چشم اندازهای پیش روی فرش و موکت

مهندس محمد رضا زارعی
کارشناسی ارشد مهندسی نساجی دانشگاه امیر کبیر

فرش و موکت :: صنعت فرش همواره با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم کرده است. از یک طرف با رکود چشمگیر در تقاضا و از طرف دیگر با فشار کاهش هزینه ها مواجه بوده است. مشکلات اقتصادی این فشار را تشدید نموده، بسیاری از تولید کنندگان به کاهش تعداد پرسنل پرداخته و یا روند تولید خود را به حالت تعلیق در آورده اند. اما این قابل ذکر می باشد که بسیاری از آنها بیشتر بر روی کاهش هزینه ها تمرکز کرده اند در حالی که به بهبود کیفیت و افزایش کارایی محصول توجه کمتری شده، عاملی که می تواند موجب افزایش تقاضا گردد. متاسفانه توجه به نوآوری در صنعت فرش در سال های اخیر کاهش پیدا کرده است و این از جمله دلایل اصلی کاهش سهم کفپوش های نسجی در بازار می باشند.

مقدمه

نوآوری در جلب نظر مصرف کننده از اهمیت بالقوه ای برخوردار می باشد. ولی متاسفانه صنعت فرش ما به خوبی به بهبود تکنولوژی و الگوهای اجتماعی پاسخ نداده است. کیفیت بالای فرش، همراه با دوام، خصوصیات ویژه و برآورده کردن خواست مشتریان مهم ترین عوامل برای تقویت جایگاه صنعت فرش و افزایش سهم خود در بازار می باشند. درحالیکه بیشتر مد ها در جامعه پایدار نمی باشند، اما برآورده کردن نیاز همه سلیقه ها بسیار حیاتی می باشد. ضمناً چون فرش به عنوان ضایعات شیمیایی در نظر گرفته می شود (می بایست به طور جداگانه به عنوان ضایعات شیمیایی دفع شود) بهبود دوام آن بسیار پر اهمیت می باشد. می توان با در نظر گرفتن طرح ها، رنگ ها و ساختارهای مختلف بافت گزینه های بی شماری را پیش روی مصرف کننده فرش قرار داد، اما تولید فرش با توجه به سلیقه تک تک افراد جامعه راه حلی است که خیلی در نظر گرفته نشده است.

بعلاوه یک دید منفی نسبت به فرش در مقابل با کفپوش های سخت از نظر بخش سلامت وجود دارد. فرش و موکت محیط مناسبی برای رشد و تکثیر قارچ ها و آلرژی زا ها در محیط فراهم می کنند. البته تلاش هایی برای ارایه انتخاب های بهتر به مصرف کننده شده به طور مثال توجه به خاب فرش که یک فاکتور مهم و تاثیر گذار بر روی سلامت مصرف کننده می باشد و استفاده از فرش های دارای خاب حلقه ای خصوصاً برای اتاق کودکان توصیه شده زیرا میزان گرد و غبار انباشته شده و رشد قارچ ها و سایر آلرژی زاها در این فرش ها کمتر می باشد. اما صنعت فرش می بایست به این دید منفی پایان دهد. آیا تلاشی در این راستا گرفته و یا نقشه راهی در نظر گرفته شده است؟ تحقیق و بررسی بسیاری لازم است اما مسئله این است که آیا زمان کافی وجود دارد.

رویکرد ها

◄ بازیافت

بازیافت یک عامل مهم پیشرفت رویکرد به بازیافت فرش و موکت می باشد. ۱۹ سال پیش پروژه RECAM به منظور بازیافت نایلون موجود در موکت های مستهلک شروع بکار نمود و سرانجام موفقیت تبدیل نایلون ۶ به کاپرولاکتام
(Caprolactam)،که بمنظور تولید دوباره نایلون بکار گرفته می شود، حاصل شد. این روش چندین سال در آمریکا توسط شرکت معتبر SHAW مورد استفاده قرار گرفته است. کشورهای دیگر از جمله انگستان و آلمان بازیافت موکت را مورد توجه قرار داده اند. اگر چه در ابتدا به علت برخی موانع از جمله هزینه بر بودن و سختی تهیه مواد اولیه با رکود چشمگیری مواجه شدند ولی امروزه به طور خاص با پیشرفت های جدیدی که در سیستم های برش، خرد کردن و فرآیند های خشک و تر اتفاق افتاده است، بازدهی فرآیند بازیافت بسیار بالا رفته است. به این ترتیب بازیافت و تهیه دوباره مواد اولیه از خود فرش و موکت های مستهلک و ضایعات کارخانجات تولیدی را می توان به عنوان یک گزینه برای کاهش هزینه تمام شده در نظر گرفت.

