گزارشی از سناریوی ورشکستگی صنعت نساجی در ایران؛‎ ‎

طی سال‌های اخیر فشارها بر این صنعت از ناحیه کمبود نقدینگی، تغییر‎ ‎سیاست‌های دولت در مورد تعرفه‌ها و نابسامانی فضای کسب و کار ناشی می‌شود‎. ‎این امر باعث شده تا بسیاری از واحدها اعلام ورشکستگی کرده و تولید را‎ ‎متوقف کنند‎

بحث بحران در صنعت نساجی کشور، بحث جدیدی نیست چرا که در طی‎ ‎سال‌های گذشته این قدیمی‌ترین صنعت جهان در داخل کشور با ناملایمتی‌های‎ ‎فراوان مواجه بود. این صنعت با وجود گردش مالی فوق العاده بالای خود مورد‎ ‎توجه بسیاری از کشورها و اقتصادهای بزرگ دنیاست. صنعت نساجی همواره به‎ ‎عنوان رکن اساسی هر جامعه‌ای محسوب می‌شود چرا که نیاز به پوشاک، انواع‎ ‎کفپوش‌ها، کیف و کفش و … از نیازهای اساسی هر فرد است‎. ‎
به این جهت اهمیت این صنعت تا بدان جاست که بسیاری از کشورهای جهان‎ ‎جهش و انقلاب اقتصادی خود را بر پایه صنعت نساجی پایه‌گذاری می‌کنند که‎ ‎نمونه واضح و قابل دسترس آن بریتانیا و کشورهایی نظر هند است‎. ‎

در کشورهایی نظیر هندوستان و پاکستان تقریبا سی درصد کل نیروی شاغل‎ ‎درصنعت آنها در صنایع نساجی و پوشاک فعالیت می‌کنند. ترکیه سالانه درصد‎ ‎بسیار زیادی از صادرات خود را در زمینه نساجی انجام می‌دهد. صنعت نساجی به‎ ‎جهت این‌که یک صنعت کارگربر است نقش به سزایی دراشتغال زایی و کاهش آمار‎ ‎بیکاری دارد امری که به نظر می‌رسد با تعطیلی و ورشکستگی کارخانجات بزرگ و‎ ‎کوچک نساجی در طی ماه‌ها و سال‌های گذشته روند معکوسی را در ایران به ثبت‎ ‎رسانده است‎.

‎نساجی در ایران سابقه چهار هزار ساله دارد و بیش از ۱۰۰ سال پیش،‏‎ ‎صنعتی شده است اما روندی که در سال‌های گذشته در این صنعت اعمال شده است‎ ‎موجب شده تا در فاصله کمتر از سه ماه پایانی سال ۸۸ برخلاف سال‌های گذشته‏‎ ‎هیچ خبری از رونق کسب و کار در صنعت نساجی نباشد و سکوت سنگین بر فضای‎ ‎کارخانجات نساجی حاکم شود که این خود زنگ خطری است که در سال گذشته بارها‎ ‎از سوی مسوولان و دست اندرکاران صنعت نساجی زده شد و قرار بود وزارت صنایع‏‎ ‎و معادن با پرداخت بدهی‌های معوقه خود به این صنعت را پرداخت کند تا باز‎ ‎هم این صنعت همچون قدیم بر روی پای خود بایستد‎. ‎به این جهت است که با وجود مزیت‌های نسبی فراوان در صنعت نساجی که‎ ‎می‌توان به عنوان نقطه مثبتی در تامین نیاز داخلی به منسوجات و پوشاک و‎ ‎دستیابی به بازارهای صادراتی و ارز‌ آوری مناسب تلقی شود اما متاسفانه‎ ‎تقریباً۴۰ درصد نیاز کشور به محصولات نساجی از طریق قاچاق و واردات تأمین‏‎ ‎می‌شود که این موضوع هر سال میلیاردها دلار به اقتصاد ملی ضرر می‌زند‎. ‎ورود بی‌رویه منسوجات خارجی به داخل به ویژه از کشورهای چین،‎ ‎استرالیا، دبی و ترکیه از چند سال گذشته تاکنون به نوعی زمینه‌ساز زمین‎ ‎خوردن صنایع نساجی داخلی شده است. این در حالی است که همواره گلایه دست‎ ‎اندرکاران صنعت نساجی کشور از این روند مطرح بوده و هست، اما راهکار اساسی‎ ‎برای جلوگیری از این همه واردات تاکنون عملیاتی نشده است‎.

