گذری در راسته بازارهای فرش همدان

همدان- در گذشته بازار همدان از انسجام بی بدیلی برخوردار بود و هر صنف راستای مخصوص به خود را داشت و اگرچه با گذر زمان اصناف گذشته کم کم رنگ باختند اما بافت بازار این شهر هنوز نشان هایی از سال های دور دارد.

به گزارش ایرنا بازارهای سنتی در کنار بازارهای مدرن و جدید، علاقمندان و مشتریان خاص خود را دارد و بازار همدان که ترکیبی از راسته بازارها و کاروانسراهای درون شهری است نیز از این قاعده مستثنی نیست.

شاید همدان از معدود شهرهایی باشد که اصناف مختلف آن برای خودشان یک جا و مکان ثابتی دارند و فعالان هر صنف دور هم جمع شده اند و به طور مثال تمامی فعالان بخش صنعت این شهر در چند خیابان که از گذشته تا به امروز به چاپارخانه معروف بوده متمرکز شده اند.

مجموعه بازار سنتی و کاروانسراهای شهر همدان، که از ۳۴ بازار و راسته بازار و ۲۴ سرا و کاروانسرا تشکیل شده است، اکثراً با سبک معماری دوره قاجاریه ساخته شده اند و با وسعتی حدود ۳۰ هکتار به دو صورت عمده فروشی و خرده فروشی فعالیت می کنند و در آنها تاسیساتی نظیر مسجد، حمام ، زورخانه و چایخانه و غیره گنجانده شده است.

در گذشته، هر یک از راسته ها و کاروانسراها به عرضه یک کالای خاص اختصاص داشته اند، اما این ویژگی ، امروزه تا حدودی دستخوش تغییر شده است اما امروزه بازار فرش همدان بیش از هر صنف دیگری وضعیت گذشته خود را حفظ کرده است.

بررسی تاریخچه بازار فرش همدان که شامل چند سرا و قیصریه است و تغییر و تحولات رخ داده در طی ادوار گذشته جذابیت های منحصر به فردی دارد که برخی از آن ها هنوز از زبان پیشکسوتان این عرصه به گوش می رسد.

وارد خیابان اکباتان همدان که بشویم سراها و کاروانسراهایی چون ˈ تیمچه کاشی هاˈ، ˈمعبودیˈ،ˈ گمرکˈ و ˈگلشنˈ را خواهیم دید.

ˈحسین پنبه ای که یکی از کاسب های بازار فرش است که از گذشته تا به امروز روند تغییر و تحول این بازار را دیده در گفت و گو با ایرنا گفت: کاسب ها و مغازه داران تیمچه کاشی ها پیش از آنکه به فرش فروشی بپردازند قماش فروش بودند و به دلیل وجود چند تاجر کاشانی به این اسم معروفند.

وی ادامه داد: کاروان سرای ˈگمرکˈ که درب ورودی آن چند قدم پایین تر از کاشی هاست، از قدیمی ترین قسمتهای بازار همدان بوده است و اسم آن را هم از آن جهت گمرک گذاشته اند، که زمانی گمرگ غرب کشور بوده است.

این کاسب قدیمی افزود: قدیمی ترها می گویند، زمانی که خط آهن احداث نشده بوده کالاهای وارداتی از مرز خسروی و کرمانشاه پس از ورود به کشور در همدان و در این کاروانسرا باز می شد البته اهالی این کاروانسرا در آن زمان فرش فروش نبودند، بلکه به تجارت کالاهایی چون پنبه، قماش، سماور و … می پرداختند.

وی با بیان اینکه در دهه چهل پس از اتمام بازسازی این کاروانسرا، پیشه اهالی آن به فرش فروشی تغییر یافت گفت: زمانی که ˈگمرکˈ مرکز ثقل غرب کشور بود، تاجرهایی از شهرهای دیگر نیز در آنجا حضور داشتند، به خصوص از اصفهان تاجرهایی حضور داشتند، که محل خوابشان نیز در آن سرا تعبیه شده بود.

پنبه ای با اشاره به اینکه اکثر قسمت های بازار فرش همدان به یکدیگر متصل هستند و درب هایی مشترک دارند گفت: از درب دیگر گمرک وارد راسته ˈحلاج خانهˈ می شویم، که البته الان نام ˈقیصریه نوˈ بر آن نهادند، و قبلا حلاج ها در آن جا جمع بودند.

این کاسب قدیمی ادامه داد: در ˈحلاج خانهˈ دو درب روبه روی هم هستند که یکی به ˈسرای روحانیˈ می رود که سابق بر این حمام بود و بعدا در دهه ۵۰ به پاساژ تبدیل شد و فرش فروش ها در آن جا ساکن شدند.

وی ادامه داد: درب دیگر یکی از ورودی های کاروانسرای ˈمیرزا کاظمˈ است که این سرا یکی از قدیمی ترین سراهای همدان است که همچنان بافت قدیمی خود را حفظ کرده است.

پنبه ای افزود: سرای ˈمیرزا کاظمˈ از ابتدای ساخت تا کنون محل استقرار تاجران فرش همدان بوده و این تجار فرش خود را به استامبول صادر می کردند.

وی اضافه کرد: در دهه های ۴۰ و ۵۰ به یکباره فرش ایران شهرت جهانی پیدا کرد و تاجران نامدار وارد این عرصه شدند.

کارشناس ارشد مرمت و ابنیه بافت های تاریخی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان نیز در خصوص تاریخچه و تغییر و تحولات بازار فرش همدان در گفت و گو با ایرنا گفت: بازار همدان ۳۰ هکتار بوده و راستاهای متقاطع در مرکز شهر همدان قرار دارد و دارای ۳۴ راسته و ۲۴ سرا است.

ˈمهدی مستوفی خجستهˈ افزود: این بازار در یک دوره طولانی تا پایان عصر قاجار و به مرور شکل گرفته است.

مستوفی گفت : سابقه بافت بازار فرش همدان به دوران قاجاریه و اندکی صفویه بر می گردد و بر اساس ساختار شهر همدان شعاعی محسوب می شود.

وی افزود: برخی از شهرهای ایران به صورت شطرنجی و نواری هستند و برخی شهرها چون همدان شعاعی تشکیل شدند که به مواردی چون اقلیم منطقه بستگی دارد.

این کارشناس گفت: بازار فرش همدان از راسته بازارهای مختلفی تشکیل شده است که هر صنف با توجه به کاربری که داشتند در آن ها مستقر شده اند.

وی درباره شاخصه مهم بازار فرش همدان گفت: این بازار در مرکز شهر همدان قرار گرفته است و به مسجد جامع و چند کاروانسرای دیگر نزدیک است.

این کارشناس میراث فرهنگی تأکید کرد: برای تعمیرات بازار کارشناسان میراث فرهنگی نظارت کامل دارند و با هماهنگی شهرداری در صورت درخواست و فردی و گروهی انجام خواهد شد.

همدان به دلیل قدمت بسیاری که دارد، محله به محله آن دارای داستانی متفاوت است و بدون تردید دانستن این سابقه ها برای هر شهروند جالب است و شرح آن می تواند کتاب چند صد صفحه ای باشد.

نام هایی که شاید بار فرهنگی و تاریخی و هویتی این شهر را تا اندازه ای به دوش می کشند، از همین روی اهمیت پرداختن به این تکه از هویت همدان بیش از پیش روشن می شود.

به امید آن که هر روز برگ تازه ای از این گنجینه در معرض دید جهانیان قرار گیرد.