◄کابرد نانوتکنولوژی

از نقطه نظر فن آوری های نو، پتانسیل بکارگیری نانو تکنولوژی در پروسه تولید فرش بسیار بالا می باشد. با استفاده از دست آوردهای نانو شیمی می توان به فرش هایی با خواص ضد لک بودن و مقاومت بسیار خوب در مقابل کثیفی ها دست یافت. با انجام نانو تکمیل بر روی فرش، الیاف شکل دهنده نخ و خود نخ به خوبی پوشش داده می شوند و دارای خصوصیاتی می شوند که بی شک نظر مشتریان بالقوه را بخود جلب می کنند. به طور مثال به سختی آلوده کننده ها می توانند در داخل فرش نفوذ کنند و در نتیجه به راحتی از روی فرش برداشته می شوند. یا می توان از پوشش های هوشمند نانو که خواص ضد چسبندگی دارند استفاده نمود. این پوشش ها از نفوذ آب و ذرات کثیفی به منسوج جلوگیری می کنند و ا ز طریق اثر آبگریزی سطح منسوج ضد آب شده و منسوج خشک باقی می ماند و در نهایت منسوج نسبت به لکه های ناشی از چای، قهوه، روغن و دیگر نوشیدنی ها آسیب ناپذیر می گردد. این محصولات جدید نانوتکنولوژی را می توان به راحتی در آب حل نمود و بر سطح منسوج افشاند. ذرات محافظ سطح خارجی تک تک الیاف را احاطه می کنند و خاصیت ضد لک بودن به آن می دهند. این محصولات را می توان برای پوشش پوشاک، چرم، پارچه های مورد مصرف در اتومبیل و سایر منسوجات نیز استفاده نمود. آنچه مهم می باشد این است که سطح منسوج در زمان افشاندن این مواد محافظ عاری از هر گونه آلودگی باشد. مثلاً با استفاده از ۱۰ میلی لیتر از یک نمونه از این مواد می توان یک متر مربع از سطح پارچه را پوشش داد، ولی این میزان برای فرش برابر با ۱۰ میلی لیتر بر متر مربع برای هر میلیمتر از ارتفاع خاب ویا به عبارت دیگر برای یک متر مربع فرش با ارتفاع خاب ۱۰ میلیمتر ۱۰۰ میلی لیتر از این مواد مورد نیاز می باشد که استفاده از این مواد پوششی را مورد تامل قرار می دهد. آسیب نرساندن به ظاهر فرش، hydro- oleophobia قوی بودن، جلوگیری از لکه شدن و کثیف شدن، قابلیت استفاده آسان، اقتصادی بودن به علت عدم نیاز به شستن و نگهداری و سازگاری با محیط زیست از جمله مزایای این محصولات می باشند. بعلاوه با به کار گیری تکنولوژی SOL-GEL می توان دوام فرش را بالا برد. اما کاربرد نانو تکنولوژی در فرش بسیار محدود می باشد. اگر چه با بکارگیری این فناوری ها برخی از معایب فرش ها نسبت به کفپوش های سخت تبدیل به مزایا می شوند.