‎کاهش بهره‌وری و از دست دادن بازارهای داخلی و خارجی با وجود رقبایی‎ ‎مانند چین و هند، تایلند و غیره بسیاری از فرصت‌های صنعت نساجی کشور را طی‎ ‎چند سال از بین برده است اگر چه بسیاری از مسئولان عامل اصلی این روند را‎ ‎بی‌تدبیری صاحبان این صنعت و اعمال نشدن مدیریت اصولی قلمداد می‌کنند اما‎ ‎ضعف قوانین و مقررات تولید در کشور ریشه اصلی این مشکلات است‎. ‎این در حالی است که در کشورهای رقیب ایران در صنعت نساجی از قوانین‎ ‎با ثباتی در حوزه صنعت و اقتصاد بهره می‌برند، به طوری که مجموعه‎ ‎مالکیت‌ها در راستای حمایت از تولید برای صادرات است در حالی‌که در ایران‎ ‎سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان هیچ‌ اطمینانی ندارند تا براساس قانون مشخص‎ ‎اقدام به سرمایه‌گذاری کنند‎. ‎

صنعت نساجی در تمامی کشورها به عنوان یک صنعت پول‌ساز به شمار می‌آید‏‎ ‎و به گفته صاحب‌نظران در کشور ما نیز این صنعت نیازی به تسهیلات ندارد و‎ ‎فقط باید برخی از قوانین که مانع تولید هستند اصلاح شود چرا که در حال‎ ‎حاضر بسیاری از قوانین و آیین نامه‌های دولتی موثر بر تولید نظیر قوانین‎ ‎گمرکی و تعرفه‌ای به طور مداوم در حال تغییر هستند و با این وجود نه تنها‎ ‎هر گز نمی‌توان برای صنعت نساجی بلکه سایر صنایع تولیدی برنامه‌ریزی جامعی‎ ‎انجام داد‎. ‎

از سوی دیگر، طی سال‌های اخیر بیشترین فشارها بر این صنعت از ناحیه‎ ‎کمبود شدید نقدینگی، تغییر پی درپی سیاست‌های دولت در مورد تعرفه‌ها و‎ ‎نابسامانی فضای کسب و کار ناشی می‌شود. این امر باعث شده تا بسیاری از‎ ‎واحدها اعلام ورشکستگی کرده و تولید خود را متوقف کنند. بسیاری دیگر از‎ ‎واحدها هم به حالت نیمه تعطیل درآمده‌اند و به دلیل ناتوانی در پرداخت‎ ‎دستمزد تعدیل گسترده نیرو را در دستور کار خود قرار داده‌اند‏‎. ‎
از طرفی تغییرات نرخ ارز در سال‌های اخیر و عدم حمایت دولت در این‎ ‎زمینه، مزید برعلت بوده و دغدغه‌های نساجان را افزایش داده است. به طوری‎ ‎که هم اکنون به دلیل افزایش این فشارها واحدهای نساجی یکی پس از دیگری‎ ‎تعطیل می‌شوند‎. ‎
البته در سال گذشته بنا به گفته محمد مروج حسینی رئیس هیات مدیره‎ ‎انجمن صنایع نساجی، ایران از ارائه تسهیلات پنج میلیارد دلاری در سال جاری‎ ‎خبر داده بود که قرار بود در سال ۸۸ پرداخت شود تا صنعت نیمه خواب نساجی‏‎ ‎مجدد بر روی پای خود بایستد‎.
‎وی البته معتقد است که صنایع نساجی در طول دوران جنگ، تولیدات خود را‎ ‎با هر کیفیتی به مصرف کننده عرضه می‌کردند اما پس از پایان جنگ با رقابتی‎ ‎شدن بازار، ناتوانی آنها در جذب بازار موجب شد تا کم کم از عرصه تولید‎ ‎کنار روند. در حال حاضر قیمت بالای محصول تمام شده، بهره‌وری پایین و‎ ‎ماشین آلات فرسوده از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در صنایع نساجی است‎.

