است که پیش‌بینی می‌شود در صورت لغو تحریم‌ها، چین از پرداخت پول این ذخایر به ایران امتناع کند و ایران ناچار خواهد بود همچنان کالاهای ارزان‌قیمت از چین وارد کند. از سوی دیگر کشور چین بزرگ‌ترین وارد‌کننده نفت از ایران است که در صورت قطع‌ رابطه تجاری این کشور، ایران باید به‌دنبال بازار جدید نفتی دیگری باشد که این موضوع به‌ضرر اقتصاد ایران خواهد بود.

حذف چین فعلا ممکن نیست
مسعود دانشمند، عضو هیأت‌رئیسه اتاق مشترک ایران و چین

چین بزرگ‌ترین خریدار نفت از ایران در سال‌های گذشته بود و ایران به‌دلیل محدودشدن تبادل تجاری با سایر کشورها مجبور شد تا در ازای فروش نفت به این کشور کالاهای بی‌کیفیت ارزان‌قیمت وارد کند.

در شرایط کنونی نیز به‌دلیل تحریم‌ها، با وجود اینکه برقراری رابطه تجاری با چین غیرمنصفانه است، ایران چاره‌ای ندارد که با کشور چین رابطه تجاری خود را ادامه دهد. درحال‌حاضر پکن از شرایط سیاسی ایران نهایت سوءاستفاده را می‌کند و از آنجا که اقتصاد ایران را به‌شدت کنترل می‌کند، اقتصاد کشورمان به‌شدت متزلزل شده است. ما برای اینکه بتوانیم روی پاهای خود بایستیم باید ارتباط تجاری خود را با سایر کشورها برابر کنیم. در شرایط کنونی به‌دلیل اینکه تحریم‌ها حذف نشده، امکان قطع یا کاهش رابطه تجاری با کشور چین وجود ندارد. ایران و چین ۴٠میلیارددلار رابطه تجاری با یکدیگر دارند که قطع این رابطه به ضرر و زیان دو کشور خواهد بود. اما از سویی دیگر برخی از بازرگانان و تجار ایرانی به‌دلیل سودی که از واردات کالاهای بی‌کیفیت چینی کسب می‌کنند، تمایل به تداوم رابطه تجاری با کشور چین دارند. در حالی‌که در این میان خرید این کالاهای بی‌کیفیت به ضرر و زیان مردم است. در دوسال گذشته توسعه روابط با کشور‌ی مانند چین مهم‌ترین دلیل کاهش ۴١درصدی روابط تجاری ایران و امارات شده از زمانی که قرار شد کالا‌ها را به شکل مستقیم از چین خریدوفروش کنیم، معاملاتمان که پیش‌تر از طریق امارات به‌عنوان مرکز تجارت مجدد انجام می‌شد، کاهش پیدا کرد. آمار‌ها نشان‌دهنده این است که هرچه تجارت ایران با امارات کاهش یافته، به تجارت چین اضافه شده است و درواقع این میزان کسری مبادلات با امارات به سمت چین منتقل شده است. طی سال‌های گذشته تحریم‌ها موجب شد ایران با وجود دراختیارداشتن منابع کافی، کالاهای مصرفی و دارویی ارزان‌قیمت از کشور چین خریداری کند. هم‌اکنون ارتباط تجاری با کشور چین موجب شده تجار ایرانی با ضررهای هنگفتی نیز مواجه شوند. ارتباط با این کشور به‌گونه‌ای شده که باید مبالغ به‌صورت نقدی پرداخت شود و این موضوع امکان سوء‌استفاده از تجار ایرانی را فراهم کرده است. هنگامی که امکان گشایش اعتبار اسنادی در کشور چین فراهم باشد، آن‌وقت بانک چینی طرف مقابل است، اما در شرایط فعلی چون پول از طریق صراف به طرف چینی پرداخت می‌شود، تضمینی وجود ندارد که آن کالا به دست تاجر ایرانی برسد. از سوی دیگر به‌دلیل اینکه رقابتی برای واردات کالاهای مصرفی به ایران وجود ندارد، چینی‌ها کالاهای بی‌کیفیت خود را به ایران و کالاهای استاندارد و درجه‌یک خود را به سایر کشورها صادر می‌کنند. که این موضوع شدیدا اقتصاد کشور را تحت‌تأثیر قرار داده است. پیش‌بینی می‌شود با توجه به مذاکرات صورت‌گرفته، در سال‌های آینده تحریم‌ها حذف شود که با لغو تحریم‌ها، حذف چین از روابط تجاری با ایران به‌نفع اقتصاد کشور خواهد بود؛ ایران به‌دلیل تعدد روابط تجاری خود با سایر کشورها دیگر مجبور به خرید کالاهای بی‌کیفیت چینی نخواهد شد.