راه حل دیگر استفاده از پوشش های آنتی باکتریال، پوشش هایی که از لحاظ زیست محیطی بی ضرر می باشند و به آسانی و عملا قابل کاربرد بر روی هر نوع پارچه و منسوجی هستند، می باشد. مواد موجود در این پوشش ها پلیمرهایی دارای بار مثبت ایجاد می کنند که به طور شیمیایی به سطح مورد عمل می چسبند و سطح آنتی باکتریال ایجاد می کنند که تا ۹۰ روز ماندگاری دارد. این مواد به طور موثری ضد باکتری های عامل ایجاد بو، باکتری هایی که لکه ایجاد می کند و یا موجب تغیییر رنگ می شوند و همچنین قارچ ها (کپک ها) می باشند. با محلول کردن ۸ انس از این مواد در یک گالن آب و اسپری کردن می توان ۲۰۰ فوت مربع از سطح فرش را پوشش داد. از جمله مزایای این محصولات نحوه اتصال منحصر بفرد آنها، زمان حفاظت نسبتاً طولانی، سازگاری با محیط زیست و ایمن بودن به علت نداشتن ذرات فلزی سمی و سنگین مانند نانو نقره، قابلیت استفاده بر روی سطوح متخلخل و غیر متخلخل می باشد. ارایه فرش هایی که دارای خصوصیات ضد باکتری، ضد لک، ضد بو و غیره می باشند در جلب نظر مصرف کننده و افزایش میزان تقاضا تاثیر گذار می باشد.

ارائه روش های شستشو و نگهداری آسان، دیگر دستاورد فرآیند های نو می باشد. اسپری های تمیز کننده موکت، فرش، پارچه و الیاف که مقاوم ترین لکه ها و ذرات کثیفی را از موادی که با آب واکنش نمی دهند جدا می کند. حتی لکه های قدیمی تمیز می شوند. آن چه این تمیز کننده ها را خاص می کند این است که لکه ها بعد از تمیز کردن دوباره ظاهر نمی شوند و سطح تمیز شده در واقع کثیفی ها و جرم ها را از خود دفع می کند تا از دوباره کثیف شدن جلوگیری بعمل آید و دلیلی برای آب کشی وجود ندارد. در پاسخ به این سوال که چطور و چگونه این تمیز کننده کار می کند باید گفت بیشتر محلول های شستشو بر اساس شیمی کاتیونی عمل می کنند (Cationic Chemistry) به عبارت دیگر، آن ها حاوی عامل های تمیزکننده دارای بار مثبت می باشند.

اگرچه لکه ها توسط سایر تمیز کننده ها (با میزان موفقیت تمیز شوندگی مختلف) نیز تمیز میشوند، ولی پس از عمل کردن پسماندهای دارای بار مثبت باقی می گذارند. این پسماند ها شبیه یک مغناطیس عمل می کنند و کثیفی ها و لکه هایی که دارای بار منفی می باشند را به خود جذب می نمایند که موجب دوباره کثیف شدن سطح می شود. تمیز کننده های جدید با ترکیب surfactantهای آنیونی و غیر یونی همراه با روش خاص شیمی anti-soiling fluorocarbon قادرند تا الیاف را بخوبی تمیز نماید در حالی که یک لایه محافظ بر روی سطح الیاف باقی می گذارد و پس ماندهای جاذب کثیفی را که سایر تمیز کننده ها دارند را باقی نمی گذارد. این تمیز کننده نه تنها به وظیفه خود عمل می کنند بلکه فرش موکت پوشاک منسوجات داخل منزل و دیگر الیاف را کمک می کنند تا مدت زمان طولانی تری تمیز بمانند.

◄ فرش های جادویی

با ترکیب فرش با الکترونیک خصوصیاتی کاربردی در فرش ها بدست آمده است. این امر موجب شده کاربری فرش و موکت افزایش پیدا کند. یک گروه تحقیق در دانشگاه منچستر انگلستان نمونه فرشی را ارایه نموده است که می تواند تشخیص بدهد که آیا کسی بر روی فرش به زمین افتاده است و یا شخصی بر روی فرش راه می رود. الیاف نوری در لایه زیری یک نقشه فشارسنج دو بعدی ایجاد می کنند که هر وقت کسی بر روی آن قدم می گذارد تغییر شکل می دهد. سنسور ها در اطراف فرش یا موکت سیگنال ها را به یک کامپیوتر منتقل می کنند که وظیفه آنالیز الگوهای جای پا یا قدم ها را بر عهده دارد. زمانی که یک تغییر تشخیص داده شد مثل افتادن ناگهانی کسی و یا چیزی، صدای هشدار پخش خواهد شد. با ملاحظه جای پا در طول زمان سیستم می تواند الگوی راه رفتن افراد را یاد بگیرد و مراقب تغییرات بسیار کوچک مثل کوچکترین تغییرات در الگوی راه رفتن افراد نیز باشد که برای پیش بینی و تشخیص مشکلات راه رفتن افراد سالمند کاربرد دارد.