‎از سوی دیگر در حال حاضر محصولات نساجی قاچاق، ۹۰ درصد از حجم‏‎ ‎پارچه‌های موجود در بازار را به خود اختصاص داده‌اند که خود عاملی برای‎ ‎عدم رقابت پذیری صنایع نساجی محسوب می‌شوند. شاید به این جهت است که‎ ‎کارشناسان و صنعتگران نساجی معتقدند که مهم‌ترین مشکل صنعت نساجی ایران‎ ‎کمبود نقدینگی است، اکنون مدت‌هاست که به دلیل فقدان منابع بانکی، ارائه‎ ‎تسهیلات مناسب به بخش صنعت، منتفی شده که آثار منفی این امر بر صنایع وارد‎ ‎کرده است‎. ‎از سوی دیگر بنا به اظهار نظر کارشناسان امر، هم اکنون پنبه به عنوان‎ ‎مهمترین ماده اولیه صنعت نساجی، چالش تازه‌ای در این صنعت به وجود آورده‎ ‎است چرا که کاهش کمی و کیفی تولید پنبه نیز به عامل دیگری برای مشکلات‎ ‎بیشمار صنعت نساجی تبدیل شده است. چرا که پنیه تولید داخلی با طول الیاف‎ ‎کوتاه از کیفیت مناسب برای صنعت نساجی برخوردار نبوده و از سوی دیگر‏‎ ‎سیاست‌های حمایت از تولید داخل این محصول، افزایش قیمت تمام شده پنبه‎ ‎وارداتی و افزایش هزینه تولید منسوجات را به دنبال داشته است‎.

‎همچنین پنبه تولید داخل قادر به تامین نیاز صنایع نساجی نیست. در‎ ‎حالی‌که حدود ۴۰سال پیش و با کشاورزی سنتی تولید پنبه در ایران ۲۵۰ هزار‏‎ ‎تن بوده در حال حاضر این میزان به کمتر از ۸۰ هزار تن رسیده و در تولید‏‎ ‎پنبه در کشور همچنان ادامه دارد است‎. ‎هر چند پیشنهاد انجمن صنایع نساجی برای مساعدت بیشتر دولت در بهبود‎ ‎کمی و کیفی تولید پنبه در داخل کشور با استقبال بسیاری از کارشناسان و‎ ‎نمایندگان مجلس شورای اسلامی روبرو شد، اما به نظر می‌رسد هنوز از سوی‎ ‎دولت هیچ اقدامی اصولی در این بخش صورت نگرفته و تامین پنبه مورد نیاز‎ ‎صنعت نساجی همچنان به عنوان یکی از مشکلات کارخانه‌های ریسندگی مطرح است‎. ‎هم اکنون در کشور سالانه حدود ۵۰ تا ۶۰ هزار تن پنبه تولید می‌شود، در‎ ‎حالی که نیاز سالانه آن به این محصول ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار تن است‏‎ . ‎طی سال‌های گذشته اتخاذ سیاست‌های تعرفه‌ای متغیر برای واردات و‎ ‎صادرات کالاهای مختلف از جمله مشکلات صنایع داخلی بوده است. این امر در‎ ‎بخش منسوجات و ماشین‌آلات نساجی نیز موجب شده تا در شرایطی که‎ ‎

تولیدکنندگان منسوجات کشورهای رقیب ایران به دلیل عضویت در سازمان تجارت‎ ‎جهانی مجبور به پرداخت تعرفه‌های بالای واردات ماشین‌آلات صنعتی و مواد‎ ‎اولیه تولید از جمله پنبه نیستند، در کشورمان وضع تعرفه بر واردات به‎ ‎بهانه حمایت از تولید داخل موجب شده تا صنعت نساجی در تنگنا‌ه‌های بیشتری‎ ‎قرارگیرد‎. ‎از سوی دیگر به دلیل عضو نبودن ایران در سازمان تجارت جهانی، بسیاری‎ ‎از تولیدکنندگان داخلی برای صدور کالاهای خود به بازارهای جهانی، مجبور به‎ ‎پرداخت تعرفه مضاعف به ویژه برای مبادلات تجاری با کشو‌رهای اروپایی و‎ ‎آمریکا هستند که این موضوع توان رقابتی آنان را در مقایسه با کشورهای که‎ ‎از هزینه تمام‌شده و تکنولوژی تولید مناسب‌تری برخوردار هستند، کاهش‎ ‎می‌دهد‎. ‎به نظر می‌رسد صنعت نساجی کشور نیازمند یک طراحی جدید است و الگوی‎ ‎جدیدی برای این صنعت باید کشیده شود. صنعتی که نتواند در بازار داخلی‏‎ ‎رقابت کند، چطور می‌تواند با پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی موقعیت‎ ‎خود را حفظ کند. باید توجه داشت که متأسفانه در بسیاری از زمینه‌های‎ ‎تولیدی وقتی صدای اعتراض تولیدکنندگان بلند می‌شود‎ ‎اظهار نظریه‌هایی دال‎ ‎بر حمایت از آن بخش از سوی مسئولان مطرح می‌شود که البته اغلب در حد شعار‎ ‎باقی می‌ماند و در بهترین حالت هم منجر به رفع یک دهم از مشکلات می‌شود‎. ‎گزارش ایلنا : نرگس رسولی