ایران نیازمند روابط تجاری با کشور چین
جمشید عدالتیان، عضو هیأت‌رئیسه اتاق بازرگانی تهران

چین دومین اقتصاد جهان محسوب می‌شود و لازم است که ایران روابط تجاری خود را با این کشور حفظ کند. با توجه به اینکه در سال‌های گذشته، روابط تجاری ما با آمریکا و اتحادیه اروپا قطع ‌شده، بازار کشور به‌صورت انحصاری در اختیار چینی‌ها قرار گرفته است. اما با این وجود لازم به ذکر است کشور چین به‌دلیل اینکه بزرگ‌ترین اقتصاد جهان به‌شمار می‌رود، ایران ناچار است که ارتباط تجاری خود را با این کشور تقویت کند. از سوی دیگر این کشور در صورتی که ترکیه به اتحادیه اروپا بپیوندد، از سوی غرب با اتحادیه اروپا و از سوی شرق با کشورهای بلوک شانگهای در ارتباط است که این موضوع موجب شده ارتباط تجاری ایران با این کشور در صورت حذف تحریم‌ها به‌نفع اقتصاد ایران باشد. از سوی دیگر جدای از موضوع حذف تحریم و توسعه ارتباط تجاری ایران با سایر کشورها، در صورتی که ایران در سال‌های آینده ارتباط تجاری خود را با کشور چین قطع کند، یکی از بزرگ‌ترین بازارهای جهان را برای فروش نفت از دست خواهد داد. این در حالی است که نقش چین در بازارهای جهانی رفته‌رفته بیشتر می‌شود. از این‌رو باید تلاش کنیم جدای از توسعه روابط تجاری با سایر کشورها در سال‌های آینده، روابط تجاری خود را با این کشور بیش از پیش تقویت کنیم. این در حالی است که قطع رابطه تجاری ایران با چین، حتی در صورت لغو تحریم‌ها، با توجه به گستردگی روابط قطعا به زیان اقتصاد ایران است. در شرایط کنونی با توجه به اینکه کشورهای اروپایی اقدام به تولید کالاهای مصرفی در کشور چین کرده‌اند ما هم نیاز داریم که به‌دلیل کاهش قدرت خرید مردم، کالاهای چینی را جایگزین کالاهای‌ گران‌قیمت اروپایی بکنیم. از این‌رو باید تلاش کنیم در سال‌های آینده یک ارتباط قوی تجاری را بین دو بلوک شرق و غرب ایجاد و سیاست خود را با کشور چین منطقی کنیم. در این میان لازم به ذکر است با توجه به اینکه تکنولوژی داخل کشور متناسب با کشورهای توسعه‌یافته نیست، ایران به‌منظور افزایش کیفیت تولید محصولات داخلی می‌تواند از مزیت ارتباط تجاری با کشور چین استفاده و برخی از محصولات داخلی را در آن کشور متناسب با تکنولوژی روز تولید کند. در این میان باید اذعان کرد مشکل رقابت با محصولات ارزان‌قیمت چینی، فقط مشکل ما نیست و همه کشورهای دنیا به‌نوعی با آن درگیر هستند که همه مشکلات فوق قطعا به تحریم‌ها بازمی‌گردد. از این‌رو پیش‌بینی می‌شود با حذف تحریم‌ها، ایران می‌تواند در صورت ارتباط تجاری با کشور چین یک بازار رقابتی ایجاد کند.

تلاش برای حفظ قدرت اقتصادی جهان
شاهین شایان‌آرانی، کارشناس اقتصادی

چین بزرگ‌ترین اقتصاد مطرح در جهان به‌شمار می‌رود و از لحاظ استراتژیک در حوزه اقتصادی بزرگ‌ترین بازار مصرفی دنیا را در اختیار دارد. در شرایط کنونی برقراری رابطه تجاری با کشور چین به‌دلیل اینکه این کشور بزرگ‌ترین قدرت برتر اقتصادی در جهان به‌شمار می‌رود و با توجه به مباحثی که تحریم‌ها برای اقتصاد ایران ایجاد کرده است، می‌تواند روزنه‌ای برای ارتباط تجاری ایران با کشورهای غیراروپایی باشد. از این‌رو ایران باید براساس آینده‌نگری ارتباط تجاری خود را با این کشور حفظ کند. اما از سوی دیگر برقراری رابطه تجاری با کشور چین دارای معایبی برای ایران است به این علت که این کشور به‌دلیل تحریم‌هایی که به ایران تحمیل شده، کالاهای بی‌کیفیت خود را با قیمت بالاتری به نسبت سایر کشورها به ایران می‌فروشد و از سوی دیگر قوانین بین‌المللی را برای ارتباط تجاری با ایران رعایت نمی‌کند. لازم به ذکر است چین هم از ارتباط تجاری با ایران منتفع می‌شود به‌طوری‌که در مقابل فروش کالاهای بی‌کیفیت، نفت ایران را با قیمت ارزانی خریداری می‌کند. اما با این وجود به‌دلیل اینکه اقتصاد چین، اقتصاد مطرح در دنیا به‌شمار می‌رود، ایران باید همچنان تلاش کند تا خود را در توسعه اقتصادی این کشور سهیم و درگیر کند. در صورت حذف تحریم‌ها و گسترش روابط تجاری ایران با کشورهای غربی در سال‌های بعد، ایران باید تلاش کند روابط تجاری خود را با چین همچنان در سطح بالا حفظ کند به این علت که قطع یا کاهش روابط تجاری با این کشور به زیان اقتصاد ایران خواهد بود. در شرایط فعلی چین بزرگ‌ترین مقصد صادراتی ایران است، آنچه در زمینه پتروشیمی به چین صادر می‌کنیم، بیش از مقداری است که به بقیه دنیا می‌فروشیم. قبل از تحریم‌ها یعنی از سال ٢٠٠٠ تا ٢٠٠۵ روابط تجاری ما با چین سیر صعودی داشته و هرسال به دوبرابر افزایش پیدا کرده است به‌غیراز سال گذشته که تحریم‌های نفتی باعث شد بیشترین فروش نفت را به چین داشته باشیم. به‌طورکلی بعد از تحریم‌ها، روابط اقتصادی‌مان با چین شیب ملایم‌تری پیدا‌می‌کند.