اینگونه فرش و موکت ها همچنین جهت تشخیص ورود افراد خارجی به محل نیز کاربرد دارند. به طور کلی وزن افراد نوع کفش الگوی راه رفتن آن ها تشخیص داده می شود. البته امکان اضافه کردن سایر سنسورها برای تشخیص مواد شیمیایی و یا آتش نیز وجود دارد. به طور خاص با توجه به بخش امنیت این کاربرد ها را می توان برای تشخیص حضور افراد بر روی فرش ها به کار گرفت. با استفاده از سنسور ها در فرش ها می توان متوجه شد که آیا شخصی در اتاق خاصی حضور دارد یا خیر. همچنین در حوضه مراقبت این فرش ها را می توان برای مراقبت از اینکه آیا کسی شب در تختش است و یا در حال راه رفتن می باشد نیز بکار گرفت. توان کاربرد فرش های هوشمند بی پایان می باشد. اما هنوز به سختی در دسترس می باشند و با بکارگیری الکترونیک می توان کاربری فرش ها را گسترش داد و در نتیجه بازار فرش و موکت را بیش از پیش گسترش داد.

◄ در نظر گرفتن نیاز تک تک افراد جامعه

روند پاسخ گویی به نیاز تک تک مشتری ها در صنعت فرش جایگاه خاصی ندارد. به توجه به تنوع زیاد رنگ ها طرح ها و ساختمان فرش، تنها یک بخش محدودی از نیاز مصرف کننده ها پوشش داده شده است. اخیرا یک سیستم تولید موکت بهبود داده شده است به طوری که لایه رویی و لایه زیری به طور جدا از هم تولید می شوند. با انتخاب لایه رویی (جنبه های ظاهری) و لایه زیری (خصوصیات مکانیکی) و متصل کردن به روش معکوس می توان حوزه گسترده تری از سلیقه ها را تحت پوشش قرار داد. این گونه کفپوش ها دارای مزایای زیادی می باشند بطوریکه فرش به علت روش جدید متصل کردن نخ های فرش کاملا قابلیت بازیافت دارد و بازیافت به راحتی توسط روش های جدید بازیافت قابل اجرا می باشد. مزیت دیگر این است که لایه رویی را می توان به راحتی تعویض نمود در حالی که لایه پشتی در جای خود باقی می ماند در نتیجه مواد اولیه کمتری مصرف می شود و روند تعویض بسیار ساده تر خواهد بود. و در نهایت از آنجاییکه لایه رویی و زیری به صورت جداگانه انتخاب می شوند یک لایه رویی را می توان با لایه های پشتی متفاوتی استفاده نمود در نتیجه می توان بر طبق نیاز مشتری انتخاب های متفاوتی را ارایه نمود از جمله لایه پشتی سخت برای اداره ها، نرم برای اتاق ها و عایق صدا در آپارتمان ها.

نتیجه

فرصت هایی برای بهبود فرش تا یک استاندارد بالاتر وجود دارد و در نتیجه بسیاری از عیب ها قابل برطرف کردن می باشند. بدین صورت در تقابل با سایر کفپوش های رقیب صنعت فرش در جایگاه برتری قرار می گیرد. فرش های جدید با قابلیت های بالا را می توان به عنوان یک جایگزین خوب برای کفپوش های سخت در نظر گرفت. این پیشرفت های جدید به صنعت فرش یک فرصت برای احیا و گسترش بازار خود خواهد بخشید.

مراجع

Carpet Recycling UK, ANNUAL REPORT 2012: www.carpetrecyclinguk.com
Braun, M., Levy, A.B., and Sifniades, S., “Recycling Nylon 6 Carpet to Caprolactam”, Polymer-Plastics Technology & Engineering, Vol 38, No. 3, 1999, 471-484.
Carpet America Recovery Effort (CARE), 2004 Annual Report, http://www.carpetrecovery.org,
Dalton, GA, 2005.
WWW.NANO4LIFE.GR
www.g-pro.com

منبع : شماره ۱۹ مجله کهن

————————————————————————————